O‘zbekisòon respublikasi oliy va o‘RÒa maxsus òA’lim vazirligi o‘RÒa maxsus, kasb-hunar òA’limi markazi

ko‘p  miqdordagi  lichinkalar  —  serkariylar  rivojlanadi.  Buning
uchun kamida 2 oy talab etiladi. So‘ngra serkariylar suvga chiqadi,
zog‘ora  baliqlar  (ko‘k  bo‘yin,  yeles,  qizilko‘z  baliq  va  boshq.)
tanasiga faol kirib, ularning mushaklarida bundan keyingi lichin-

306
kaga — parda bilan qoplangan invazion (yuqumli) lichinkaga —
metatserkariyga  aylanadi. Sibir  so‘ruvchisi  metatserkariylarining
ingichka oldingi uchida tikanchalar, qora rangli oval yoki biroz par-
raksimon yirik ekskretor pufak, og‘iz va qorin so‘rg‘ichlari, ichak
qovuzloqlari ko‘rinib turadi. Lichinka o‘lchami 0,23—0,37 mm.
Bu lichinkalar 6 hafta o‘tgandan keyin odam uchun invazion
bo‘lib  qoladi.  Insonga  kasallik  taom  tayyorlashda  yaxshi  qoq-
lanmagan, tuzi kam, termik jihatdan yetarlicha ishlov berilmagan
yoki xom (stroganina) baliq ishlatilganda yuqadi. Odam ichagida
lichinkalar  pardalardan  ozod  bo‘ladi,  umumiy  o‘t  yo‘li  va
pankreatik yo‘llar orqali jigarga, o‘t  pufagiga va me’da osti beziga
kiradi. Parazitlar bir oy o‘tgach jinsiy voyaga yetadi va tuxumlar
ajrata boshlaydi. Sibir so‘ruvchisi odam organizmida bir necha yil
mobaynida yashaydi.
Klinikasi. Opistorx opistorxoz qo‘zg‘atuvchisi hisoblanadi. Pa-
togenezi asosini sensibilizatsiya bilan allergik holatning, ayniqsa,
kasallik ilk fazasida rivojlanishi, me’da-ichak yo‘lining faoliyatiga
reflektor ta’sir, shuningdek, o‘t yo‘llarining mexanik zararlanishi,
tomirlarga parazitlar tiqilib qolishi sababli o‘t suyuqligining dim-
lanishi, uning ikkilamchi infeksiyalanishini paydo qiladi.
Opistorxoz bilan zararlangan baliq iste’mol qilingandan keyin
2—4 hafta o‘tgach yuz beradigan ilk fazasida umumiy allergik reak-
siya (o‘tkir allergoz): haroratning ko‘tarilishi, bosh og‘rig‘i, mushak
va  bo‘g‘imlarda  og‘riq,  terida  qichishadigan  toshmalar  toshishi,
astmatik bronxit, limfatik tugunlarning kattalashishi qayd qilinadi.
Keyinchalik (surunkali fazada) o‘ng qovurg‘alar ostida va epi-
gastral sohada turli tomonlarga tarqaladigan og‘riq bezovta qi-
ladi, jigar va o‘t pufagi kattalashadi, jigar, o‘t  yo‘llari va me’da
osti  bezi,  me’daning  zararlanish  alomatlari  rivojlanadi,  nerv
sistemasining funksional buzilishlari qayd qilinadi.
Tashxisi. O‘t suyuqligi, duodenal suyuqlik va najasda opistorx
tuxumlarining topilishiga asoslangan. Najasni tekshirishda Gorya-
chev  usuli  eng  qulay.  Davolash  tugallangandan  keyin  opistorx
tuxumlarining  ancha  vaqtgacha  ajralib  turishini  nazarda  tutish
lozim, shunga ko‘ra davoning samarasiga baho berish uchun tak-
roriy tahlillarni 3—4 oy o‘tgandan keyingina qilinadi. Opistorxoz-
ning bilvosita belgisi kasallikning erta fazasidayoq qon eozinofi-
liyasi hisoblanadi.
Davosi.  Opistorxozni  davolashda  statsionar  va  ambulatoriya
sharoitida  xloksil  (geksaxlorparaksilol)  preparati  keng  qo‘lla-

307
niladi. Shuningdek, simptomatik va ikkilamchi infeksiyalar ara-
lashgan hollarda antibiotiklar qo‘llaniladi.
Tuzilishi va rivojlanish sikli. Dikrotseliy yoki lansetsimon so‘-
ruvchi  (Dicrocoelium  lanceatum)ning  uzunligi  taxminan  1  sm.
Dikrotseliy tuxumlarining o‘lchami 38—45 mkm, ko‘pincha asim-
metrik, jigarrang, qalin silliq pardaga ega. Yetilgan tuxumi ichida
ikkita  yumaloq  hujayrali  pusht  ko‘rinib  turadi.  Yetilgan  tuxum
qopqoqchasi arang bilinadi, u tuxumning birmuncha o‘tkir qut-
bida joylashgan.
 Dikrotseliylar qoramol va mayda shoxli hayvonlar jigarining
o‘t yo‘llarida parazitlik qiladi. Odamda kam uchraydi. Tuxumlari
hayvonlarning axlati bilan ajraladi, lichinkalari molluskalarda va
keyin chumolilarda rivojlanadi. Chumolilar tasodifan yutib yubo-
rilganda odamga yuqishi mumkin. Parazitning yashash muddati
bir necha yilga cho‘ziladi.
Klinikasi  va  tashxisi.  Lansetsimon  so‘ruvchi  odamda  klinik
manzarasi bo‘yicha opistorxozni eslatadigan dikrotselioz — jigar
va o‘t yo‘llari kasalligini qo‘zg‘atishi mumkin. Tashxis najas yoki
duodenal  zondlashda  olingan  materialni  mikroskopiya  qilish
ma’lumotlari bo‘yicha aniqlanadi. Dikrotseliy tuxumlarining bir
marta  topilishi  hali  tashxisni  tasdiqlamasligini  nazarda  tutish
lozim,  chunki  bu  tuxumlar  «tranzit»,  ya’ni  ichakka,  masalan,
ovqatda zararlangan mol jigari ishlatilganda tasodifan tushib qol-
gan  bo‘lishi  mumkin.  Bir  necha  kun  oralatib  takror  tahlillar
qilinadi, bu davr ichida tekshiriladigan kishining mol jigari iste’mol
qilishi man qilinadi.
Profilaktikasi.  Umumiy  sanitariya  madaniyati  saviyasini
oshirishga hamda aholining xom va xomroq baliqni iste’mol qilish
odatidan voz kechishiga qaratilgan sanitariya maorifi ishlarining
roli  benihoya  katta,  opistorx  lichinkalari  kichikroq  bo‘laklarga
bo‘lib maydalangan baliqni kamida 20 daqiqa qaynatilganda yoki
qovurilganda,  piroglarni  kamida  45—60  daqiqa  pishirilganda,
odatdagidek muzlatilganda, kam deganda, bir oyda, 2—3 kungacha
tuzlab qo‘yilgandan keyin 3 hafta mobaynida quritilganda nobud
bo‘lishini tushuntirish zarur. Sovuq dudlash uchun faqat muzlatish
yoki quritish yo‘li bilan zararsiz holga keltirilgan baliqdan foyda-
lanish  mumkin.
Opistorxlardan  zararlangan,  birinchi  galda  suv  transportida
ishlaydigan kishilarni va baliqchilarni, shuningdek, qirg‘oq  bo‘yi
zonalarida yashaydigan aholini aniqlash va davolash, daydi itlar va

308
mushuklarni yo‘qotish, suv havzalarini najas tushishidan saqlash
majburiy  vazifalardan  hisoblanadi.  Opistorx  tuxumlari  daryoda,
masalan,  suvning  harorati  5°C  dan  0°C  gacha  bo‘lganda,  bir
necha oy saqlanishi mumkinligini unutmaslik lozim.
Metatserkariylardan  zararlanganlikni  aniqlash  uchun  baliq
terisini skalpel bilan orqa suzgich bo‘ylab kesiladi, so‘ngra orqa-
sidan  o‘rta  chiziqqacha  ikki  ko‘ndalang  kesma  qilinadi.  Shu
uchastkada teri laxtagi qirqiladi va yupqa mushak qavatini kesib
olinib,  ularni  mikroskop  ostida  10—20  marta  kattalashtirilgan
holda ko‘zdan kechiriladi. Metatserkariylar yangi baliqda lichin-
kalar  harakatchanligi  saqlanib  qolganda  (bu  muhim  ajratib
turadigan belgi) yaxshiroq aniqlanadi. Baliqda odam uchun xavfli
bo‘lmagan  boshqa  gelmintlarning  shunga  o‘xshash  lichinkalari
uchrashi  mumkin.
Opistorxoz  G‘arbiy  Sibir,  Qozog‘iston,  Dneprbo‘yi,  Volga-
Kama va Don daryolarining havzalarida uchraydi.
Fassiolalar
Tuzilishi. Odamda jigar so‘ruvchisining ikki turi: oddiy fassiola
(Fasciola hepatica) va yirik fassiola (Fasciola gigantica) parazitlik
qilishi mumkin.
Oddiy fassiola yaproqsimon shaklga ega, o‘lchamlari 2—3 sm.ga,
yirik fassiolaniki esa 7 sm.gacha yetadi. Ichki tuzilishi o‘xshash.
Tanasining oldingi uchidagi tumshuqsimon qalinlashmada yonma-
yon  joylashgan  ikkita  so‘rg‘ichi  bo‘ladi.  Ichakning  kuchli  tar-
moqlangan ikki tarmog‘i xarakterli. Urug‘donlar va tuxumdonlar
ham kuchli tarmoqlangan. Bachadon rozetka ko‘rinishida para-
zitning oldingi qismiga joylashgan.
Tuxumlari juda yirik, uzunasiga 130—145 mkm, oval, pardasi
yaxshi bilinib turadi. Qopqoqchasi boladi. Rangi sariq yoki jigar-
rang. Ichida tuxumni butunlay to‘ldirib turadigan ko‘p sonli sariq
hujayralari  ko‘rinib  turadi.
Rivojlanish  sikli.  Fassiolalar  qoramol  va  mayda  hayvonlar
jigarining o‘t yo‘llarida, qator hollarda esa odamda ham parazitlik
qiladi. Odam organizmida yashash muddati 3—5 yil. Tuxumlari
najas  bilan  ajraladi.  Suvga  tushganda  tuxumlardan  chiqqan
lichinkalar  molluska  tanasiga  kirib,  bu  yerda  ularning  bundan
keyingi rivojlanishi va bo‘linishi ro‘y beradi. So‘ngra lichinkalar
(serkariylar) suvga chiqadi va qobiqqa o‘ralib, suvdan o‘simliklarga

309
o‘tirib  qoladi.  Shunday  holatda  ular  2—3  yilgacha  saqlanishi
mumkin. Hayvonlarga va odamga ular suvdagi o‘simliklar yeyil-
ganda yoki ko‘llarning suvi ichilganda yuqib qoladi.
Lichinkalar  ichakdan  uning  devori  orqali  qorin  bo‘shlig‘iga,
so‘ngra  jigarning  fibroz  pardasi  orqali  jigar  to‘qimasiga  va  o‘t
yo‘llariga kiradi. Migratsiyaning ikkinchi yo‘li gematogen yo‘1
bo‘lib, darvoza vena sistemasi orqali kiradi. Parazitlar 3—4 oy
o‘tgandan  keyin  voyaga  yetadi,  shundan  so‘ng  tuxumlarning
ajralishi boshlanadi.
Klinikasi  va  tashxisi.  Fassiolalarning  ko‘rsatib  o‘tilgan  ikki
turi keltirib chiqaradigan kasallik fassiolyoz deyiladi. Yuqishdan
keyin  odamda  kasallikning  migratsion  o‘tkir  fazasi  rivojlanadi,
bunda tana harorati ko‘tariladi, qorinda keskin og‘riq paydo bo‘-
ladi, eshakyem toshadi, bo‘g‘ilish va nafas olishning qiyinlashishi
sezgisi vujudga keladi, jigar kattalashadi. Keyinchalik bemorlarni
jigar sohasidagi og‘riq, ko‘ngil aynishi bezovta qiladi.
Najas yoki duodenal suyuqlikni mikroskopiya qilishda fas-
siola tuxumlarining topilishi hali odamga yuqqanligiga kafolat
bo‘la olmaydi. Tuxumlar lansetsimon so‘ruvchining tuxumlari
singari «tranzit» bo‘lishi mumkin. Bunday hollarda ovqatda mol
jigari yeyishni taqiqlash bilan birga 5—7 kun o‘tkazib takroran
tekshirish  zarur.  Fassiolyoz  iqlimi  issiq  joylar  (Zakavkazye,
O‘rta Osiyo)da ko‘p uchraydi.
Klonorx
Tuzilishi. Klonorx yoki Xitoy so‘ruvchisi (Clonorchis sinensis)
o‘zining  tashqi  ko‘rinishidan  opistorxni  eslatadi,  biroq  undan
birmuncha yirikroq va tanasining oldingi qismi birmuncha cho‘ziq.
Farq  qiladigan  belgilaridan  biri  tanasining  oxirida  joylashgan
tarmoqlangan urug‘doni hisoblanadi. Bu so‘ruvchining tuxumlari
opistorx va metagonim tuxumlarini eslatadi, shuning uchun ama-
liy  sharoitlarda  ko‘rsatib  o‘tilgan  gelmint  turlari,  odatda,  farq
qilmaydi. Biroq, katta obyektiv yordamida batafsil mikroskopiya
qilinganda klonorx tuxumlarida qator o‘ziga xos belgilar aniqlanadi.
Tuxumlari och tilla rangda.
Rivojlanish sikli. Dikrotseliy yoki lansetsimon so‘ruvchi (Di-
crocoelium  lanceatum)ning  uzunligi  taxminan  1  sm.  Dikrotseliy
tuxumlarining o‘lchami 38—45 mkm, ko‘pincha asimmetrik, jigar-
rang, qalin silliq pardaga ega. Yetilgan tuxumi ichida ikkita yuma-

310
loq hujayrali pusht ko‘rinib turadi. Yetilgan tuxum qopqoqchasi
arang bilinadi, u tuxumning birmuncha o‘tkir qutbida joylashgan.
Profilaktikasi. Hayvonlar fassiolyoziga qarshi kurash bo‘yicha
olib  boriladigan  veterinariya-xo‘jalik  tadbirlariga  asoslanadi.
Odatda, yovvoyi holda o‘sadigan o‘simliklarni xomligicha ishla-
tish yoki ko‘llar suvini, ayniqsa, mol boqiladigan va sug‘oriladi-
gan joylarida qaynatmasdan ichish mumkin emas.
Paragonim
Tuzilishi  va  rivojlanish  sikli.  O‘pka  so‘ruvchisi  yoki  parago-
nimning  (Paragonimus  westermani)  tanasi  tuxumsimon,  tikan-
chalar bilan qoplangan, qizg‘ish-jigarrang, o‘lchami taxminan
1 sm. gacha. Tuxumlari tillasimon jigarrang, oval, nisbatan yirik,
uzunasiga 100 mkm. gacha qopqoqchasi bo‘lib, u parda atrofiga
chiqib turishi hisobiga go‘yo tuxum ichiga botgandek tuyuladi. Tu-
xum yirik sariq hujayralar bilan to‘lgan.
Paragonim  odam,  itlar,  mushuklar,  cho‘chqalar  o‘pkasida
parazitlik qiladi. Lichinkalari chuchuk suvlarda yashaydigan mol-
luskalar,  so‘ngra  krab  yoki  qisqichbaqalar  tanasida  rivojlanadi.
Qisqichbaqalarni xomligicha yeyilganda odamga o‘pka so‘ruvchisi
yuqib qoladi.
Klinikasi va tashxisi. Paragonim paragonimoz qo‘zg‘atuv-
chisi hisoblanadi. Bemorlarda tana harorati ko‘tariladi, ko‘krakda
og‘riq,  balg‘amli  yo‘tal,  nafas  qisishi,  pnevmoniya  simptomlari
paydo  bo‘ladi.  Paragonimoz  kasalligi  Uzoq  Sharqda  uchraydi.
Bemordan olingan balg‘am va najasda so‘ruvchi tuxumlari topil-
ganda tashxis qo‘yiladi.
Profilaktikasi.  Bemorlarni  aniqlash  va  davolash  bo‘yicha
tadbirlar majmuyini, shaxsiy xavfsizlik choralariga amal qilishni,
ular orasida, eng muhimi, ovqatda faqat obdan qaynatilgan qis-
qichbaqalar, krablarni iste’mol qilinishini ko‘zda tutadi.
Shistosomalar
Tuzilishi  va  rivojlanish  sikli.  Shistosomalar  yoki  qon  so‘ruv-
chilar turli jinsli trematodalar, o‘lchami 4—20 mm. Odamda Schis-
tosoma  turkumining  uch  turi  uchraydi.
S. haematodium qovuqning qon tomirlarida parazitlik qiladi.
Siydik-tanosil  yoki  urinar  shistosomoz  qo‘zg‘atuvchisidir.  Tu-

311
xumlari  yirik,  rangsiz,  cho‘ziq  oval  shaklda,  qutblaridan  birida
katta  tikani  bor.  S.  mansoni  yo‘g‘on  ichak  va  qorin  bo‘shlig‘i
venalarida parazitlik qiladi, ichak shistosomozi qo‘zg‘atuvchisidir.
Tuxumlari  yirik,  saig‘imtir  rangli,  cho‘ziq-oval  shaklda,  yirik
yonbosh tikani bilan ta’minlangan.
 S. japonikum ichak va qorin bo‘shligi venalarida joylashadi,
ichak yoki yapon shistosomozi qo‘zg‘atuvchisidir. Tuxumlari oval
shaklda, uzunligi bo‘yicha bundan oldingi turlaridan ikki baravar
kalta,  qator  hollarda  katta  bo‘lmagan  to‘mtoq  yonbosh  tikani
ko‘rinib  turadi.
Tuxumlari qon tomirlar devori orqali kirib, qovuq yoki ichak
bo‘shlig‘ida yig‘ilgan holda tashqariga ajralib chiqadi. Suv havzasiga
tushganda lichinkalarning molluskalarda rivojlanishi sodir bo‘ladi.
So‘ngra  lichinkalar  oraliq  ho‘jayinni  tashlab  chiqadi  va  odam
tanasiga teri orqali, masalan, cho‘milish vaqtida faol kiradi.
 Odam organizmiga kirgan lichinkalari limfatik va qon to-
mirlar bo‘ylab migratsiya qiladi, o‘pkaga yetib boradi, bu yerda
katta  qon  aylanish  doirasiga  tushadi,  so‘ngra  parazitning  turiga
qarab, u yoki bu a’zolarga o‘rnashib qoladi. Bu yerda ular voyaga
yetadi va tuxumlar ajrata boshlaydi. Shistosomalar odam organiz-
mida bir necha o‘n yillargacha yashaydi.
Klinikasi. Shistosomalar tropik mamlakatlarda keng tarqalgan
va  odamda  kasalliklar  guruhi  —  shistosomozlarni  qo‘zg‘atadi.
Bunda, kasalliklarning butun guruhi uchun umumiy simptomlar-
dan tashqari, turli xil guruhlari uchun o‘ziga xos belgilar kuza-
tiladi. Siydik-tanosil shistosomozida siydikda qon paydo bo‘lishi,
ichak va yapon shistosomozlarida ichak buzilishlari, najasda qon
ko‘rinishi, jigarning kattalashuvi shular qatoriga kiradi.
Tashxisi. Siydikda yoki najasda tuxumlar topilishiga asosla-
nilgan. Bemorning soat 10 dan 14 gacha (tuxumlarning maksimal
ajralish davri) ajratadigan siydigini tekshirish eng yaxshi natijali
hisoblanadi. Tropik shistosomozlar Afrika, Osiyo va Lotin Ame-
rikasi mamlakatlarida uchraydi.
6.4. Sestodalar sinfi (Cestoda)
Sestodalarning  yassi  tasmasimon  tanasi  (s  t  r  o  b  i  1  a  )
bo‘lib, u bo‘g‘im1ar (proglotidlar)dan iborat. Tana uzunligi va
bo‘g‘imlar soni ularning har xil turlarida juda farq qiladi. Bosh-
chasi  yoki  s  k  o  1  e  k  s  so‘rg‘ichlar  bilan  qurollangan,  ayrim

312
turlarida esa ilmoqlari (tizmalar turkumi) yoki tirqishlari — bot-
riylari (lenteslar) turkumi bo‘ladi. Hazm, qon tomirlar va nafas
sistemalari  yo‘q.  Hamma  sestodalar  —  germofraditlar,  ularning
ko‘pchiligi biogelmintlar hisoblanadi.
Odamda sestodalarning bir necha o‘nlab turi parazitlik qiladi.
Sestodalar  qo‘zg‘atadigan  kasalliklar  sestodozlar  deb  ataladi.
Keng  lentes
Tuzilishi. Keng lentes (Diphyllobothrium latum) birinchi marta
(1778)  K.  Linney  tomonidan  tasvirlangan  edi.  Bu  odamning
eng yirik parazitlaridan biri bo‘lib, uzunligi 10 m. gacha yetadi
va  bundan  ham  oshadi.O‘lchami  3—5  mm  bo‘lgan  boshchasi
yoki  skoleks  cho‘zinchoq  oval  shaklda,  yon  tomonlari  yassi-
lashgan va o‘zining kambar tomonlarida uzunasiga ketgan ikkita
yopishuvchi  tirqishi  (botriylari)  bo‘lib,  lentes  ular  yordamida
ichak devoriga yopishadi.
Tanasi  ko‘p  sonli  bo‘g‘imlardan  tashkil  topgan,  ularning
eni uzunligidan ancha katta, parazitum nomi ham shundan kelib
chiqqan. Yetilgan bo‘g‘imlar markazida rozetka ko‘rinishidagi to‘q
rangli dog‘ bo‘lib, bu tuxumlar bilan to‘lgan va chiqaruv teshigi
bo‘lgan  bachadonidir.  Keng  lentes  tuxumlari  nisbatan  yirik —
uzunasiga 75 mkm.gacha, kulrang yoki sarg‘imtir rangli, yupqa
silliq pardasi bor, keng oval shakldagi qutblaridan birida qop-
qoqcha, ikkinchisida unchalik katta bo‘lmagan do‘mboqcha bor.
Tuxumning  ichi  ko‘p  sonli  sariq  yirik  donador  hujayralar  bilan
to‘lgan.  Bitta  tasmasimon  gijja  har  kuni  bir  necha  millionlab
tuxumlar  ajratadi.
Rivojlanish sikli. Keng lentes odam, shuningdek, it, mushuk,
cho‘chqa va baliq bilan oziqlanadigan ba’zi bir yovvoyi hayvonlar
ingichka ichagida parazitlik qiladi.
Tuxumlari najas bilan ajraladi va bundan keyin rivojlanishi
uchun  suv  havzasiga  tushishi  lozim.  Havzada  ularda  kipriklar
bilan qoplangan yumaloq shakldagi lichinka (koratsidiy) yetiladi.
Koratsidiylarni chuchuk suvlarda yashaydigan qisqichbaqalar —
sikloplar yutadi, sikloplarni esa baliqlar yutadi. Lichinkalar (ple-
rotserkoidlar) baliqlar tanasida uning mushaklarida va ichki a’zo-
larida, ayniqsa, ikrasida yig‘iladi. Cho‘rtanbaliq, yorsh, yelim-
baliq, okun balig‘i ko‘proq zararlanadi.

313
16-jadval
Nanofiyet va keng lentes tuxumlarining bir-biridan farq qiladigan
belgilari (Filimonovdan)
i
r
a
li
g
l
e
B
t
e
y
if
o
n
a
N
s
e
t
n
e
l
g
n
e
K
i
s
a
d
r
a
P
r
i
d
u
b
-
r
i
d
a
‘
G
q
il
li
S
i
s
a
h
c
q
o
q
p
o
Q
l
a
‘
g
a
d
a
h
c
n
u
m
r
i
B
k
i
z
o
n
a
h
c
n
u
m
r
i
B
a
g
i
n
e
g
n
i
n
i
g
il
n
u
z
U
it
a
b
s
i
n
8
,
1
—
1
4
,
1
4
5
,
1
—
2
2
,
1
il
k
a
h
s
r
a
l
m
u
x
u
T
q
o
h
c
n
i
z
‘
o
h
c
a
h
c
n
u
m
r
i
B
l
a
v
o
a
h
c
n
u
m
r
i
B
i
g
il
n
il
a
q
g
n
i
n
i
s
a
d
r
a
P
n
il
a
q
n
a
d
.
m
k
m
3
—
2
a
q
p
u
y
n
a
d
.
m
k
m
2
—
1
i
g
a
d
b
t
u
Q
a
h
c
q
o
b
m
‘
o
d
a
v
l
a
‘
g
a
d
a
h
c
n
u
m
r
i
B
n
a
d
it
s
u
i
s
a
z
u
y
a
d
r
a
p
b
i
q
i
h
c
m
a
k
a
d
u
j
i
d
a
r
u
t
-
p
‘
o
k
a
v
q
i
r
a
b
a
q
a
h
c
n
u
m
r
i
B
r
i
b
g
n
i
n
u
a
d
r
a
l
m
u
x
u
t
a
n
i
g
n
a
d
it
s
u
i
s
a
z
u
y
a
d
r
a
p
it
e
h
c
i
d
a
r
u
t
b
il
i
r
a
t‘
o
k
i
n
e
g
n
i
n
a
h
c
q
o
b
m
‘
o
D
m
k
m
0
1
—
5
m
k
m
6
—
5
,
3
Plerotserkoidlarning  botriylari  bo‘lgan  shakllangan  boshcha-
lari  bor,  biroq  ularning  tanasi  hali  bo‘g‘imlarga  bo‘linmagan.
Uzunligi  6—10  mm.  Plerotserkoidlarning  kapsulasi  yo‘q,  kip-
riklarsiz,  osmoregulatsiyasining  yaxshiligi  bilan  ajralib  turadi:
suvga tushirilganda lichinka yashashga layoqatini va qat-qatligini
bir necha soat mobaynida saqlab qoladi.
Yetarlicha  qaynatilmagan  baliq  yoki  tuzi  kam  ikra  iste’mol
qilinganda odam ichagidagi lichinkalar 2 oy mobaynida keng len-
tesga aylanadi. Parazitning yashash muddati 10 yilga boradi.
Profilaktikasi. Aholini, birinchi navbatda baliqchilarni, daryo
transporti  xodimlarini  va  qirg‘oq  bo‘ylarida  ovchi  bemorlarni
tekshirib,  aniqlangan  bemorlarni,  albatta,  davolash  zarur.
Baliqning lichinkalardan zararlanganligini aniqlash uchun tan-
lab nazorat o‘tkaziladi. Baliqqa termik ishlov berish yoki uni tuz-
lash qoidalariga amal qilish zarur. Suv havzalarining najasdan if-
loslanishiga yo‘l qo‘ymaslik uchun aholi yashaydigan joylarning va
daryo kemalarining sanitariya obodonchiligi nihoyatda muhimdir.
Ho‘kiz  solityori
Tuzilishi. Qurollangan yoki ho‘kiz solityori (Tayeniarhynchus
saginatus)ning  uzunligi  4—10  m.  ga  yetadi.  Boshchasi  yumaloq
shaklda, diametri 1—2 mm, 4 ta so‘rg‘ichi bor. Solityorning o‘sish

314
zonasi hisoblangan ingichka bo‘yinchasi ko‘p sonli bo‘g‘imlarga
(1000—2000  gacha)  bo‘lingan  tanaga  o‘tadi.  Tanasining  bosh-
lang‘ich qismida turgan birmuncha yosh bo‘g‘imlari (strobilalar)
taxminan kvadrat shaklda, germafrodit. Oxirgi yetilgan bo‘g‘im-
lari har tomondan 18—30 ta yon tarmoqlari bo‘lgan oraliq dast-
gohdan  iborat  bachadon  saqlaydi.  Quritilgan  yoki  ochiq  rangli
preparatdagi  bo‘g‘imda  butun  bachadonning  tuxumlar  massasi
bilan to‘lganligi (150000 gacha) ko‘rinib turadi. Oxirgi bo‘g‘imlar
yetilgan sayin strobiladan uziladi va faol harakatchan bo‘ladi. De-
yarli har kuni 6—8 tadan va bundan ko‘proq bo‘g‘imlar ajralib
turishiga  qaramay,  solityorning  uzunligi  kamaymaydi,  chunki
o‘sish zonasida yangi bo‘g‘imchalar hosil bo‘laveradi. Ho‘kiz soli-
tyori odam organizmida 20 yilgacha parazit holda yashashi mumkin.
Tuxumlari yumaloq yoki oval, ularning pardasi yupqa, tiniq,