O’zbekiston aloqa, axborotlashtirish va telekommunikatsiya texnologiyalari davlat qomitasi toshkent axborot tehnologiyalari universiteti

38-chizma. Reklamani joriy etish bosqichlari
Bu  38-chizma  ma'lumotlaridan  ko’rinib  turibdiki,  reklama  ishlari  reklama  kimga
qaratilganligini,  ya'ni  maqsadli  auditoriyani  aniqlash  va  tahlil  qilish  bilan  boshlanadi.  So’ngra
reklamaning  maqsadi  aniqlanadi.  har  bir  reklama  turi  uchun  uning  o’ziga  xos  maqsadlari
belgilanadi.  Masalan,  yangi  tovar  reklama  qilinayotgan  bo’lsa,  unda  reklamaning  maqsadi  yangi
tovar  to’g’risida  birlamchi  ma'lumotni  berishga  qaratilishi,  keyingi  bosqichi  esa  yangi  tovarning
jozibador xususiyatlari bo’yicha qo’shimcha axborotlar berishdan iborat bo’lmog’i kerak va hokazo.
Reklamani  tashkil  etishdagi  asosiy  jarayonlardan  biri  reklama  byudjetini  ishlab  chiqish
hisoblanadi. Reklama byudjetini ishlab chiqish reklama kompaniyasining maqsadlari, korxonaning
moliyaviy  imkoniyatlari,  raqobatchilarning  reklama  xarajatlari,  tarmoqdagi  umumiy  xarajatlar  va
hokazolarni  hisobga  olishga  asoslangan  turli  xil  yondashuvlarni  qo’llash  bilan  amalga  oshiriladi.
Reklama  byudjetini  hisoblab  chiqishning  bir  necha  xil  usullari  mavjud.  Bular  asosan  quyidagilar
hisoblanadi:  "mavjud  mablag’lardan  bir  qism  ajratish",  "sotilgan  tovarlar  summasidan  foizlar
ajratish", raqobatli paritet, maqsad va vazifalardan kelib chiqqan holda hisob-kitob qilish usuli.
Shuni  qayd  etish  lozimki,  reklama  xarajatlari  qaysi  usul  bilan  hisoblab  chiqilganligiga
qaramasdan, bu xarajatlar iste'molchi tomonidan tovarga to’layotgan narxda o’z aksini topadi.
Har  bir  tashkilot  bir  vaqtning  o’zida  har  xil  tashqi  muhit  sharoitida  faoliyat  ko’rsatadi.  Shu
sababli reklama xarajatlarini hisob-kitob qilganda korxona faoliyat ko’rsatayotgan iqtisodiy, siyosiy,
ijtimoiy va boshqa sharoitlar hisobga olinishi kerak.
Reklama ishlarini tashkil etishdagi keyingi qadam-bu reklama tarqatish vositalarini tanlashdan
iboratdir.  Tabiiyki,  reklama  tarqatish  vositalarini  tanlagandan  so’nggina,  reklama  xabarlarining
mazmunini va turlarini aniqlashga harakat qilinadi.
So’ngra  reklamani  ishlab  chiqish  jarayonida  reklama  murojaatining  g’oyasi  ishlab  chiqiladi.
Yaxshi tanlangan g’oya reklama murojaatiga qo’shimcha mazmun beradi. Bu esa reklamani tezda
eslab qolish va unga qiziqish imkoniyatini tug’diradi.
Bundan  keyin  esa  reklama  murojaati  ishlab  chiqiladi,  ya'ni  reklama  matni  tayyorlanadi.
Reklama  xabarlari,  avvalombor,  iste'molchining  diqqatini  tortishi  va  qiziqtira  oladigan  bo’lishi
kerak.  Agar  reklamaning  mazmuni  iste'molchining  qarashlariga,  hayotiy  tajribasiga,  to’lov
imkoniyatlariga mos kelsagina reklamaga qiziqish va ishonish kuchayadi.
Reklama  ishlarini  tashkil  etishning  keyingi  bosqichi  reklama  kompaniyasi  parametrlarini

tanlashdan  iboratdir.  Bu  erda  reklama  maqsadli  bozorda  qancha  sonli  potentsial  xaridorlarning

e'tiboriga  havola  etilishi  va  reklama  ma'lumotlari  sutkada  necha  marta  efirga  uzatilishi  kabi
masalalar aniqlanadi.
Reklamani  rejalashtirishning  so’nggi  bosqichi  reklamaning  samaradorligini  baholashdan
iboratdir.
Reklama bir qancha belgilari bo’yicha guruhlanadi.
Reklama  qanday  xududni  qamrab  olganligiga  ya'ni,  geografik  belgisiga  qarab  xorijiy,
umummilliy, regional va mahalliy reklamalarga bo’linadi.
Qo’llanilayotgan  texnik  vositalariga  qarab  reklama  quyidagi  turlarga  ajratiladi:  vitrina  -
ko’rgazmali, matbuotdagi reklama, bosma reklama, audiovizual, radio va telereklama.
Maqsadiga qarab reklama xaridorlarnning butun to’plamiga va aholining muayyan guruhlariga
qaratilgan  bo’lishi  ham  mumkin.  Agar  reklama  foyda  olishga  qaratilgan  bo’lsa,  bunday  reklama
tijorat reklamasi deb, agar foda olishga qaratilmagan, balki jamoatchilikka qaratilgan bo’lsa, tijorat
bo’lmagan reklama deb yuritiladi.
Reklamalar  maqsadli  auditoriyaga  qanday  ta'sir  ko’rsatishiga  qarab  shartli  ravishda  axborat
beruvchi, qo’zg’atuvchi va eslatuvchi reklamalar deb ham guruhlarga ajratilishi mumkin.
Ma'lumki,  bugungi  kunda  har  qanday  korxonaning  rivoj  topishini  kompyuterlashtirishsiz
tasavvur  qilish  qiyin.  Shu  sababli  bugungi  kunda  kompyuterlashtirilgan  reklama  ham  reklama
vositalari  sifatida  qo’llanilmoqda  deyish  mumkin.  Xorijiy  ekspertlarning  fikriga  ko’ra,  yaqin
kelajakda  kompьyuterlashtirilgan  reklamaning  boshqa  reklamalardan  o’zib  ketishi  kuzatiladi.  Bu
reklamaning  asl  mohiyati  shundan  iboratki,  reklama  beruvchi  korxona  muayyan  to’lov  evaziga
kompyuterlashtirilgan  reklama  axborotining  manbalariga,  ya'ni  ixtisoslashtirilgan  kompyuter
tizimlarining  ma'lumotlar  bazasiga  o’z  korxonalari  va  tovarlari  to’g’risidagi  ma'lumotlarni
kiritadilar.
Xulosa  qilib  aytganda,  respublikamizda  bozor  munosabatlarining  shakllanishi  va  rivojlanishi
sharoitida  reklama  sohasidagi  tajribalarni  sinchkovlik  bilan  o’rganib,  ijodiy  yondashib,  ulardan
oqilona foydalanish har bir korxonaning barqarorligini ta'minlashda muhim vosita hisoblanadi.