O’zbekistan Respublikasi Joqari ha’m Orta arnawli Bilimlendiriw ministrligi Berdaq atindag’i Qaraqalpaq Ma’mleketlik Universiteti

Kurs jumisinin’ waziypasi: Voleybol sporti watani, payda boliwina ules qosqan insanlar, tariyxiy jolin toliqlay bilib aliw.
Kurs jumisinin’ koʻlemi: Kurs jumi kirisiw , tiykarg’i boʻlim, juwmaqlaw, ha’m paydalanilg’an a’debiyatlardan ibarat.

Voleyboldin’ payda bolıwı hám rawajlanıwı

Voleybol 1895-jılda Amerika qurama shtatlarınıń Massachuseti shtatı -dagi
Xoliok qalasında jas xristianlar birlespein dene tárbiyası boyınsha basshısı pastor vilyam J. Morgan tárepinen jaratılǵan. Ol voleybol oyının ápiwayı, kóp aqsha sarplamasdan shólkemlestiriwdi názerde tutqan.
1896 -jılda Springfild qalasındaǵı kolledj direktorı doktor Alfred Xalsted bul
oyınǵa “voleybol” dep at berdi. “voleybol” anglichan sóz bolıp, ózbek tilinde
“ushıw etiwshi top” degen mánisti ańlatadı.
1896 -jılda nátiyjeni ámelde qollanıw etilgen birpara -bir oyın qaǵıydaları tómendegishe edi:
1. Maydan shegaraları 7, 6 x15, 2 m.
2. To'rning ólshemleri 0, 65 x 8, 2 m, bálentligi 198 sm.
3. Toptıń salmaǵı 252-336 gr, sheńberi 63, 5-68, 0 sm.
4. Oyınshılardıń sanı shegaralanbaǵan hám taǵı basqa.
1895-1920 -jıllar voleybol oyını rawajlanıwınıń birinshi basqıshı bolıp
esaplanadı. 1920 -jıldan baslap maydan ólshemleri 9 x18 m etip belgilendi.
Oyındıń basqa mámleketlerde payda bolıwı hám rawajlanıwı tómendegishe:
1900-y.- Kanada, 1906 -y.- Kuba, 1909 -y.- Puerto-riko, 1910 -y.- Peru,
1917-y.- Braziliya, Urugvay, Meksika, 1914-y - Angliya, 1917-y.- Fransiya,
Aziyada : 1908-1913-jıllar - Yaponiya, Kitay, Fillipinda.
voleybol 1920 -1921-jıllarda orta volga (Qazan, Nijniy Novgorod)
aymaqlarında tarqala basladı. 1922-jıldan baslap voleybol vseobuch (Ulıwma
áskeriy tayarlıq ) quramına kirgizildi.
Moskvada voleybol menen úzliksiz shuǵıllanıwǵa kórkem óner hám teatr wákil-lari kirdilerlar. 1923-jılda islengen “Dinamo” jámiyeti sporttıń basqa túrlerimenen bir qatarda voleybolni da targ'ib ete basladı. Tap sol jıllarda voleybol Uzaq Shıǵısda - Xabarovsk hám vladivostokda payda boldı. 1925-jıldan bolsa Ukrainada da rawajlana basladı. Jáhán voleybol shólkemleri óz aldılarına mámlekette voleybolni ǵalabalastırıw, tárbiyalıq islerdi kúsheytiw, texnika hám taktikani tolıq jetilistiriw, oyınshılardı hár tárepleme fizikalıq tayınlıǵın kóteriw sıyaqlı qatar wazıypalardı qoydılar. Voleybolni keń keń tarqalıp barıwı jarıslardıń birden-bir qaǵıydaların islep shıǵıw zárúriyatın ortaǵa tasladı. Atap aytqanda, 1925-jıldıń yanvarında Moskva dene tárbiyası keńesi voleybol boyınsha jarıslardıń birinshi rásmiy qaǵıydalrini tuzib, tastıyıqladi. To'rning bálentligi - hayallar ushın 2 m 20 sm hám er adamlar ushın - 2 m 40 sm etip belgilendi. Hayallar jámáátlerinde oyın 15 x7, 5 m ólshemli maydanshada ótkeriletuǵın boldı.
1926 -jılda Moskvada jańa qaǵıydalar tiykarında birinshi jarıslar o'tka-zildi.
1927-jıldan voleybol boyınsha Moskva birinshiligi úzliksiz túrde ótkerila
basladı.
Voleybol boyınsha dáslepki ádebiyat 1926 -jılda payda boldı hám ol “voleybol hám mushtlar jangi” dep atalǵan edi. Onıń avtorları S. v. Sisoyev hám A. A. Marku edi. Sol jıllarda voleybol tek ǵana Moskvada emes, bálki Ukrainada, arqa Kavkazda, Kavkazortida, Uzaq Shıǵıs hám Orta volga úlkelikinde de keń tarqaldı.
1928-jılda Moskvada turaqlı arbitrler awqamı dúzildi.
voleybol rawajlanıwında mektep oqıwshılarınıń spartakiadasi da (1929 )
úlken áhmiyetke iye edi. Bul spartakiada urıs qatnasıwshısılarınan kóbisi keyinirek voleybol ustaları bolıp jetiwdiler.
Qalalararo jarıslar sanı ádewir arttı, bul bolsa túrli texnikalıq usıllardıń
payda bolıwına, voleybol taktikasining rawajlanıwına, oyınshılar fizikalıq
tayınlıǵınıń ósiwine alıp keldi. Sol dáwirde oyınshılar maydanǵa toptı
kúsh menen kirgiziw, aldov zarbalari usılların keń qollay basladılar, uzatıw
texnikasına itibar berdiler, qorǵawdıń áhmiyeti artıp, oyın operativ, kúshli
bóle basladı, nátiyjede oyınshılardıń jıldamlıǵına talap asdı.
Voleybolning ǵalabalıq rawajlanıwı hám keń targ'ib etiliwinde kóplegen
mádeniyat hám dem alıw baǵlarınıń maydanshalarında ótkerilgen jarıslar
úlken áhmiyetke iye edi.
30 -jıllarda Germaniyada (Germaniya ) “voleybol - orıs xalıq oyıni” dep
atalǵan voleybol boyınsha jarıs qaǵıydaları kitapsha jaǵdayında basıp shıǵarıldı.
Túrli qalalardıń eń kúshli jámáátleri arasında birinshilikler ótkerilip
turıldı. 1931-jılda Xarkovda Moskva, Dnepropetrovsk hám maydan iyeleriniń
er adam hám hayallar jámáátleri uchrashdilar. Moskvalıq hayallar jeńimpaz shıqtılar, háruchchala er adamlar jámááti birden jeńiliw hám jeńiske iye boldı. Bul ushırasıwlar “tez pátli” oyındıń áhmiyeti talay artqanligini aytıp ótdi.
1932-jıldan voleybol barlıq abıraylı sport jarıslarınıń programmasına teń haqılı sport túri retinde kirgizildi. Usınıń nátiyjesinde voleybol boyınsha mámleket jarıslarınıń hár jılı úzliksiz ótkerip turılıwı haqqındaǵı másele ko'ta-rildi.
Voleybol boyınsha “Birlespe” birinshiligi dáslepki bara Rossiyanıń Dnepro-petrovsk qalasında 1933-jıldıń 4-6 -aprelida bolıp ótti. Jarıslarda hayallar jámááti (Moskva, Dnepropetrovsk, Xarkov, Baku, Minsk) hám 5 er adamlar jámááti (Moskva, Dnepropetrovsk, Xarkov, Tiflis, Minsk) qatnastı. Aylanba tártipte ótkerilgen oyınlar kóp sanlı tamashagóylarni ózine tartıldı. Qızıqlısı, birinshilik tawsılǵannan keyin, Moskvalıq aralas jámáátlerdiń ko'rgaz-Mali oyınları ótkerildi. Hár bir jámáát quramında 3 hayal hám 3 er adam bar edi.
Voleybol boyınsha “Birlespe” ekinshi birinshiligi 1934-jılda Moskvada
ótkerildi. Ol jaǵdayda quramında 9 adamlıq hayallar hám er adamlar jámáátleri qatnasdılar.
Mámleket maydanında endi Leningrad, Sverdlovsk, Gorkiy, Rostov, Tashkent
jámáátleri payda boldı. Sol jıldıń aqırındayoq Moskva terme jámááti Uzaq Shıǵıs saparına shıǵıp, vladivostok, Gepard, Ulan-Ude, Novosibirsk hám Tyumenda kórgezbeli ushırasıwlar ótkerdiler. Bul bolsa, shubhasız, voleybolning Uzaq Shıǵıs hám Orta Aziyada keń tarqalıwina sharayat jarattı.
Jaslar arasında voleybolni keń tarqalıp barıwına qattı dúmpish bolǵan hádiyse 1935- jıldıń avgustında ótkerilgen mektep oqıwshılarınıń “Pútkilittifoq” birinshiligi esaplanadı. 12 qala hám wálayat jámáátleri qatnasqan bul jarıslardıń
birinshi basqıshı shıǵıp ketiw tártibinde, juwmaqlawshı (final) oyınlar bolsa aylanba tártipte ótkerildi. Hár bir qala jámááti ushın úsh jámáát: úlken hám kishi jas daǵı jigitler hám de úlken jas daǵı qızlar qatnasdı.
1935-jıl oyınshılardıń xalıq aralıq ushırasıwlarda birinshi bar kúsh sınap kóriwib kórgenligi tariyxda óshpeytuǵın ız qaldırdı. Tashkentte hám Moskvada voleybolchilarimizning Afganistan jámááti menen eki joralıq ushırasıwı bolıp ótti. Oyın afg'on qaǵıydaları tiykarında ótkerilgenligine qaramay (jámáátte 9 oyınshı baredi, oyın 22 ochkogacha dawam etdi, oyınshılar maydanda jay almas -madilar) mámleket voleybolchilari ańsatǵana jeńimpazlıqqa eristiler.
1936 -jıldıń eń ǵalabalıq oyınlarından biri burınǵı vTSSPS Kubogi ushın
100 den artıq jámáát menen ótken jarıslar boldı. Kubokni Moskvanıń hayallar
hám er adamlar jámááti “Medik” qolǵa kirgizdi.
voleybolning texnika hám taktikasigina emes, jarıs qaǵıydaları da
ózgeriwde dawam etdi, yaǵnıy 1935-jılda er adamlar ushın to'rning bálentligi 2 m 45 sm ga kóterildi, 1937-jıldan bolsa hayallar ushın to'rning bálentligi 2 m 25 sm boldı. Maydanshada hújim sızıǵı belgilendi hám old hám de arqa sızıq
oyınshıları degen túsinik payda boldı, bul bolsa bólek oyın ıqlasmand-larining
háreketlerin shegaralap qoydı. Sol jıldayoq oyınǵa top kirgiziw jayı
maydanshanıń arqa hám oń bóleginen 3 m etip belgilendi. Sebebinen qaramastan, oyınshılardı almastırıwǵa ruxsat berildi (ilgeri almastırıwǵa tek baxtsız hádiyselerden keyin jol berilardi).
1938-jılda “Birlespe” birinshiliklerin ótkeriw qaǵıydalarında saldamlı ózge-rishlar
júz boldı. Bıyılǵı jılınıń birinshilikleri jazǵı maydanlarda sport jámiyet-lari
jámáátleri arasında ótkerildi. Dáslepki oyınlar “Birlespening” túrli qala -larida
ótti, juwmaqlawshı oyın bolsa Moskvada boldı. Birinshilik kóplegen jańa jámáátlerdi ózine qosdı hám barlıq jerde voleybol rawajlanıwına jonlanish alıp kirdi.
Trenerlar hám oyınshılardıń texnika hám taktika salasındaǵı izertlewleri dawam
etaverdi. Hújimdiń áhmiyeti artıp baratırǵanlıǵı menen baylanıslı túrde
jámáátlerdi 6 dana hújimshinen ibarat etip qáliplestiriwge urınıslar boldı.
Oyınǵa qaptal tárep menen kúshli top kirgiziw úlken áhmiyet kásip etdi. Jalǵız tosıq qoyıw sapasın asırǵan halda ayırım jámáátler gruppa bolıp tosıq qoyıwǵa
ótken ediler.
Ekinshi jáhán urısı kóplegen mámleketlerde voleybolning rawajlanıwın
toqtatıp qoydı. Kóplegen sportshılar frontga kettiler. Biraq, orınlarda sport
turmısı pútkilley “toqtap” qalǵanı joq. Bul dáwirde voleybol áskeriy bólimlerge kirip bardı. 1943-jıldayoq front arqasındaǵı voleybol maydanshalarına jan kirdi. Sol jılı Moskva hám basqa qalalardıń birinshilikleri ótkerildi. 1945-jılda voleybol
boyınsha jarıslar Moskva, Leningrad, Boku, Tbilisi qalalarında bolıp ótti.
To'garaklarda oqıw -shınıǵıw jumısları úzliksiz túrde o'tka-ziladigan boldı.
Jetekshi qánigeler urısqa shekem bolǵan dáwir tájiriybesin ulıwmalastırdılar.
Jámááttiń hújimshilik háreketlerin jedel ámelge asırıwǵa úlken itibar berildi.
Texnika hám taktikada keskin ózgerisler boldı - birinshi top uzatıw yamasa
birinshi uzatılǵan toptan hújim qılıw keń qollanıla basladı. Gruppalı tosıq
qoyıw, kúshli top kirgiziwlerdiń kem isletiliwin bolsa tiykarǵı kemshilikler
qatarına kirgiziw múmkin.
1947-jılı “Birlespe” terme jámááti xalıq aralıq sheńberge shıǵıwı menen dıqqatqa iye boldı. Pragada bolǵan demokratiyalıq jaslardıń birinshi xalıq aralıq
festivalida voleybol boyınsha jarıslar ótkerildi hám olarda Chexoslovakiyaning
jas jámááti, Yugoslaviya hám de Leningrad terme jámáátleri
qatnasdı. Chexoslovakiya terme jámááti ushırasıwda qattı qarsılıqqa dus
keldi. “Birlespe” voleybolchilari sol ushırasıwda ústin shıqtılar hám demokratiyalıq
jaslardıń Xalıq aralıq festivali jeńimpazı boldı. Chexlar menen bolǵan uchra-shuvda terme “voleybolchilari” birinshi bar “quyashimon” top kirgiziw vaziya-tiga to'qnash keldiler.
Sol jılı Parijda xalıq aralıq voleybol federatsiyasi shólkemlestiriw etildi (FIvB). FIvBning birinshi prezidenti Pol Libo. 1984-jılda onıń ornın Roben Akosta iyeledi hámderlik 2008-jılǵa shekem sol lawazımda iskerlik kórsetdi.
1948-jılda “Birlespe” voleybol sho'basi Xalıq aralıq voleybol Federatsiyasi (FIvB) a'zoligiga qabıllandı.
Sol jıldıń sentyabr ayında Pragada er adamlar jámáátleri arasındaǵı birinshi jáhán birinshiligi hám hayallar jámáátleri ortasındaǵı birinshi Evropa birinshiligi bolıp
ótti. Bunday iri jarıslar “Birlespe voleybolchilari” ushın úlken tayarlıq
bolıp, Budapeshtda ótken demokratiyalıq jaslardıń ekinshi xalıq aralıq festivalida qatnasıw ushın xızmet etdi. Er adamlar ortasında ekinshi jáhán birinshiligin hám hayallar ortasındaǵı birinshi jáhán birinshiligin 1952-jılı Moskvada ótkeriwge qarar etildi. Jarıslar kóp sanlı tamashagóylarni ózine tartıldı. Áwmet taǵı “Birlespe” jámáátlerine kulip boqdi.
Keyingi jıllarda rásmiy xalıq aralıq jarıslarda terme jámáátler nátiyjesi keskin
tómenlep ketti. 1955-jılda Buxarestda ótkerilgen Evropa birinshiliginde “Birlespe” voleybolchilari bar-yo'g'i tórtinshi orındı iyelediler, hayallar bolsa birinshi orındı chexlarga bosatib berdiler. 1956 -jılda Parijda ótkerilgen jáhán birinshiliginde “Birlespe” hayallar terme jámááti ekinshi márte jeńimpaz degen atdı alıwǵa eristi, er adamlar jámááti bolsa aldınǵa Chexoslavakiya hám Ruminiya jámáátlerin ótkerip jiberdi. 1958-jılda Pragada bolǵan Evropa birinshiligi xalıq aralıq sheńber degi kúshli munasábetti ózgertira almadı.
Hayallar ortasındaǵı úshinshi hám er adamlar ortasındaǵı tórtinshi jáhán
birinshiligi Evropada emes, 1960 -jılda Braziliyada ótkerildi. “Birlespe” terme
jámááti óziniń eń kúshli ekenligin taǵı bir bar tastıyıqlap, izbe-iz úsh ret
jáhán chempionı ataǵın qolǵa kirgizdi. Dáslepki ret qatnasıp atırǵan Yaponiya
hayallar komandasınıń gúmis nıshan bayraqdori bolıwı úlken shum kóterdi.
“Birlespe”ning er adamlar terme jámááti taǵı jáhán chempionı nomiga iye boldı.
1962-jılda Moskvada ekinshi márte - hayallar ortasındaǵı tórtinshi, er adamlar
ortasındaǵı besinshi jáhán birinshiligi ótkerildi. Bul dáwirde Yaponiya, Polsha,
GDR, Kitay sıyaqlı mámleketler jámáátlrining oyın dárejesi asa asqanlıǵın
tán alıw etiw kerek. Jáhán birinshiligi kóplegen jámáátlerdiń texnikası ósińkiligin kórsetdi.
1963-jıl Evropa birinshiligi Ruminiyada ótti. Sol jıldıń kóplegen xalıq aralıq
jarısları Tokıoda bolatuǵın Olimpiada oyınlarına tayarlıq retinde
ótkerildi. Ayırım jámáátler tiykarǵı quramın 5 x1 tártibinde qáliplestira basladılar.
Tokıo Olimpiada oyınlarındaǵı voleybolchilar kúsh sınap kóriwuvi 1962-yilgi
jáhán birinshiliginde bayraqlı orınlardı iyelegen jámáátler sheberligin aytıp ótdi.
Yaponiya hayallar jámááti hám “Birlespe” er adamlar jámááti birinshi olimpiada jeńimpazları boldı, Tokıo jarısları jámáátlerdiń uqıp dárejesi barǵan sayın ósip baratırǵanın tastıyıqladı. Eger ilgeri bayraqlı oyınlarǵa 2-3 jámáát dawa -erlik etken bolsa, endi olardıń sanı 5-6 taga jetti. Hátte 3:0 esabı ele jeńimpaz jámááttiń sózsiz ústinliginen dárek bermey qoydı. Tokıo musoba-qalari dawamında arbitrler komissiyasınıń jıynalısı bolıp, ol jaǵdayda jarıs qaǵıyda -lariga ózgerisler kirgizildi hám tastıyıqlandi. Bul ózgerisler 1965-jıldan kúshke kirdi Joqarıda belgilengeni sıyaqlı, 1964-jıl Tokıoda ótkerilgen olimpiada oyınlarından keyin Amerika, Evropa hám Aziya voleyboli uqıp tárepinen teńlesa bardı. voleybol rawajlanıwında birotala jańasha jónelis júz bere
basladı. Usı jaǵdaynı Olimpiada oyınları, jáhán chempionati hám jáhán
kubogi jarısları dawamında túrli mámleket jámáátleriniń erisken jetiskenlikleri
mısalında kóriw múmkin

Voleybolni Ózbekstanda rawajlanıwı

Hár bir insan, tarawdıń, kásip hám pánniń ayriqsha ótken zamanı hám de tariyxı
bolǵanı sıyaqlı, sport túrleri, sonday-aq voleybolni da óz tariyxı bar bolıp tabıladı. Áne sol jónelisler keleshegi hám perspektivasın jaratıw ushın tariyx betlerin tereń hám de hár tárepleme úyreniw zárúrli áhmiyetke iye boladı. Sol sebepli voleybolni da payda bolıwı jáne onı rawajlanıw tariyxı haqqında jetkilikli maǵlıwmatqa ıyelew onı keleshek perspektivasın támiyinlewge dúmpish beredi. voleybol Ózbekstanda e keń tarqalǵan sport túrlerine tiyisli bolıp, ol jurtımızdań barlıq aymaqlarında túrlishe “abıray -itibar” qazanǵan. Tashkent qalası hám Tashkent wálayatında, oypatlıq qala hám awıllarında voleybol basqa wálayat hám rayonlaridagiga salıstırǵanda natiyjelilew “húrmet”ga iye bolǵan. Bunday jaǵdaydıń sebepleri derlik sol wálayatlar tariyxıy -social negizleri menen baylanıslı dep shama etilse-de, lekin
másele tereń izertlewdi, temaǵa tiyisli tariyxıy maǵlıwmatlardı ilimiy tiykarda
úyreniwdi talap etedi. voleybol Ózbekstanda qashan, qay jerde hám qanday jaǵdayda vujudga kelgeni haqqında anıq maǵlıwmat joq. Lekin ayırım shamalarǵa qaraǵanda, voleybol dáslepki bar 1921-22-jıllarda Qo'qonda payda bolǵan eken. Keyinirek Tashkent hám oypatlıqtıń basqa aymaqlarında tarqala baslaǵan. Sol dáwirdiń sport eń húrmetlisiK. Lebedevning gúrrińine qaray 1924-25-jıllarda kóplegen jaslardı sheńber formasında jaylasıp, bir-birlerine top uzatıw oyınları tarqala basladı. Usı dáwirde voleybol boyınsha qabıl etilgen xalıq aralıq jarıs qaǵıydaları talay jetilisken bolıp, maydansha 9 x18 m, top menen tek úsh ret oynaw múmkinligi, oyınshılar quramı bir jámáátte 6 kisiden ibarat bolıwı, to'rnin bálentligi 243 sm (er adamlar ushın ), esap 15 ochkoga jetkende oyındıń bir bólimi juwmaqlanıwı, toptı oyınǵa kirgiziw - qullası barlıq oyın qaǵıydaları zamanagóy voleybol oyını qaǵıydalarına uqsas edi. Soǵan qaramay Ózbekstanda voleybol qaǵıydaları 1924-25-jıllarda ele talay ápiwayı bolǵan. Sol dáwirdiń v. I. Perevoznikov degen sport ıqlasmandining aytiwina qaraǵanda, 1926 - jılda Tashkent qalasındaǵı Chernishevskiy atlı mektep oqıtıwshı Moskvadan jarıs qaǵıydaları, voleybol tóri hám topın birinshi bar alıp kelgen. 1927-jıldıń 26 -aprelida bolsa naǵız ózi mekteptiń voleybol to'garagi jámááti birinshi rásmiy jarıs tashkil etip, ol jaǵdayda ol joqarı uqıp kórsetdi hám jarıs jeńimpazı boldı. Usı jarıs voleybolni kópshilik-viylashishi hám qáliplesiwinde úlkenTashkent qala birinshiligi ótkerilip, ol jaǵdayda 9 voleybol jámááti qatnastı. Chernishevskiy atlı mektep voleybol jámááti bul jarısta da jeńimpazlıqtı qoldan bermadi.
Voleybolni keń ǵalabalıqlasha barıwına KIM stadionida ótkerilip kelingen
jarıslar úlken tásir kórsetdi.
1927-jılda Tashkentte 6 voleybol maydanshası ámeldegi bolıp, olar
Chernishevskiy hám KIM atlı mekteplerde, Mexanika texnikumida (2),
“Metallist” sport to'garagi qasında hám Profintern jazǵı sport klubında jaylasqan edi.
1928-jılda Tashkentte gúzgı voleybol jarısları bolıp ótti, ol jaǵdayda 10
er adamlar hám 4 hayallar jámáátleri qatnasdı. 1929 -jıldan baslap voleybol
boyınsha Tashkent qala birinshiligi úzliksiz ótkerila basladı.
1930 -jıllarda “Dinamo” valantyor sport jámiyetinde voleybol jámáátleri tuzildi. Dáslepki bar dúzilgen “Dinamo” voleybol komandasınıń birinshi tárbiyashısı B. A.Voronsov Ózbekstanda voleybolning rawajlanıwına salmaqlı úles qosdı.
Sol menen bir qatarda maman qánigelerdi jetiwmasligi, ásirese jergilikli milletke
tiyisli jol-jobashı, tárbiyashı hám shólkemlestiriwshilerdi sanaqlı bolǵanlıǵı voleybolning uzaq wálayat hám awıllarda quloch jazıwına ırkinish berip keldi.
Miynetkeshlerdi, ásirese hayallardı dene tárbiyası hám sportqa, atap aytqanda,
voleybolga tartıw maqsetinde Tashkent qala Keńesi Tashkent jer
komiteti menen birgelikte 1929 -jıl 25-aprelden 15-maygacha Respublika
kóleminde ámeliy háptelik shólkemlestirgen edi. Usı ilaj sezilerli nátiyjeler berdi.
Atap aytqanda, orınlarda dene tárbiyası hám sport, kópshilik voleybol menen
shuǵıllanatuǵınlar sanı keskin artıp barıwı kózge taslandı. Kóplegen orınlarda
voleybol maydanshaları hám basqa sport imaratları júzege keliw etiliwi háwij alıp bardı.
Oqıw -trenirovka jumıslarına hám qánigelerdiń mamanlıǵın asırıwǵa bólek
áhmiyet berildi. 1929 -jıl 30 -sentyabrde Samarqandda jergilikli milletke tiyisli
bolǵan jaslardan ibarat dene tárbiyası hám sport boyınsha jol-jobashı -shólkemlestiriwshiler tayarlandi.
1933-jılda Ózbekstan Spartakiadasi ótkerildi. Er adamlar ortasında “Dinamo”
hám hayallar bahsida “O'ztrans” jámáátleri birinshi orındı iyelediler.
1934-jıl ózbek voleyboli ushın zárúrli búklem jılı bolıp qaldı. Gáp-den,
ózbek voleybolchilari birinshi bar Moskvada mámleket birinshiliginde qatnasıw
etdi. Sol jılı voleybol birinshi bar Orta Aziya hám Kazaxstan Spartakiadasi
programmasınan orın aldı.
1936 -jılda Tashkentte “Dene tárbiyası gruppai” hám “Fizkultura UYI”
ashılıwı voleybolning jáne de ǵalabalıqlasıwında úlken áhmiyet jańalıq ashtı.
Bunnan tısqarı Tashkent finans-ekonomika institutında voleybol boyınsha mashg' ulot hám jarıslar ótkeriwge mólsherlengen úlken sport zalı ashıldı.
Samarqandda qala administraciyası hám qala fizkultura Keńesi Sheshimine qaray 60 kisige mólsherlengen voleybol sport mektep ashıldı.
Sonı da atap ótiw orınlıqı, ózbek voleybolini dáslepki bar gúlleniw tabıwında
A. Saakov, G. L. Keshishev, v. X. Shnurov, v. F. Shveduks, A. A. Bogachenko, B. A. voronsov sıyaqlı trenerlarning xızmeti bólek áhmiyetke iye.
1938-jılǵa kelip Ózbekstanda kúshli jámáátlerdiń sanı 72 danege jetti. Bular
SAGU, “Dinamo”, ODO, Qurılıs texnikumi, “Lokomotiv”, O'zTRANS, SazPI
(Tashkent), Ferǵana, Xorezm, Buxara, Qaraqalpaqstan, Samarqand, Qo'qon hám basqa jámáátler bolıp tabıladı.
1938-jıldıń dekabrinen baslap birinshi bar Konstitutsiya kúnine
arnalǵan dástúriy jarıslar nátiyjeni ámelde qollanıw etildi.
1939 -jıldıń fevral ayında Tashkentke Moskva “Lokomotiv” jámiyetiniń
kúshli voleybol jámáátleri keliwdi. Ótkerilgen jarıslarda
Tashkenttiń hayallar terme jámááti 2:1 esabı menen utıwǵan bolsa,
er adamlar jámááti jeńiliske ushıraǵan boldı.
voleybolning jáne de ǵalabalıqlasıwına hám voleybolchilar sheberliginiń
asıwına 1939 -jılda ótkerilgen mámleket birinshiliginiń Tashkentte tashkil
etilgen zonal jarısları úlken tiykar boldı. Bul zonal jarıslarda “Nauka”
(Tbilisi), “Spartak” (Stalinobad), “Uchitel” (Chkalov), “Lokomotiv” (Baku),
“Uchitel” (Kuybishev), “Spartak” (Ashxabad) hám “Stroitel” (Tashkent) jámáátleri qatnasıwǵan edi. Tashkenttiń er adamlar jámááti úshinshi, hayallar jámááti tórtinshi orındı iyeledi.
Ullı watan urısı jıllarında jarıslar sanı talay azayǵan bolsada,
voleybol xalıqtı fizikalıq -áskeriy tárepden tayarlawda óz wazıypasın taptı.
Sol dáwir esaplarına qaraǵanda 1941-jıldıń 1-yanvarında daǵaza etilgen
kórsetkishler boyınsha respublikada voleybol menen shuǵıllanatuǵınlardıń sanı
14429 kisin shólkemlesken.
1941-jıldıń oktyabr ayında Ózbekstanıń barlıq wálayat, qala hám
rayonlarında áskeriy oqıw shahapshaları shólkemlestirilip, olar iskerliginde fizikalıq tayarlıqqa bólek itibar berildi. 1943-jıl 18-iyulda Ózbekstan sport -chilari hám sport ıqlasmandlari “Mámleket” fizkulturachilar kúnin bayramlawdı.
“Pishchevik” stadionida usı sánege arnalǵan voleybol jarısları bolıp ótti.
Urıstıń salmaqli jıllarına qaramastan Orta Aziya hám Kazaxstan
Respublikaları Spartakiadasi ótkerilip, odaǵı programma boyınsha islengen
voleybol jarıslarında Ózbekstannıń er adamlar jámááti birinshi orındı,
hayallar jámáátleri bahsida bolsa Kazaxstan sportshıları joqarı nátiyjege erisiwdi.
1944-jılda ótkerilgen náwbettegi Orta Aziya hám Kazaxstan Respublikaları
Spartakiadasida ózbek voleybolchilari joqarı uqıp kórsetiw etip,
er adamlar hám hayallar jámáátleri birinshi orındı iyelewge muvaffaq boldı.
1945-jıldan baslap dene tárbiyası hám sport hám de jámáátlerdi qayta qayta tiklew dáwiri kúshke kirey basladı.
1946 -jılı Tashkent, Andijan, Samarqandda qala birinshilikleri, sol jıl iyun
ayında respublika birinshiligi ótkerilgen bolsa, oktyabrda Tashkenttiń
“Lokomotiv” jámááti Odessa qalasına mámleket birinshiliginde qatnasıw
ushın jo'nadi. Usı jarısta er adamlar hám hayallar jámáátleri óz gruppa -larida
tórtinshi hám úshinshi orınlardı iyelewdi.
1947-jıl 1-yanvarda berilgen esabatlarǵa kóre voleybol menen úzliksiz
shuǵıllanatuǵınlardıń sanı 9278 kisin shólkemlesken. Respublika boyınsha I
razryadlı voleybolchilar - 6 kisi, II razryadlılar 344 kisin óz ishine alǵan.
Bunnan kórinip turıptı, olda, voleybolning ǵalabalıq dárejesi de, voleybolchilarning uqıp dárejesi de ko'ngildagidek bolmaǵan.
Dene tárbiyası hám sport komitetiniń 1947-yilgi esabatında bul jaǵday haqqında
Surxondaryo, Xorezm, Buxara wálayatlarındaǵı sanaqlı sport qurılıs -larining,
atap aytqanda, voleybol maydanshalarınıń hesh qanday talaplarǵa juwap bermasligi qattı sın pikir astına alınǵan edi.
Ózbekstanda voleybolning ǵalabalıq sheńberi keńeyiwine respublikamizning
1948-jıl 27-dekbrda qabıl etken “Dene tárbiyası hám sporttı xalıq
arasında rawajlandırıw hám de sporttıń ǵalabalıqlıǵın asırıw” haqqındaǵı Sheshimi bólek kúsh baǵıshladi.
1949 -jıldan awıl sportshılarına, atap aytqanda, kolxozchi-voleybolchilar sport
háreketin jedellestiriwge úlken itibar berildi. Sol jılı ótkerilgen awıl
sportshılarınıń vII Spartakiadasida qatnasqan voleybol jámáát-larining
ulıwma sanı 29887 kisige jetken edi.
1947-jılda jarıs qaǵıydasına oyın 5 partiya dawam etiwi haqqındaǵı
jańalıq kiritilgennen keyin, shuǵıllanatuǵınlardan úlken fizikalıq tayarlıq,
shıdamkorlik hám shıdamlılıq talap etińa basladı. Oyınlar mazmunı hám mánisi
jáne de qızıqlı tárepke ózgera bardı. Lekin, sonday bolsada, ózbek voleybolchilarining uqıpı ele birlespe degi kúshli jámáátlernikidan talay tómen edi.
Bulardan 1326 kisi institut studentleri bolsa, qalǵanları jumısshılar,
kolxozchilar, xizmetkerler hám balalardı shólkemlesken edi.
1950-jıllardan baslap Ózbekstan voleybolida úzliksiz hújim taktikasi
ústinligi kózge taslana bardı. Oyınlarda túrli taktik kombinatsiyalar qollanıla
basladı.
1950-jıldıń iyulida Tashkent Temiryo'lchilar baǵınıń sport maydanshalarında
er adamlar hám hayallar jámáátleri ortasında Birlespe Kubogi oyınları ótkerildi.
Ózbek voleybolchilari bul jarısta jeńiliwge dus keldiler. Bul
jeńiliw tıyanaqlı edi, sebebi raxip Moskvanıń “Dinamo” jámááti edi. Esap bolsa
0:3. 1951-jıldan óspirimler ortasında “Birlespe” birinshiligi ótkerila baslandı.
Ózbek óspirimleri 14-orın menen jetkiliklilandilar.
1953-jılda jarıs kesteinde qısqı jarıslar payda boldı. 1954-jıldan
baslap voleybol boyınsha Birlespe birinshiligi “A” hám “B” gruppalarına bólingen halda tashkil etila basladı. Ózbek voleybolchilari “B” toparına kirgizildi. Sol jılı “Birlespe” jarısları jabıq sport maydanshalarında ótkerila basladı.
1954-jıl 1-yanvarǵa kelip, voleybol menen shuǵıllanatuǵınlar sanı 64942
kisige kóbeydi. Lekin respublikada, wálayat, rayon hám awıllarda voleybol-dıń
uqıp dárejesi júdá tómen bolıp, joqarı maman voleybolchilar sanaqlı edi.
1955-jıldıń sentyabr ayında Tashkentte dáslepki bar Ózbekstan Mámleket fizikalıq tárbiya institutı tashkil etilip, onıń quramında sport oyınları kafedrası iskerlik kórsete basladı. 1955-jıldan baslap respublikamız voleybolchilari “Birlespe” xalıqları Spartakiadasiga tayarlıq shınıǵıwları hám jarıslardı
joybarlawtirdilar.
Mısalı, 1955-jıl juwmaǵında Dene tárbiyası hám sport komiteti usınısına
qaray Tashkentke Alma -Otaning er adamlar hám hayallar jámáátleri sapar buyu-rishdi.
Birinshi oyında ózbek hayallar jámááti 3:0 esabında utqan bolsa,
er adamlar jámááti 2:3 esabında jeńiliwge uchrashdi. Ekinshi oyında da
hayallar (3:0), da er adamlar (3:2) jámáátleri jeńis keyipin jıljıtıwdı.
1956 -jılı (iyul-avgust ) Moskvanıń Lujniki sport kompleksinde “Birlespe”
xalıqları Spartakiadasi ashıldı. Spartakiadaning voleybol jarıslarında respublikamız er adamlar jámááti 14- hám hayallar jámááti 13-orınlar menen jetkiliklilandilar.
Ózbek voleybolchilari usı Spartakiadada jaqsı nátiyjelerge erise
almaǵanlarınan keyin 1957-jıldan baslap “Birlespedosh” respublikalar voleybol
jámáátleri menen qatar joralıq ushırasıwları uyushtirildi. Atap aytqanda, ózbek
voleybolchilari Boku, Tbilisi hám Yerevan jámáátleri menen kúsh sınap kóriwib, barlıq oyınlarda jeńiliwge uchrashdi.
1958-jılda respublikamızda mektepleraro jarıslar háwij aldı. Ásirese, bul
dáwirde joqarı oqıw orınları jámáátleri ortasındaǵı jarıslar qızǵın tús ala
basladı. SAGU hám “Burevestnik” studentleri valantyor sport jámiyeti jámáátleri eń kúshliler qatarından jay aldılar. Mektep oqıwshıları arasında Tashkenttiń 64- mektep óspirimler jámááti hám 104-mekteptiń qızlar jámááti mazmunli voleybol kórsetiw etdiler.
1959 -jılda ózbek voleybolchilari “Birlespe” xalıqları Spartakiadasida ishti-rok
etip, er adamlar 14-orın, hayallar jámááti bolsa 11-orındı iyelediler.
Sol jılı, yaǵnıy 1959 -jılda Ózbekstan Mámleket dene tárbiyası institutı
óziniń birinshi pitkeriwshilerin qutlıqladı. Olar arasında voleybol qánigelikligi boyınsha 11 kisi joqarı maǵlıwmatqa iye boldı (1 ózbek áyeli hám 2 ózbek jigiti
voleybol boyınsha instituttı tamamlawǵan edi).
1960 -jılda SKIF voleybolchilari (er adamlar hám hayallar jámááti) jazǵı
respublika studentler oyınlarında eń joqarı nátiyjelerge erisiwdi. Sol jılı SKIF
jámáátleri Xarkov qalasında ótkerilgen “Birlespe” jazǵı studentler oyınlarında
qatnasıp, er adamlar jámááti 13- orındı, hayallar aqırǵı 18-orındı aldılar.
1961-jıl oktyabr ayında Tashkentte Ózbekstan hayallar Spartakiadasi ashıldı.
Bul ilaj hayallar voleybolining ǵalabalıqlasıwında úlken dúmpish boldı.
1962-jılda Tashkentte Moskvanıń “Burevestnik” hayallar jámááti, “SKIF”
hám Ózbekstan terme jámáátleri ushırasıwı ótkerdi. Bunda wákillerimiz jeńisti
bay beriwdi.
1963-jılı “Birlespe” xalıqları III Spartakiadasida respublikamız er adamlar jámááti 9 -, hayallar bolsa 15-orındı iyeledi. Naǵız ózi jılı ózbek voleybolchilari trener I. L.
Kiblinskiy baslıqlıǵında “Dinamo” Oraylıq Awqamı birinshili-gida jeńimpaz
boldı hám Ózbekstan voleybol tariyxında dáslepki bar 6 sport ustası dárejesine iye bolǵan sportshılarına iye boldı. Bular - G. Xudyakov, G. Bagirov, Yu. Simonov,
v. Kúsherov, v. Ananich hám R. Xusainovlar bolıp tabıladı.
Hayallar ortasında bolsa L. velichko, Ye. Sklyarova, M. Katasonova, L. Ishmayeva,
L. Raxmanqulova, I. Názerova hám basqalar birinshi bar sport ustası degen
atqa iye boldı.
Ózbek voleyboli tariyxında respublikamız terme jámáátleriniń xalıq aralıq
jarıslarda qatnasıw etip keliwi bólek áhmiyetke iye esaplanadı. Sonı atap ótiw
orınlıqı, ózbek voleybolchilari óziniń dáslepki bar xalıq aralıq ushırasıwın 1935-jıl oktyabr ayında Tashkentte Afganistan terme jámááti menen ótkergen. Usı ushırasıw “Birlespe” kóleminde birinshi xalıq aralıq jarıs bolıp orın alǵan. Bul dáwirde xalıq aralıq jarıs qaǵıydaları bir-birinen sezilerli dárejede parq etken.
Sol sebepli Afganistan voleybolchilari menen bolǵan ushırasıw sol mámleket
qaǵıydalarına qaray ótti. Mısalı, maydanshada 9 kisi óz jayların
almastırmastán háreket qılıwdı. Esap 22 ge shekem dawam etdi. 3 partiyadan ibarat bolǵan oyın 2:0 esabında biziń voleybolchilarimiz paydasına hal boldı.
1961-jılı afg'on voleybolchilari Tashkentke ekinshi bar keliw-di.
Birinshi kúni qonaqlar 0:3 esabında “Miynet rezervlari”, ekinshi kúni bolsa 2:3
esabında “ODO” jámáátlerine ushırasıwdı bay beriwdi.
Sol jılı Ózbekstanǵa Mongoliyanıń er adamlar hám hayallar jámáátleri keldiler.
Qonaqlar respublikamizning “ODO”, “SKIF” hám “Burevestnik” jámáátleri menen kúsh sınap kóriwdi hám barlıq ushırasıwlarda jeńiliske ushıraǵan boldı.
1961-jıldıń dekabrinde Ózbekstan voleybolchilari Indoneziyaǵa joralıq
ushırasıwları ótkeriw ushın jónewdi. Olar Súwretayya qalasında qatar ushırasıwlarda qatnasıw etip, bir oyında jeńiliske ushıraǵan bolǵanlar bolsa, qalǵanlarında miyman kútiwshiler jámáátinen ústin keldiler. 1962-jıl iyun ayında Ózbekstannıń er adamlar hám hayallar jámáátleri Mongoliyaǵa jónewdi hám barlıq ushırasıwlarda jeńimpazlıqtı qolǵa kirgiziwdi.
1964-jıl avgust ayında Ózbekstanǵa juwap saparı menen Indoneziyanıń
er adamlar hám hayallar jámáátleri keliwdi. Qonaqlardıń er adamlar jámááti
Ózbekstannıń “Dinamo” (Tashkent) jámááti menen oynab, uchra-shuvni 0:3
esabında bay beriwgen bolsa, Indoneziyanıń hayallar jámááti Tashkenttiń
“Spartak” jámááti qızlarına 2:3 esabında utılıwdı.
Usı xalıq aralıq oyınlarda er adamlar voleybol jámáátinen G. Xudyakov,
G. Bagirov, R. Xusainov, Yu. Simonov, v. Kúsherov, v. Ananich, hayallar jámáátinen bolsa M. Katasonova, Ye. Sklyarova, L. Raxmanqulova, Yu. Jaratıwshınazarova há L. Korchaginalarning bólek uqıp kórsetkenliklerin atap ótiw kerek.
1970-72-jıllarǵa kelip ózbek voleybolchilari Bangladesh, Indiya hám
basqa shet el mámleketlerde xalıq aralıq joralıq ushırasıwları ótkerip, joqarı
uqıp kórsetiwdi.
1970-jıldan tap 1991-jıllarǵa shekem ózbek voleybolchilari ádewirgine xalıq aralıq rásmiy hám joralıq jarıslarında qatnasıw etip kelgenler. Bul dáwir ishinde joqarı maman voleybolchilar sheńberi kengaya bardı. Bular qatarına Olimpiada
chempionleri v. Duyunova, L. Pavlova, jaslar ortasında Evropa chempionleri
L. Ishmayeva, L. Suleykina, O. Belova, L. Lepilina, O. Dubyaga, S. Myachin sıyaqlı -la kiredi. Sonı da bólek atap ótiw kerek, Respublikamizning er adamlar hám hayallar jámáátleri 1934-jıldan derlik 1988-jıllarǵa shekem “Birlespe” chempionatında hám 1956 - jıldan tap 1986 -jılǵa shekem “Birlespe” xalıqları Spartakiadasida qatnasıw etip, qandayda ret joqarı tekshelerden jay almaǵan. Er adamlar bir retten 6 -orın (1967) hám 8- orınlardı (1975), hayallar bolsa 6 -orın (1971) hám 5-orınlardı (1975) iyelegen..

Juwmaqlaw

Watanımızdıń óz ǵárezsizligin qolǵa kirgiziwi ózbek voleybolining xalıq aralıq kólemdegi ornına da unamlı tásir kórsetdi. Mısalı, 1993-jıl 24-31- iyulida Shanxay (XXR) qalasında ótkerilgen Aziya chempionatında ǵárezsiz Ózbekstannıń hayallar milliy terme jámááti voleybol tariyxında birinshi bar qatnasıw etip, jaǵımpazlı 6 -orındı qolǵa kirgizdi. Usı chempionatga shekem bul jarıslarǵa tayarlıq maqsetinde Amerika Qospa Shtatlarınıń bir neshe
qalalarında bolıp, túrli universitetler voleybol jámáátleri menen joralıq ushırasıwların ótkeriwdi hám oyınlarda muvafaqqiyat erisiwgen edi. 1994-jılda Taylandta ótkerilgen “Prinsessa Kubogi” jarıslarında L. Ayrapetyans baslıqlıǵında islengen “SKIF-Interkross” klubı qasında quram tapqan hayallar voleybol jámááti qatnasıw etip, maqtawǵa ılayıq oyın kórsetiw etiwdi.
1997-jıl 21-28-sentyabrde Manila qalasında ótkerilgen Aziya chempio-natida
hayallar terme jámááti 6 -orın, 1998-jılda ótkerilgen Kazaxstan Respublikası
Prezidenti Kubogi xalıq aralıq turnirida 3-orın, sol jılı Taylandta ótkerilgen IX
“Prinsessa Kubogi”da 6 -orın, 1998-jıl 24-28-mayda vyetnamda ótkerilgen X
Aziya Klublararo chempionatında 3-orın, 1999 -jıl vyetnamda ótkerilgen Qubla
Arqa Aziya chempionatında 2-orın hám sol jılı Tashkent-de ótkerilgen “Kubok
Mikasa” xalıq aralıq turnirida 1-orınlardı alıwǵa iye bolǵan.
Itibarǵa ılayıq jayı sonda, ǵárezsizlikten keyin ózbek voleybolining
rawajlanıwı respublikamızda jańasha jóneliste dawam etiwi kózge taslanayotir.
Atap aytqanda, 1992-jıldan baslap úzliksiz ótkerilip atırǵan O'zbe-kiston
milliy chempionati voleybolning jáne de rawajlanıwına hám gúlleniw tabıwına úlken tásir kórsetip atır.
Ásirese, sońǵı jıllarda nátiyjeni ámelde qollanıw etilgen oqıw mákemeleri ortasında ótkerilip atırǵan 3 basqıshlı jarıslar “Úmit nálleri”, “Bárkámal áwlad” hám “Universiada” voleybolni oqıwshı -student jaslar ortasında keń rawaj tabıwına zárúrli dúmpish boldı.
Sonı atap ótiw orınlıqı, sońǵı jıllarda respublika kóleminde ótkerilip atırǵan
jarıslarda professional jámáátler sheńberi keńeyip barıp atır. Bular
qatarına “Kinap” (Samarqand sh.), “viktoriya” (Navaiy sh.), MHSK (Chirchiq
sh.), “SKIF” (Tashkent sh., O'zDJTI) hám taǵı basqa jámáátler kiredi. Usı voleybol
jámáátleriniń aǵzaları bolǵan oyınshılar, sport ustaları A. Sovich, Sh. Muslimov, I. vlasov, A. Popovkin, S. Juravlev, I. Tambiyev (hámmesi “viktoriya” jámáátinen) S. Banov, A. Ribalkin, A. Serebryannikov, S. Myachin (Tashkent-Samarqand jámáátinen), A. Kolesnikov, K. Pak, A. Jirnov, v. Petrov, M. Mamatyuk, F. BavatovD. Sultanov, S. Siddiqov, (“SKIF”), A. Qosi-mov, R. Knyazev, I. Ermish (“MHSK”), v. Domnidi (Qo'qon) barlıq musoba-qalarda ózleriniń joqarı dáreje degi uqıpların kórsetkenler. Hayallar jámáátlerinen “SKIF” (Tashkent) oyınshıları Ye. Lebedyanskaya, P. Kibardina, S. Ashurkova, Ye. Shpachuk, M Martinenko (xalıq aralıq taypa daǵı sport ustaları ), S. Grigoryeva, N. Xomenko, N. Xodjayeva hám basqalar Ózbekstan sport ustası degen atqa iye boldı.
Buǵan baylanıslı trener-qánige hám shólkemlestiriwshilerdiń de xızmeti húrmetke ılayıq. Atap aytqanda, A. Kim (Samarqand), T. Abramova (Tashkent), G. Ponomarev (Tashkent), A. Asqarov (Qo'qon), L. Ayrapetyans (Tashkent) hám basqalardı bólek aytıp ótiw orınlı bolıp tabıladı.
Jarıs oyınlarınıń mazmunli, qızıqlı hám usınıń menen bir qatarda talap
sheńberinde ótkeriwde Ózbekstan voleybol Federatsiyasining bas xatkeri, xalıq aralıq taypa daǵı arbitr L. Ayrapetyans, milliy hám respublika taypalaridagi arbitrler v. Shnurov, v. Bardin, N. Yaparov, v. Bausov, A. Polatov, I. Zoxidov,
N. Mamajonov hám sol sıyaqlı kóplegen qánigelerdiń xızmeti úlken.
Ǵárezsizlikten keyin ótkerilgen Ózbekstan milliy chempionatlari nátiyjeleri 6 -
kestede keltirilgen.
Juwmaq ornında sonı búydew kerekki, Ózbekstan voleyboliga tiyisli tariyxıy
taxtalar usı oyındı qanday jónelislerde qáliplestiriwge, onıń ǵalabalıqlıǵın
jáne de asırıwǵa hám de perspektivasın támiyinlewge úlken járdem beredi (6,
7-kesteler).
Juwmaq ornında sonı búydew kerekki, Ózbekstan voleyboliga tiyisli tariyxıy
taxtalar usı oyındı qanday jónelislerde qáliplestiriwge, onıń ǵalabalıqlıǵın jáne de asırıwǵa hám de perspektivasın támiyinlaishga úlken járdem beredi.