O’zbekiston milliy universiteti sotsiologiya fakulteti umumiy sotsiologiya fanidan mustaqil ish

Sotsial aloqalar va sotsial munosabatlar negizida sotsial manfaat yotadi. U jamiyat sotsial tashkilotining barcha darajalarida, barcha sotsial institutlarda, sotsial soha va sotsial mexanizmlarda amalga oshadi.Agar sotsial voielikdagi sosi-al manfaatning mavjudligi obyektiv xarakterga ega bоъlsa, uning amalga oshishi hamisha subъektiv xarakterga ega bоъladi.Buni Sotsiologik tadqiqot jarayonida inobatga olish.ayniqsa uning motivash^on va raгъbatlantiruvchilik rolini xisobga olish muhimdir.tsiologiya real sotsial guruhlar, sinflar, sotsial uyushmalar va shaxslarning real intilishlarini о’rganish vaqtida, bir tomondan, sotsial manfaatlarning mavjudlik qonuniyatlariga tayanadi, ikkinchi tomondan, ularning rivojlanish darajasini, faolligini, omma tomonidan оъzlashtirilishini, ularning ijtimoiy тaraqqiyotning umumiy tendensiyasiga muvofiq kelishini ochib beradi.

Sotsial manfaatlarning rivojlanish darajasi, ularning ijtimoiy ideallarga muvofiq kelishiga qarab sotsial iatlam va sotsial lar bir-biridan farilanadilar.Kishilar va sotsial guruhlarning ijtimoiy va sotsial manfaatlari yоъnalishiga qarab jamiyatning axloqiy va sotsial тaraqqiyot darajasi hamda shaxs haliiiy axloqining darajasi, uning sotsial faollik salohiyati aniilanadi.Manfaatlarning sotsialligi va ularning rivojlanish darajasi turlichadir. Ular faoliyatning shart-sharoiti, maqsadi, vazifalari, vositalari, xarakteri va usullarini iamrab oladi. Sotsial manfaat individga, guruhga, jamoaga tegishli bоъlishi, butun jamiyatda keng yoyilgan bоъlishi mumkin. Manfaat ehtiyojni iondiribgina iolmay, balki uni yangidan vujudga keltirishi ham mumkin. Yuzaki va kuchsiz manfaat kuchayib, doimiy faoliyat odъektiga, yaъni ehtiyojga aylanishi mumkin. Shunday qilib, manfaat insonning real ijtimoiy ahvoli bilan bu ahvolning ongda aks etishi оъrtasida оъziga xos halqa vazifasini bajaradi.Sotsiologiya kоъp miqdordagi kishilarning xulq-atvori bilan ish kоъradi. Shuning uchun ham sotsiologiyaning vazifasi muntazam va doimiy xarakterga ega bоъlgan individual tafovutlarni tasodifiy va ohtkinchi tafovutlardan ajratish, sotsial jarayonlarning barqaror xossalarini kоъrsatishdir. Barqaror xususiyatlarni aniqlashda sotsiologiyada barcha statistik hisob-kitoblarda qоъllaniladigan katta raiamlar qonuni muhim vosita bоъlib xizmat qiladi. Tasodifiy omillar katta miqdorining birgalikda amal qilishi tasodiflarga boгъliq bohlmagan natijalarga olib keladi. Agar sotsiolog katta mii-dordagi kuzatishlarni olyb borsa, kоъpchilik оъrtasida anketa sohrovi ohtkazsa, respondentlar anketa savollariga javob berishda bir-birlariga taъsir kohrsatmasa bu, barqaror aloqalarni, keng yoyilgan jarayonni bilib olishga yordam beradi.Sotsiologiyada tanlab ohtkaziladigan tadqiqot ham katta raiam qonuniga asoslanadi. Uning bosh ioidasi: ozchilik bergan maъlumotlarga tayanib, kоъpchilik haqida mulohaza yuritish va xulosalar chiqarishdir. Maxsus tashkil etilgan ommaviy kuzatishlar sotsial xodisalarning miqdorni tavsifini beradi. Ularni sotsiologiyada statistik fakt deb ataladi. Statistik fakt ilmiy, sotsial faktdir. Sotsial yoki ilmiy faktlar garchi mavxum bоъlsada xar tomonlama asoslangan va tajribada sinalgan bilnmlardir. Sotsial fakt sotsiologik ilmiy taxlilning boshlanich nuktasi bоъlib, sotsial reallikni ilmiy asosda qayd etadi. Individlar sotsial faoliyatining natijasi sifatida olingan xar qanday sotsial hodisa sotsial fakt sifatida qayd etilishi mumkin.
Sotsiologiya sotsial munosabatlarning vujudga kelish va amal iilnshidagi muhim omillarni xam оъrganadn.Ana shunday omillardan biri sotsial ehtiyojlardir.Sotsiologiya uchun biologik extiyojlar emas, balki sotsial ehtiyojlar muhimdir.Boshqacha qilib aytganda, sotsiologiyaning kishilarning dam olish, oviatlanish, zurriyot qoldirish, xavfsizlikni taъminlash, оъzini hurmat qilish singari tabiiy-biologik ehtiyojlari emas, balki bu ehtiyojlarning sotsiallashuvi kоъproq qiziqtiradi. Sotsiologiya uchun adolatli hal
qilinadigan mehnatga, ilm olishga. malaka oshirishga, insoniy muloqotga bоъlgan ehtiyojlarni оъrganish muximroqdir.Sotsial ehtiyoj faqat insonlargagina xos bоъlib, jamiyatda amal qiladigan barcha munosabatlarni xarakatga keltiradi. Bir sotsial ehtiyojning iondirilishi yana xam yuksakroq ehtiyojning tuilishiga olib keladi.Ana shu jarayonda sotsial munosabatlarning rivojlanish "siri" yashiringandir.Intilish za manfaat tushunchalari ham sotsial ehtiyoj tushunchasi bilan boгъliq. Shaxsiy manfaat sotsial munosabat-lar rivojlanishining оъziga xos motoridir.Manfaatdorlik barham topgan joyda sotsial munosabatlar turгъunlik va tanazzulga yuz buradi."Sotsial ehtiyoj" va "manfaat" tushunchalari faqat ilmiy bilishdagina bir-biridan ajratiladi, aslida ular bir-biri bilan uzviy boгъliq bоъlib, biri ikkinchisi bilan almashinib turadi. Ular sotsial talablar, stimullar, qadriyatli yоъnalishlar, motivlar, maqsadlar bilan birgalikda shaxs yoki jamoaning muayyan ijtimoiy munosabatlar sistemasidagi xulq-atvor va faoliyatining xarakteri, mazmuni va yоъnalishini belgilaydilar
Qonuniyat statistik faktlarni umumlashtirishga asoslanuvchi sotsiologik tadqiqot predmetidir. Qonuniyat biron bir hodisa yoki voqeaning kelib chiiish extimolini оъzida aks ettiradi. Qonuniyatnnng nisbatan kuchsiz yоъnalish va kоъrinishlaridan biri tendensiyadir. U voqealar rivojlanishining asosiy yоъnalishini. real jarayonning odъektiv konuniyatga yaiinlashuvini ifodalaydi. Turli tendensnyalarning kоъp marta qayd etilishi bilan barqaror aloqa topiladi va u qonunga aylanadi. Qonun-takrorlanuvchi, muxim va barqaror aloqalardir.
Odъektiv ravishda mavjud bоъlgan va kishilar ongiga boгъliq bоъlgan sotsiolognk qonunlar xodisalar moxiyatini оъzida toгъri aks ettiradi va u sotsiologik tadqiqotning muxim predmeti xisoblanadi.
Ijtimoiy voielik zanjiridagi biron-bir xalqa tadqiqotchining eъtiboridan chetda iolishi mumkin emas.
Ijtimoiy hayot masalalarini оъrganish doira si kengayib borayotganligi sababli sotsiologiya fani ham, uning оъrganish odъekti ham borgan sari kengayib va chuqurlashib bormoqda. Masalan, hozirgi zamon sotsiologiyasi asosida "fanlar Sotsiologiyasi", "madaniyat Sotsiologiyasi", "ergonomika", "boshqaruv Sotsiologiyasi", "mikroSotsiologiya" kabi sohalar shakllandi. Ikkinchi tomopdan, sospologiyaning boshqa ijtimoiy-gumanitar fanlar bilan dialektik aloqadorligi kuchayib bormoqda. Sotsiologiyashshg iqtisodist, falsafa, huiui fanlari, etika, psixologiya, pedagogika, tarix, ekolognya kabi fanlar bilan aloqadorligi bozor munosabatlarining tarkib topishi jarayonida yanada ortmoqda. Keyingi yillarda uning texnika fanlari bilan ham оъziga xos aloqadorligi kuchayib bormoqda. Sotsiologiyada borgan sari matematika fani va usulining ahamiyati ortmoqda.
Iqtisod fanlari bilan sotsiologiyaning dialektik aloqadorligi moddiy nehmatlarni ishlab chiqarish, taqsimot, boshlash, isteъmol jarayonlarini оъrganishda namoyon di. Ayniqsa, hozirda bozor munosabatlariga оъtish, mehnatga yangicha munosabat shakllanishi jarayonida uning ahamiyati juda katta. Iqtisodiyot sotsiologiyasi, mehnat sotsiologiyasi kabi sotsiologiyaning maxsus sohalari iqtisodga boгъliq masalalarni оъrganadi va muammolarni hal etishga xizmat qiladi. Shu jihatdan sotsiologiya iqtisod fanlari bilan, ularning оъrganish odъekti bilan uzviy boгъliqdir. Iqtisodiy nazariyaning ilmiy гъoyalari yuqorida tilga olingan sotsiologiya sohalari uchun metodologik asos bоъlib xizmat iilsa, оъz navbatida, shu sohalarda olib borilayotgan ilmiy tadqiqot iatijalari iqtisod fanlarining rivojlanishiga, iqtisodiyot muammolarini hal etishga xizmat qiladi.

.Sotsilogiya falsafa fani bilan uzviy boG’liqdir. Sotsial falsafa qonun va kategornyalari bevosita umumsotsiologik nazariya va konsepsiyalarni о’z ichiga oladi. Maxsus sotsiologik nazariyalar uchun esa nazariy va metodologik asos bоъladi. umumsotsiologik va maxsus sotsiologik nazariyalarning rIvojlanishi о’z navbatida mazkur davr ijtimoiy fikrini shakllantiradi, unga nazariy va amaliy manba bоъlib xizmat qiladi. Sotsiologik tadqiqot empirik ma’lumotlar, eksperimentlar yordamida ijtimoiy falsafiy ta’lImotlarning Qanchalik toG’ri, mazkur ijtimoiy davr kuniga mos yoki ularning eskirib, ijtimoiy TARAQQIYot talabiga javob berolmay qolganligiii aniilab berish imkoniyatiga ega. Ammo, sotsiologiya har qanday siyosiy va ideologik tazyiqdan xoli bо’lsagina uning yuqorida kohrsatilgan ilmiy qimmati saqlanadi.MustaQil Uzbeknstonda tarkib topayotganhuquqiy munosabatlar asosida va о’ziga xos sharqona anъanalarga mos ravishda qonunchilikni qaytadan barpo qilishda sotsiologiya va huquqshunoslik fanlari aloqadorligi muhimdIR.

Foydalanilgan adabiyotlar:

• www.uz.referat
• www.uz.ziyonet
• “3Yuksak manaviyat va yengilmas kuch” Islom Karimov
• “Sotsiologiya” Entoniy Gentes

ЭЪТИБОРИНГИЗ УЧУН РАҲМАТ!