O’zbekiston janubi surxondaryo viloyatining kaptarsimon qushlar turkumini gelmintofaunasi akmuradova Leyla Guvanchovna Annotatsiya

Tadqiqot jarayonida oʻrganilgan kaptarsimonlar turkumiga mansub turlar va ularning gelmintlar bilan zararlanish koʻrsatkichi

Qush turlari	Oʻrganilgan qushlar soni	Gelmintlar aniqlangan qushlar soni	nematoda	sestoda	Trematoda
C. livia	3	2		+
C.livia domestica	37	7		+
C. eversmanni	5	3		+
Streptopelia senegalensis	7	1
Streptopelia decaocto	2	-
Columba domestica	39 ta fekal namunalari	3	+
Jami	93	16	Umumiy ekstensiv invaziya 78,12 % ni tashkil etdi

Kaptarsimonlar turkumi qushlarida qayd etilgan gelmintlarning sistematik tasnifi

Sinf	Kenja turkum/turkum	Oila	Avlod	Tur
Cestoda	Cyclophyllidea	Davaineidae	Raillietina	Raillietina echinobothrida
	Cyclophyllidea	Davaineidae	Raillietina	Raillietina wessi
	Cyclophyllidea	Davaineidae	Raillietina	Raillietina crassula
	Cyclophyllidea	Davaineidae	Cotugnia	Cotugnia digonopora
Nematoda	Strongylata	Syngamidae	Syngamus	Syngamus trachea

Olimlar tomonidan olib borilgan tadqiqotlar natijasiga ko’ra Oʻzbekistonning kaptarsimonlar turkum qushlarida gelmintlarning aniqlangan turlar tarkibi 2 sinfga mansub 12 turdan iborat boʻlib, ular tarkibida sestodalar keng tarqalgan turlar hisoblanib 9 turni, nematodalar esa 3 turni tashkil etadi [42; 468 c, 43; 26 c].
Tadqiqot natijasida Surxondaryo viloyatinuing kaptarsimonlar turkumining keng tarqalgan turlaridan Koʻk kaptar – Columba livia domestica, Kichik musicha – Streptopelia senegalensis, Qoʻngʻir kaptar – Columba eversmanni, Yovvoyi koʻk kapar-Columba livia, Halqali musicha – Streptopelia decaocto, Xonaki kaptar–Columba domestica qushlarining gelmintofaunasining faunistik tahlil natijasi ma’lum boʻlgan 2 sinf, 12 parazit turlaridan 5 tasi (Raillietina echinobothrida, Raillietina weissi, Raillietina crassula, Cotugnia digonopora, Syngamus trachea) Surxondaryo viloyati kaptarsimonlar turkumi qushlarida aniqlandi, Cotugnia digonopora va Syngamus trachea turlari ushbu hududda birinchi marta qayd etildi. Aniqlangan gelmintlar taksonomik tahliliga koʻra, 2 sinf, 2 turkum, 2 oila, 3 avlodga mansub 5 turdan iborat.


Tadqiqot natijasiga koʻra kaptarsimonlar turkum qushlarida aniqlangan gelmint faunasi.

№	Qush turi	Gelmint turi	Lokalizatsiyasi	Ekst.Inv	Int.inv
1.	Columba Livia domestica	R. echinobothrida R. weissi R. crassula	Ingichka ichak Ingichka ichak Ingichka ichak	34,41 % 36,47 % 7,9 %	8-10 8-13 1-3
2.	Columba livia	Cotugnia digonopora	Oʻpka, jigar,	4,9 %	1-2
3.	Columba eversmanni	R. weissi	Ingichka ichak	4,85 %	4-6
4.	Streptopelia senegalensis	R. weissi	Ingichka ichak	6,93 %	4-5
5.	Streptopelia decaocto	-----------------------
6.	Columba domestica	Syngamus trachea	Traxeya	30 %	3-4

Mamlakat tabiiy landshafti, qushlar faunasining xilma xilligi va hasharotlar yashashi uchun tabiiy biotopning turli-tumanligi, parazit faunasining keng tarqalishi imkonini beradi. Kaptarsimonlar turkum qushlari gelmintlarining qayd etilgan turlar tarkibidagi 12 tur gelmintlarning 2 turi (1 tur sestoda, 1 tur nematoda) birinchi marta qayd etildi.

Xulosa qilib aytganda Surxondaryo viloyati kaptarsimonlar turkumi qushlarida yashash tabiiy muhitining xilma-xilligiga koʻra gelmintlar orasida sestodalar sinfining turlari ustunlik qildi. Ya’ni, sestodalar yovvoyi qushlarda gelmintlar faunasining katta qismini tashkil etishi tadqiqot natijasida kuzatildi. Nematodalar asosan ushbu turkumga mansub uy qushlarida uchrashi bir qancha tadqiqotchilar tomonidan ham aniqlangan.
Qayd etilgan gelmint namunalari qushlar hisoblangan xoʻjayin organizmining hazm qilish sistemasining asosan 12 barmoq, ingichka va yoʻgʻon ichak bolimlaridan topildi. Ushbu gelmintlarning rivojlanishida tabiiy muhitdagi oraliq xoʻjayin turlarining keng maydonda uchrashi qushlar gelmintlar bilan zararlanishiga olib keladi.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

1. 
   Прудников. В. С., Герасимчик. В. А. Болезни голубей, певчих и декоротивных птиц. Витебск 1998. 63 ст.
   
2. 
   Qulmamatov. A. Umurtqasiz parazit hayvonlar. Toshkent ,, O’qituvchi “, 1998. 240 b.
   
3. 
   Ковалевская. Е. О., Ятусевич А. И. Журнал: Паразитология том 42. Выпуск 1. Част 2/2006. 59 ст.
   
4. 
   Сивкова. Т. Н Имагинальные цестодозы. Пермь И.П.Ц. ''Прокрост'' 148 ст.
   
5. 
   www.ziyonet.uz
   
6. 
   www.nuu.uz
   
7. 
   www.natl.uz
   
8. 
   www.nature.uz
   
9. 
   www.pedagog.uz
   
10. 
    www.naukaran.ru