O‘zbekiston oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Atrof muhit muhofazasi

Respublikada ekologik xavfsizlikni ta’minlash va atrof-muhitni muhofaza qilish sohasida davlat boshqaruvini tubdan takomillashtirish, ekologik holatni yaxshilash, chiqindilarning fuqarolar sog‘lig‘iga zararli ta’sirining oldini olish, aholi turmush darajasi va sifatini oshirish uchun qulay sharoitlar yaratish, maishiy chiqindilarni yig‘ish, saqlash, tashish, utilizatsiya qilish, qayta ishlash va ko‘mish tizimini yanada takomillashtirish maqsadida 2017 y 21 aprelda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoev tomonidan O‘zbekiston Respublikasi Tabiatni muhofaza qilish davlat qo‘mitasini O‘zbekiston Respublikasi Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish davlat qo‘mitasi etib qayta tashkil etish to‘g‘risidagi farmon imzolandi.

Tabiat bilan jamiyat o‘rtasidagi munosabatlarni optimallashtirish tub ma’noda xar bir davlatning tabiat muxofazasi sohasida tutayotgan ekologik siyosatiga bog’lik. Aslida ekologik siyosat iktisodiy rivojlanishni belgilaydi, ishlab chiqarish jarayonida tabiiy resurslardan qanchalik oqilona foydalanilsa, tayyor moddiy mahsulot miqdor jihatdan mo‘l-ko‘l, sifat jixatdan oliy navli yoki darajaligi bilan ajralib turadi. Tabiat bilan jamiyat o‘rtasidagi munosabatlarni optimallashtirish tub ma’noda xar bir davlatning tabiat muxofazasi soxasida tutayotgan ekologik siyosatiga boglik. Aslida ekologik siyosat iktisodiy rivojlanishni belgilaydi, ishlab chikarish jarayonida tabiiy resurslardan kanchalik oqilona foydalanilsa, tayyor moddiy maxsulot miqdor jixatdan mo‘l-ko‘l, sifat jixatdan oliy navli yoki darajaligi bilan ajralib turadi.
Ekologik siyosatning negizlari, tartib-koidalari, ilmiy asoslangan konsepsiyalari, taktika va strategiyasi olim va mutaxascislar, davlat va jamoat tashkilotlarining yo‘l-yo‘riqlari asosida ishlab chiqiladi. Ular ma’lum tartibga keltirilgan tarzda davlatning qonun chiqaruvchi muassasasi tomonidan tasdiqlanadi. O‘zbekistonda ekologik siyosat davlat siyosati darajasigacha ko‘tarilgan. Respublika Konstitutsiyasining 47-, 48-, 50-, 51- va 55- moddalarida ekologik qonunlar aniq va ravshan tarzda ifodalangan. SHuningdek, Uzbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan kabul kilingan «Tabiat muxofazasi to‘g‘risida» qonun (9 dekabr 1992 yil) va Vazirlar Maxkamasi qabul qilgan qarorlar mamlakatning ekologik siyosatini xuquqiy qonunlar va qarorlar asosida mustahkamlaydi.
Ekologik siyosat davlat miqyosidagi darajada amalga oshirilsa atrof-muxitni yaxshilashning belgilangan chora-tadbirlari samarali bo‘ladi.
Mutaxassislarning baholashiga ko‘ra juda murakkab, aytish mumkinki, xavfli vaziyat vujudga kelmoqda. Bular quyidagilardan iborat:
1. Erning cheklanganligi va uning sifati bilan bog‘liq xavfning to‘xtovsiz ortib borayotganligi.
2. Suv zahiralarining, shu jumladan, er usti va er osti suvlarining keskin taqchilligi hamda ifloslanib borayotganligi.
3. Orol dengizining qurib borish xavfi.
4.Atmosfera havo bo‘shlig‘ining ifloslanib borayotganligi va hokazolar.
Tabiat-kishilarning moddiy va ma’naviy talablarini qondirish manbaidir. Tabiatni muhofaza qilish tadbirlarini yo‘lga qo‘yar ekanmiz, avvalambor, tabiat, atrof muhit, tabiatdan foydalanish, tabiatdan oqilona foydalanish, tabiatni muhofaza qilish kabi tushunchalarni to‘g‘ri tahlil qilib olmog‘imiz lozim.
Mahalliy ekologik muammolar.
Haqiqatdan ham, ekologik muammolar allaqachon milliy va mintaqaviy doiradan chiqib, butun insoniyatning umumiy muammosiga aylanib ulgurgan. Tabiat, jamiyat va inson orasidagi muayyan qonuniyatlarning buzilishi o‘nglab bo‘lmas ekologik halokatlarga olib keldi.
Mamlakatimizda o‘ta dolzarb bo‘lib turgan ekologik muammolar quyidagilardan iborat:
1. Dehqonchilik uchun yaroqli bo‘lgan erlarning cheklanganligi va sifat-tarkib, ya’ni unumdorlik darajasining pasayib ketayotganligi hech kimga sir emas. Mamlakatimizning 447,4 ming kvadrat kilometrdan ortiq bo‘lgan er maydonining 10% idangina dehqonchilikda foydalanish mumkin.
2. Tuproqning cho‘llanishi, nurashi va sho‘rlanish hodisasi ro‘y bermoqda. Nurashga qarshi etarlicha ishlar qilinmaganligi sababli, shamol va suv eroziyasi oqibatida, tuproq unumdorligi keskin kamayib, uning unumdorlik darajasi 100 ballik baholash mezoni bo‘yicha baholaganda 50-51% ga tushib qolganligi o‘ta achinarli holatdir. Mamlakatimizda 2 million gektardan ortiq er maydonlari yoki sug‘oriladigan erlarning deyarli yarmi buzilish xavfi ostida qolgan.
3. Tuproqning har xil sanoat va maishiy chiqindilar bilan ifloslanishi hozirgi kunda ham shiddatli davom etmoqda.
4. Suv tanqisligi muammosi - O‘zbekistonning eng yirik ekologik muammolaridan biri, suv zahiralarining (er osti, er usti suv) o‘ta taqchilligi hamda ifloslanganligi katta tashvish solmoqda.
5. Atmosfera havosining ifloslanishi muammosi yirik sanoat inshootlari joylashgan Navoiy, Olmaliq, Chirchiq, Angren, Farg‘ona, Bekobod shaharlari havosi tarkibida SO₂ ning miqdori normadagi 0,03% emas, balki 0,05%ga etganligi tashvishli holatlardan hisoblanadi. Soha mutaxassislarining ma’lumotlariga qaraganda, har yili respublikamiz atmosfera havosiga 4 million tonna turli xil zaharli modda va elementlar qo‘shilmoqda.
6. Atmosfera haroratining isib borishi, chang-to‘zon bilan ifloslanishi. Atmosfera havosining isib borishi yirik sanoat inshootlaridan chiqayotgan turli xil zararli gazlar, kislotali yomg‘irlar orqali issiqxona effekti paydo bo‘lishi oqibatida, havo haroratining isib ketish holati kuzatilmoqda.
7. Tojikiston alyumin zavodining atrof muhitga ta’siri. Tojikiston alyumin zavodining ishga tushirilishi munosabati bilan mamlakatimizning Surxondaryo viloyatiga qarashli bir qator tumanlarida ekologik vaziyat juda yomonlashdi. Yillik alyumin mahsuloti ishlab chiqarish quvvati 520 000 tonnaga teng bo‘lib, atmosfera havosiga ftorli vodorod, uglerod oksidlari, azot va oltingugurt oksidlari kabi zaharli birikmalarni chiqaradi. Bir tonna alyumin ishlab chiqarish uchun 40-45 kg ftor sarflanib, shundan 63-68 % i ftorli vodorod shaklida havoga qo‘tariladi.
9. O‘simlik va hayvonot dunyosini muhafoza qilish, qayta tiklash muammolari, qo‘riqxonalar, buyurtmalar va milliy bog‘lar tarmog‘ini kengaytirish.
Quyida korxonani suv bilan ta’minlanishi va chiqarib yuboriladigan oqava suv miqdori va ularni tozalash usullari aks ettirilgan jadval keltirilgan (1-jadval va 2-jadval). Jarayonda korxonani suv bilan artezian qudug’i orqali ta’minlanadi.
1-jadval
Korxonaning (sex, bo‘limning) suv bilan ta’minlanishi

Suv bilan ta’minlash manbai	Suvdan foydalanish me’yori, m^3/soat		Aylanma harakatdagi suvning hajmi, m^3/soat	Toza suvni tejash, %
	Loyiha bo‘yicha	Aslida
Artezian qudug’i	20.4	22.0	12.0	50

2-jadval
Oqova suvlar va ularni tozalash

Oqova suvlar-ning turlari	Oqova suvning hajmi, m^3/soat		Iflosliklar tarkibi, g/l	Tozalash usullari	Tozalagich moslamalar va uskunalar	Tozalangan suvning ishlatilish yo‘llari
	Tozalana-yotgan	Tashlab yuborilayotgan
Maishiy oqova suvlar	0,8	0,1	Muallaq moddalar 60-80 mg/l,	Mexanik va biologik usul	Birlamchi tindirgich, aerotenk, ikkilamchi tindirgich	Qishloq xo‘jaligida sug‘orishda ishlatiladi