Өзбекистан республикасы жоқары ҳӘм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги бердақ атындағЫ

Tayanish tu’sinikler
Kayxisrav, darik, arshak, ardasher I, dinor, draxma, tetdraxma, mehrob.
Jan’a ped. Texnologiyaler bo’yicha dars o’tish metodi og’zaki bayon qilish, suhbat munozara, «Bulmerang» texnologiyasi.
O’rta Aziya erte pul payda bo’lgan joyler sirasiga kirmaydi. Bonin’ asosiy sebebi - ijtimoiy - iqtisodiy rivojlanishnin’ sustligidir. Bul jerda ten’ge payda bullgunga qadar talay a’sirler mobaynida alirboshlashlik savdonin’ turli - tuman, hatto qimmatbaho bulyum shaklleri o’z teritoriyasida miloddan avha’mlgi birinshi ming jilliknin’ so’nggi uch yuz jilligida payda bo’lgan madan pul haqqinda tasavvurllerga ega bo’lmagan delish mutlako notug-ri. Miloddan avha’mlgi VI-IV a’sirlerda O’rta Aziyada ayyemgi Fors ahomoniyler ma’mleketi tarkibida bo’lgan namunasi haqqinda habar yo’q. O’tga a’sirda Karki (Turkmaniston ) shahrinin’ atrofida ahamoniller ma’mleketinin’ altin darigi topilgani haqqindagi habar bunnan mustasno. Qadimdan bul ten’gelerni" tirandoz" deb atashardi, chunki ten’genin’ bir tomonida tiz chukkan kuyi kamon otayotgan patsha yamasa askarnin’ su’wreti ask ettlrilgan. Tadkikotchilernin’ fikriga qaraganda ahamoniller ma’mleketinin’ altin ten’geleriga berilgan" darik" ati miloddan avha’mlgi 522-486 jiller hu’kimranliq’ qilgan patsha Doriy Gistasp ati menen bog’liq, chunki dastlab bul ten’geler usha paytdan boshlab muomalaga shig’arg’an’.
birinshi a’siri ha’m VII a’sirnin’ o’rtalerigacha davom etgan bul Sosoniy ma’mleketi. Eramiznin’ V a’sir o’rtaleridan bul jerda Sosoniy sulolasiga mansub shox Ha’mrahman U ten’gelerga o’xshatib gu’mis drahmaleri ( Bulxorxudotlernin’ ten’geleri) qujilg’an tabiw yo’lga qo’jildiO’rta Aziyanin’ garbi-janubida joylashgan Margiyona ha’m Shimoliy Hurosonda bul da’wirda hali ten’geler qujilg’an etilmagan edi. Marg’iyonanin’ bosh shahri Marvda Sosoniyler ten’geleriga taqlidan qujilg’an etilgan ten’geler chiqarishardi.
Mana sonin’’nday etip Sosoniyler sulolasi ta’repinen shig’arg’an’ altin ten’ge - dinor, gu’mis ten’ge - drahma mis ten’ge -" tetradrahmadir. Sosoniler ten’geleridagi Ardasher I, Shopur I, Shopur II, Vrahran II, Feruz ten’geleri misol bo’ladi. Ardasher I ten’gesi eramiznin’ 227-243 jillerini o’z ichiga oladi.Ha’mrahran II ten’geleri eramiznin’ 275-296 jillerini o’z ichiga oladi. Shopur II ten’geleri bolsa eramiznin’ 309-379 jillerni uz ichiga oladi. Feruz ten’geleri bolsa eramiznin’ V-a’sir ohiri ha’m VI-a’sir boshlerida qujilg’an etilgan ha’m muomilaga yurgan. Bunnan tashqari Sosoniyler sulolasiga mansub Hisrav I Anushervonnnin’ ten’gesi bul eramiznin’ VI a’sirinin’ ekinshi yarmida gu’mis ten’gesini qujilg’an qildirgan. Eramiznin’ III a’sirlerida Eronda Sosoniyler sulolasi o’z hukmronligini o’rnatgan edilaler. Oler o’sha paytlerda qujilg’an etgan gu’mis ten’geleri Shig’isiy Turkistonda tez-tez topilib turigan.Eron ten’gelerinin’ bul joylerdan topilishi Shig’isiy Turkiston halklerinin’ O’rta Aziya ha’m Eron menen o’zaro savdo madaniy aloqalernin’ kuchli bo’lganligini kursatuvchi jonli fakt bolsaplanadi. Sosoniyler pullerini Qitay shaharlerida ham ko’plab topilishi Eron pullerinin’ bul da’wirda Qitay mis pulleriga nisbatan obru etiborinin’ kuchli bo’lganlididan dalolat berib turadi. Eramiznin’ IV-VI a’sirlerinin’ birinshi yarmida Aziyada ha’m shig’isiy Turkistonnin’ bir qismini o’ziga birlashtirgan Eftalitler ma’mleketi ham o’z pullerini Eron Sosoniyler sulolasinin’ pulleriga taqlid etip, qujilg’an qila boshlaganler.
5 TEMA
Ayyemgi ha’m o’rta a’sirlerda Qitay ten’geleri.
Reje:
1. Ayyemgi Qitaynin’ kuyma ten’geleri xaqida.
2. Imperator Sin SHi Huandi ta’repinen o’tkazilgan pul islohati.
3. Markazlashgan Hitoy ma’mleketini qaror topishi yagona ten’ge pulni engizilgen qilinishi.
4. Qadimda o’rta a’sirlerda Qitayda savdo- sotiqnin’ rivojlanishi.