Өзбекистан республикасының физикалық ҲƏм юридикалық шахслардың

5-статья. Мүрəжатлардың түрлери
Мүрəжатлар арзалар, усыныслар ҳəм шағымлар 
түринде болыўы мүмкин.
Арза – ҳуқықларды, еркинликлерди ҳəм нызамлы 
мəплерди əмелге асырыўда жəрдем көрсетиў ҳаққындағы 
илтимас баян етилген мүрəжат.
Усыныс – мəмлекет ҳəм жəмийет искерлигин 
жетилистириўге тийисли усынысларды өз ишине алған 
мүрəжат.
Шағым – бузылған ҳуқықларды, еркинликлерди тиклеў 
ҳəм нызамлы мəплерди қорғаў ҳаққында талап баян етил-
ген мүрəжат.
Мүрəжатлар, олардың түри ҳəм формасына қарамастан, 
бирдей əҳмийетке ийе.
1. Мүрəжатлардың түрлери.

---

32
Түсиник берилип атырған статья мүрəжатлардың үш түрин 
белгилейди: 
– арза;
– усыныс;
– шағым.
Юридикалық ҳүжжетлерде қолланылатуғын терминология-
ның анық болыўы ҳуқықый түсиниклерди дурыс қолланыўға 
ҳəм орынлаўға, пуқаралардың өз ҳуқықларынан жақсырақ 
пайдаланыўына ҳəм өзлерине жүкленген миннетлер-
ди орынлаўына жəрдем береди. Нызам ҳүжжетлеринде 
мүрəжатлардың ҳəр қыйлы түрлериниң айқын ажыратылыўы 
оларды көрип шығыўды тəртипке салыўға, нызамлылықтың 
улыўма жағдайындағы тенденцияларды, шахслардың талапла-
рын қанаатландырыў дəрежесин анықлаў ҳəм т.б. мақсетлерде 
бундай ислерди терең талқылаўға унамлы тəсир етеди. 
Мүрəжатлардың ҳəр бир түри өзине тəн өзгешеликке, демек, 
нормативлик жақтан анықланыўы тийис болған статусқа ийе.
1.1. Арза.
Түсиник берилип атырған статьяның екинши бөлими 
«арза» түсинигине ҳуқықларды, еркинликлерди ҳəм нызамлы 
мəплерди əмелге асырыўда жəрдем көрсетиў ҳаққындағы илти-
мас баян етилген мүрəжат, деп анықлама береди.
Арза түриндеги мүрəжат еки мақсетти гөзлеп берилиўи 
мүмкин: унамлы ҳəм унамсыз. Арза бериўшиге ямаса басқа 
шахсларға қандай да бир конституциялық ҳуқықлар яки ер-
кинликлерди əмелге асырыўда жəрдем көрсетиўди илти-
мас етиў – унамлы мақсет болып есапланады. Нызамлардың 
ҳəм басқа норматив-ҳуқықый ҳүжжетлердиң бузылғанлығы, 
мəмлекетлик органлардың, пуқаралардың өзин өзи басқарыў 
органларының ҳəм лаўазымлы шахслардың жумысларындағы 
кемшиликлер ҳаққындағы мəлимлеме, яки көрсетилген ор-
ганлар менен лаўазымлы шахслардың искерлигин сынға алыў 

---

33
– унамсыз мақсетке жатады. Лекин буны шəртли түрде ғана 
унамсыз деп атаў мүмкин, себеби бундай арзалар тийкарынан 
нызамшылықты, мəмлекетлик органлардың, пуқаралардың 
өзин өзи басқарыў органларының ҳəм лаўазымлы шахслардың 
жумысларын оптималластырыў, жетилистириў мақсетин 
гөзлейди.
Унамлы мазмундағы арзаларға мысал ретинде квартира 
ҳақысын төлеў ушын субсидиялар ажыратыўды сорап социаллық 
тəмийнат органларына берилген арзаны, юридикалық шахс 
шөлкемлестирилгенлиги ҳаққында салық инспекциясы орган-
ларына берилген арзаны келтириў мүмкин. Нызамшылықтың 
бузылғанлығы ямаса пуқараның яки юридикалық шахстың 
ҳуқық ҳəм еркинликлериниң бузылғанлығы ҳаққында прокура-
тура органларына берилген арза унамсыз арза болып есаплана-
ды.