O‘zbekiston aloqa va axborotlashtirish agentligi toshkent axborot texnologiyalari universiteti fizika kafedrasi fizika fanidan laboratoriya ishlari va uslubiy ko‘rsatmalar

T

_{2 } 4 ²

_ 2
T

ekanligini eslab,

fizik mayatnikning tebranish davri ifodasini topamiz:

Т_ф  2
, (4)

^O Oq‘irligi hisobga olinmasa bo‘ladigan darajada kichik va cho‘zilmaydigan ipga osilgan moddiy nuqtaga (2-rasm) matematik mayatnik deyiladi. Agar shunday mayatnikni muvozanat holatidan kichik burchakka oq‘dirilsa, u T tebranish davri bilan tebrana boshlaydi va uni osongina topish mumkin. Moddiy nuqtaning O o‘qiga nisbatan
l


_r inersiya momenti I  ml ² ga teng. Moddiy nuqtaning

^P_ oq‘irlik markazi nuqtaning o‘zida bo‘lganidan d  l ga

^P//
r


P

teng bo‘ladi. Shularni hisobga olib, (4) - formulani quyidagicha yozamiz:

2-rasm

Т _М  2

(5)

(4) va (5) – formulalarni solishtirib, fizik mayatnikda l_k

uzunligi kabi rolni o‘ynashini ko‘ramiz. Shuning uchun

matematik mayatnikning

I

ga fizik mayatnikning

md

keltirilgan uzunligi deyiladi. Har qanday fizik mayatnik uchun, shunday uzunlikdagi matematik mayatnik tanlash mumkinki, ularning tebranish davrlari birday bo‘lsin, u holda

_lк _ I

md

bo‘ladi. Demak, fizik mayatnikning keltirilgan uzunligi deb, shunday matematik mayatnikning uzunligiga aytiladiki, fizik va matematik mayatniklarni tebranish davrlari bir-biriga teng bo‘ladi.
(6)

Qurilmaning tuzilisi va ishni bajarish tartibi
Bu ishda matematik mayatnik bilan fizik mayatniklar (3-rasm) ning sinxron,

3-rasm. (1-matematik, 2-fizik mayatniklar)
ya’ni bir xil davr bilan tebranishiga erishiladi. Shu paytdagi matematik mayatnik uzunligi, fizik mayatnikning keltirilgan uzunligi bo‘ladi. Matematik mayatnik sifatida, kronshteyntirqishi-dan o‘tgan (3-rasm) ipga osilgan sharcha olingan. B q‘altakni aylantirib,ipni uzay- tirish va qisqartirish mumkin.Bu ko‘ri-nishdagi

matematik mayatnikning uzunligi

l  l₀  r

bo‘ladi, fizik mayatnik sifatida esa

L uzunlikdagi bir jinsli silindrik sterjen olingan. Sterjenni oq‘irlik markazi C uning o‘rtasida joylashgan deb hisoblaymiz.

Shteyner teoremasiga asosan sterjenni aylanish o‘qiga nisbatan inersiya momenti:

I  I ₀

•