O‘zbekiston respublikasi adliya vazirligi, toshkent davlat yuridik instituti


Jinoyatchilikka qarshi kurashda O‘zbekiston Respublikasining


Download 428.31 Kb.
Pdf ko'rish
bet5/6
Sana15.08.2020
Hajmi428.31 Kb.
#126464
1   2   3   4   5   6
Bog'liq
xalqaro jinoyat huquqi


Jinoyatchilikka qarshi kurashda O‘zbekiston Respublikasining 

xalqaro hamkorligi 

 

Mustaqillik  sharofati  o‘laroq,  O‘zbekiston  Respublikasi  xalqaro 



huquqning  universal  sub'ektiga  aylandi.  Bu  esa,  o‘z  navbatida, 

davlatimizga  xalqaro  munosabatlarda  o‘zining  qonuniy  huquqlarini  erkin 

amalga oshirish, boshqa davlatlar bilan teng huquqlik,  o‘z hududi ustidan 

va  ushbu  hududda  mavjud  bo‘lgan  shaxslar  ustidan  (xalqaro  huquqda  tan 

olingan immunitetlar bundan mustasno) kabi huquqlarga ega bo‘lishi bilan 

birga, xalqaro hamjamiyati oldida inson huquqlarini hurmat qilish, xalqaro 

munosabatlarda  xalqaro  huquqning  printsiplariga  rioya  qilish,  xalqaro 

hamjamiyatiga nisbatan xavf tug‘dirmaydigan sharoitlarni yaratish singari 

majburiyatlarni yuklaydi.

3

 



                                                 

1

 Салимов К.В. Современные проблемы терроризма М. Гулт.1999, 28 с. 



2

 Резолюция 1373 Совета Безопастности ООН.// Международно-правовые документы по борьбе с терроризмом. 

-М.: Инфра-М., 2001. -С.12-13.  

3

 Saidov A.X. Xalaro huquq. Darslik. -T.: O‘zbekiston Yozuvchilar uyushmasi Adabiyot jamg‘armasi,2001.62-bet 



 

44 


O‘zbekiston  Respublikasi  mustaqil  suveren  davlat  ekan,  uning 

hududida  davlat  hokimiyati  ustuvor  bo‘lib,  Respublikamiz  o‘z  tashqi 

siyosatini o‘zi belgilaydi. 

Davlatimiz 

tashqi 

siyosatni 



yuritishda 

quyidagi 

asosiy 

ustuvorliklardan kelib chiqadi: 



-  o‘z  milliy  davlat  manfaatlari  ustuvorligida  o‘zaro  manfaatlarni  har 

tomonlama hisobga olish

-  inson  va  davlat  o‘rtasidagi  o‘zaro  munosabatlarda  umuminsoniy 

qadriyatlarga  ustuvorlik  berib,  O‘zbekiston  xalqaro  maydonda  tinchlik  va 

xavfsizlikni  mustahkamlash,  mojarolarni  tinch  yo‘llari  bilan  hal  qilishni 

yoqlaydi; 

-  O‘zbekiston  tashqi  siyosati  teng  huquqlik  va  o‘zaro  manfaatdorlik 

tamoyillariga,  ichki  ishlariga  aralashmaslik,  mustaqil  va  suverenitetni 

cheklash  mumkin  bo‘lgan  imkoniyatlarni  bartaraf  qiladigan  tamoyillarga 

davlatlararo  munosabatlarni  mafkuradan  holi  qilish  tamoyili  asosida 

quriladi; 

-  O‘zbekiston  davlati  ichki  huquq  oldida  xalqaro  huquq 

me'yorlarning  ustuvorligini  tan  oladi,  xalqaro-huquqiy  standartlarga  rioya 

qiladi; 


-  O‘zbekiston  o‘zaro  ishonch  tamoyili  bo‘yicha  ikki  tomonlama 

tashqi  aloqalarni  o‘rnatish  va  rivojlantirish,  xalqaro  tashkilotlar  doirasida 

hamkorlikni rivojlantirishni yoqlaydi. 

O‘zbekiston  Respublikasining  o‘z  davlat  mustaqilligini  qo‘lga 

kiritishi  xalqaro  munosabatlarga  ishtirok  etish,  jahon  hamjamiyatiga 

integratsiya  qilish  imkoniyatini  berdi.  Uzoq  yillar  davomida  sobiq 

sho‘rolar  girdobi  ostida  ostidagi  mamlakatimiz  hom-ashyo  etkazib 

beruvchi  birlik  sifatida  baholanib,  o‘zga  davlatlar  bilan  o‘zaro  manfaatli 

hamkorlik  qilish  imkoniyatidan  mahrum  edi.  Bugungi  kunda  mustaqillik 

sharofati  bilan  xalqning  o‘z  taqdirini  o‘zi  belgilash  huquqi  ro‘yobga 

chiqib, O‘zbekiston Respublikasi dunyo hamjamiyatiga o‘z boru-mavqeini 

mustahkamlash  sari  intilib  bormoqda  Istiqlol  yillarining  tarixan  qisqa, 

ammo  g‘oyatda  sermazmun  yillari  davomida  yurtimizda  ulkan  g‘alabalar 

ko‘lga  kiritildi  Hozir  O‘zbekiston  dunyodagi  120  ziyod  davlat  rasmiy 

diplomatik  munosabatlar  o‘rnatgan,  165  davlat  O‘zbekistonni  tan  olgan, 

Toshkentda  35  mamlakatning  rasmiy  diplomati  elchixonalari  faoliyat 

ko‘rsatib turibdi. shuningdek, O‘zbekiston to‘la huquqli asosda eng obro‘li 

va  nufuzli  xalqaro  tashkilotlar  tarkibiga  kirgan  bo‘lib,  barcha  qit'alardagi 

o‘nlab mamlakatlar bilan do‘stona aloqalarni rivojlantirib bormoqda. Eng 

yirik  bank  va  moliya  organlari,  nodavlat  va  noxukumat  tashkilotlar  bilan 



 

45 


yaqindan  yaqin  hamkorlik  qilmoqda.  Respublikada  88  ta  chet  el  davlat 

vakolatxonalari  ro‘yxatdan  o‘tgan  24  hukumatlararo  tashkilotlar  ishlab 

turibdi.  O‘tgan  yillar  mobaynida  respublika  ko‘plab  juda  muhim  xalqaro 

hujjatlarga  qo‘shildi.  Darhaqiqat,  O‘zbekiston  Respublikasi  Prezidenti 

I.A.Karimov  ta'kidlaganlaridek,  "  Biz  mustaqillik  taraqqiyot  yo‘lida  o‘n 

to‘rt  yildan  buyon  keng  ko‘lamli  islohotlarni  izchillik  bilan  olib 

bormoqdamiz.  Bu  borada  biz  tanlangan  model,  jamiyat  hayotini 

erkinlashtirish  jarayonlari  amalda  o‘zini  oqlaganligi  ko‘p  ko‘p  misollarda 

ko‘rishimiz  qiyin  emas.  Bu  hayotimiz  deyarli  barcha  jabhalarda  o‘z 

tasdig‘ini  va  isbotini  topgan,  ko‘pchilik  tomonidan  tan  olingan 

haqiqatdir".

1

 



Milliy  istiqlol  buyuk  sharofati  bilan  mamlakatimizni  xalqaro 

jinoyatchilik  illatiga  qarshi  kurash  borasidagi  davlatlar  hamkorligida 

ishtirok  etish,  insoniyat  boshiga  tushgan  mazkur  kulfatga  barham  berish 

imkoniyatiga  ega  bo‘lmoqda.  Qisqa  davr  mobaynida  O‘zbekiston  bir 

xalqaro 

jinoyatchilikka 

qarshi 

kurash 


borasida 

o‘nlab  xalqaro 

shartnomalarni  ratifikatsiya  qilib,  tegishli  xalqaro  tashkilotlar  doirasida 

faol  ishtirok  etmoqda.  Zero,  xalqaro  jinoyatchilikka  qarshi  kurash 

borasidagi  davlatlar  hamkorligining  turli  tuzilmalarida  ishtirok  etish 

bugungi kunda turli xil jinoiy parast guruhlarning, ayniqsa terrorchilik va 

ekstremistik  tusdagi  guruhlarning  nishoniga  aylangan  O‘zbekiston  uchun 

bag‘oyat muhim ahamiyatga ega. Ma'lumki, mamlakatimizda sodir etilgan 

qo‘poruvchilik  harakatlari,  O‘zbekistonda  amalga  oshirilgan  terrorchilik 

faoliyatining eng yuqori cho‘qqisi bo‘lgan Andijon voqealarning barchasi 

trasmilliy  uyushgan  jinoyatchilikning  bir  ko‘rinishlari  bo‘lganligi, 

transmilliy  uyushgan  jinoyatchilikka  qarshi  kurash  borasida  bir  davlat 

kuchi  bilan  engib  bo‘lmasligi,  terrorchilik,  giyohvandlik  vositalari  va 

psixotrop 

moddalarning 

noqonuniy 

aylanishi 

bugungi 


kunda 

umumbashariy  tus  olganligini  hisobga  olgan  xolda,  O‘zbekiston  uchun 

nafaqat  universal,  balki  mintaqaviy  va  submintaqaviy  xalqaro  hamkorlik 

tuzilmalarida ishtirok etishning dolzarbligini belgilaydi.  

Xalqaro  jinoyatchilikka  qarshi  kurash  borasida  O‘zbekiston 

Respublikasining  Birlashgan  Millatlar  Tashkilotiga  qo‘shilib,  uning 

organlari  va  turli  xil  dasturlarida  ishtirok  etayotganligi  tahsinga  sazovor. 

O‘zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  I.A.Karimov  BMT  Bosh 

Assambleyasining  48-sessiyada  ta'kidlaganidek,  "Tub  tarixiy  o‘zgarishlar 

davrida  hozirgi  dunyoning  o‘zaro  aloqasi  va  bir-biriga  boliqligi  ortib 

borayotganligi  ravshan  ko‘rinib  turibdi.  Ayni  shu  paytda  umuminsoniy 

                                                 

1

 Karimov I.A. Yangi hayotni eskicha qarash va yondaShuvlar bilan qurib bo‘lmaydi./Xalq so‘zi.17-fevral 2005-yil 



 

46 


muammolarni  o‘rganish  va  hal  qilishda  jahon  miqyosidagi  siyosiy  vosita 

sifatida  BMTning  dunyo  ko‘lamidagi  roli  va  ahamiyati  oshib  bormoqda. 

Barcha davlatlar tan olgan mustaqil O‘zbekiston endilikda BMTning to‘la 

huquqli  a'zosi  bo‘lib  qolayapti".

1

  O‘zbekiston  Respublikasi  xalqaro 



huquqni  taraqqiy  etish  borasidagi  BMTning  barcha  tashabbuslarida 

ishtirok  etmoqda,  yurtboshimiz  I.A.Karimov  tomonidan  ilgari  surilgan 

g‘oyalar  so‘ngra  o‘z  xalqaro-huquqiy  ifodasini  topib,  jinoyatchilik 

illatining  turli  ko‘rinishlarga  qarshi  kurashda  o‘z  samarasini  bermoqda. 

Jumladan, 

O‘zbekiston 

Respublikasi 

Prezidenti 

I.A.Karimov 

Mamlakatimiz  rahbari  Evropada  Xavfsizlik  va  hamkorlik  Kengashining 

Istambul  sammitida  so‘zlangan  nutqida  "terrorizmga  qarshi  kurash 

markazini  tashkil  etish  masalasini  keskin  qo‘yish  maqsadga  muvofiq  deb 

hisoblaymiz.  

Markazning  asosiy  vazifasi  terrorizm  ko‘rinishlari  bilangina  emas, 

eng  avvalo,  xalqaro  terrorizmni  mablag‘  bilan  ta'minlayotgan,  qo‘llab-

quvvatlayotgan,  qurol-yarog‘  bilan  ta'minlab  joylarga  jo‘natayotgan 

manbalarga  qarshi  kurash  bo‘yicha  qabul  qilingan  qarorlarni  so‘zsiz 

bajarilishi  bo‘yicha  faoliyatlarini  muvofiqlashtirishdan  bo‘lishi  lozim". 

Ushbu markazni tashkil etish g‘oyasi Prezidentimiz tomonidan Birlashgan 

Millatlar  Tashkiloti  Bosh  Assambleyada  2000-yil  sentyabr  oyida 

so‘zlangan  nutqida  takroran  bildirilgan.  Ma'lumki,  2001-yil  11-sentyabr 

kuni  Amerika  Qo‘shma  Shtatlarida  amalga  oshirilgan  qo‘poruvchilik 

harakatlaridan  so‘ng,  Birlashgan  Millatlar  Tashkiloti  Xavfsizlik  Kengashi 

tomonidan  1373-sonli  rezolyutsiya  qabul  qilinib,  ushbu  rezolyutsiyada 

terroristik  faoliyatni  moliyalashtirish  qat'iy  taqiqlanishi,  terrorchilik 

faoliyatini qo‘llab-quvvatlash uchun mablag‘larni yig‘ishga qaratilgan har 

qanday davlat hududiga faoliyat jinoiy deb topilishini huzurida terrorizmga 

qarshi kurashga ixtisoslashgan maxsus organ ta'sis etilishi nazarda tutildi.

2

 

O‘zbekiston  Respublikasi  jinoyatchilikka  qarshi  kurash  borasidagi 



xalqaro hamkorligi nafaqat, Birlashgan Millatlar Tashkiloti va u bilan bo-

liq faoliyatni qamrab oladi. Bugungi kunda  mamlakatimiz jinoyatchilikka 

qarshi  kurash  borasida  sermazmun  faoliyat  olib  borib,  bu  borada  Evropa 

ittifoqi  bilan  olib  borilgan  hamkorlik  rishtalari  alohida  ahamiyat  kasb 

etadi. 

Jahon 


hamjamiyati 

intergartsiyalashuvning 

tarkibiy 

qismi 


davlatlarning 

turli 


mintaqaviy 

birlashmalari 

bilan 

aloqalarni 



rivojlantirishdan  iborat  bo‘lib,  bu  yo‘nalishda  O‘zbekiston  Respublikasi 

                                                 

1

 O‘zbekiston  Respublkasi Prezidenti I.A. Karimovning BMT Bosh Asssambleyasining 48-ssesiyasdagi  ma'ruzasi.-T.: 



O‘zbekiston,1993.5-bet. 

2

  Резолюция  1373  Совета  Безопастности  Организации  Объединённqх  Наций  о  борьбе  с  международнqм 



терроризмом. // Дипломатический вестник.2001.№10.-С.88 

 

47 


mintaqaviy  xalqaro  tashkilotlar  jumladan,  chunonchi,  Evropa  Ittifoqi, 

EXHT, NATO, EKO, OIK, Qo‘shilmaslik harakati va boshqalar bilan ham 

samarali  hamkorlik  qilib  kelmoqda.  Bular  orasida  Evropa  Ittifoqi  bilan 

O‘zbekiston  o‘rtasida  munosabatlarni  rivojlantirishda  bir  qancha  muhim 

ishlar amalga oshirildi. 1996-yilning fevral oyida Evropa Ittifoqi Kengashi 

sherikchilik  va  hamkorlik  to‘g‘risida  Bitim  tuzish  yuzasidan  O‘zbekiston 

bilan  tashqi  ishlar  vazirligi  darajasida  muzokaralar  ushlash  haqida  qaror 

qabul  qildi  va  shu  yilning  21-iyul  kuni  Italiya  Respublikasining 

Florentsiya  shahrida  sherikchilik  va  hamkorlik  to‘g‘risidagi  bitim  Evropa 

Ittifoqi  a'zo-davlat  vakillari,  evropa  komissiyasi  rahbari  va  O‘zbekiston 

Respublikasi  Prezidenti  tomonidan  imzolandi.  Yurtboshimiz  I.A.Karimov 

ta'kidlaganidek,  "Evropa  Ittifoqi  bilan  sherikchilik  va  hamkorlikni  biz 

O‘zbekistonning  xavfsizligi  va  taraqqiyotining  ta'minlanishiga  qo‘shilgan 

yana bir hissa deb hisoblaymiz. Chunki bu sherikchilik iqtisodiy, madaniy, 

ilmiy  sohalar  bilan  bir  qatorda,  siyosiy  sohasini  ham  nazarda  tutadi.  Bu 

hujjat  hamkorlik  qilishning  mutlaqo  yangi  bosqichini  boshlab  beradi, 

O‘zbekiston, evropa Ittifoqi va unga a'zo bo‘lgan mamlakatlar o‘rtasidagi 

o‘zaro  munosabatlarning  huquqiy  negizini  yaratadi,  iqtisodiy,  texnikaviy, 

madaniy  aloqalar  uchun  keng  imkoniyatlar  ochadi,  muntazam  siyosiy 

muloqot uchun institutsional asos yaratadi".

1

  

Bitim doirasida xar ikki tomonning o‘zaro siyosiy, savdo va madaniy 



aloqalarni  mustahkamlash,  integratsiya  yo‘lidan  borish  uchun  tomonlarga 

xizmat qiluvchi demokratiya va ozor iqtisodiyoti tamoyillarga rioya qilish 

tarafdori  ekanligining  ifodasi  bo‘lib,  jinoyatchilikka  qarshi  kurash 

kurashga  bir  qator  masalalar  bo‘yicha  kelishuvlar  nazarda  tutildi. 

O‘zbekiston  va  Evropa  Ittifoqi  qo‘yidagi  sohalarda  hamkorlik  qilishga 

kelishdilar: 

pullarni 

legallashtirishga 

qarshi 

kurash, 


noqonuniy 

migratsiyaning  oldini  olish,  o‘z  fuqarolarini  topshirish  (ekstraditsiya), 

giyohvandlik vositalari va psixotrop moddalarning noqonuniy aylanishiga 

qarshi kurash. Mazkur bitim doirasida Giyohvandlikka qarshi kurash rejasi 

qabul  qilinishi  kutilayotgan  bo‘lib,  mazkur  reja  oirasida  birgalikda 

o‘qitish,  yagona  texnikaviy  standartlarni  shakllantirish,  giyohvandlik 

vositalarini aniqlovchi turli uskunalar etkazib berilishi nazarda tutildi.

2

  



Bugungi kunda O‘zbekiston hamda Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligi 

doirasidagi davlatlar bilan o‘zaro hamkorlik rishtalarini shakllantirishtirish 

dolzarb  vazifaga  aylandi.  MDH  Nizomining  muqaddimasida  e'tirof 

                                                 

1

 Karimov I.A O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida : xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari.-T.: 



O‘zbekiston,1997. 303-bet. 

2

 Batafsil qarang: Jo‘raev R.Evropa Ittifoqi huquqi.-T.: TDYI, 2004.52-bet. 



 

48 


etilishicha,  uning  tuzilishidan  asosiy  maqsadalar  bo‘lib,  umumiy  sa'i-

harakatlar bilan o‘z xalqlarning iqtisodiy va ijtimoiy taraqqiyotiga erishish, 

millatlararo  tinchlik  va  fuqarolik  tinchlikni  ushlab  turish,  shuningdek, 

xalqaro  tinchlik  va  xavfsizlikni  ta'minlashda  o‘zaro  hamkorlik  qilish, 

Hamdo‘stlik  doirasida  hamkorlik  mexanizmlarini  takomillashtirish  va 

ularning  samaradorligini  oshirishdan  iborat.  MDH  doirasida  hamkorlik 

qurolli  nizolarni  bartaraf  etish,  yadroviy  xavfsizlikni  ta'minlash,  tashqi 

chegalarida  barqarorlikni  ta'minlash,  atrof-muhitni  ximoya  qilish  kabi 

sohalarda  hamkorlik  qilish  nazarda  tutilgan.  MDH  Rossiya  taklifiga 

binoan,  Birlashgan  Millatlar  Tashkiloti  huzurida  kuzatuvchi  maqomini 

qo‘lga kiritdi. 

O‘zbekiston  Respublikasi  tomonidan  tuzilgan  bir  qator  davlatlar 

bilan o‘zaro hamkorlik to‘g‘risidagi ikki tomonlama shartnomalar nazarda 

tutilgan.  "Jinoyatchilikka  qarshi  kurash  to‘g‘risida"gi  O‘zbekiston 

Respublikasi  hukumati  va  Ozarbayjon  Respublikasi  o‘rtasida  tuzilgan 

shartnomada,  taraflar  bir  qator  sohalar  jumladan  xalqaro  terrorizm, 

kontrabanda, insonlarni sotish, sohalari kabi hamkorlik qilishga kelishdilar 

(2-moddasi). Shartnomaning 8-moddasida taraflar jinoyatlarni fosh etishga 

va  oldini  olishga  ko‘maklashadigan  axborot  bilan  ayirboshlash,  dastlabki 

tergovni amalga oshirilishiga ko‘maklashish, daxldor shaxslar, korxonalar, 

muassasalar faoliyatini  o‘rganish, shaxslar, ashyo va hujjatlarni tekshirish 

orqali,  tezkor  qidiruv  tadbirlarning  amalga  oshirish  to‘g‘risidagi 

iltimosnomalarni  bajarish,  uyushgan  jinoiy  guruhlar  faoliyatiga  barham 

berishga qaratilgan o‘zaro muvofiqlashtirilgan tadbirlarni amalga oshirish, 

o‘zaro  tajriba  almashish,  qonun  va  boshqa  normativ  hujjatlar  bilan 

ayirboshlash 

to‘g‘risida 

kelishdilar. 

Shunga 

o‘xshash  qoidalarni 



"Jinoyatchilikka 

qarshi 


kurashda 

hamkorlik 

qilish 

to‘g‘risida"gi 



O‘zbekiston  Respublikasi  hukumati  bilan  Moldova  Respublikasi 

o‘rtasidagi Bitimda ham ko‘rishimiz mumkin.

1

 

Huquqiy  yordam  ko‘rsatish  to‘g‘risidagi  shartnomalar,  huquqiy 



yordam  ko‘rsatish  to‘g‘risidagi  shartnomalardan  farqli  ravishda  ancha  tor 

huquqiy  munosabatlarni  tartibga  soladi.  O‘zbekiston  Respublikasi  va 

Hindiston Respublikasi o‘rtasidagi "Jinoiy ishlar bo‘yicha huquqiy yordam 

ko‘rsatish  to‘g‘risida"gi  shartnomada

2

  shaxs  va  ashyolarni  identifikatsiya 



qilish,  hujjatlarni  shu  jumladan  shaxslar  kelishini  talab  etayotgan 

hujjatlarni  berish,  jinoyat  va  sud  materiallarni,  ma'lumotlar,  hujjatlar  va 

                                                 

1

  Jinoyatchilikka  qarshi  kurashda  hamkorlik  qilish  to‘g‘risidagi  O‘zbekiston  Respublikasi  hukumati  bilan  Moldova 



Respublakasi o‘rtasidagi Bitim. Arxiv MID Respubliki Uzbekistan. 

2

  Договор  между  Республкой  Узбекистон  и  Республикой  Индия  о  взаимной  правовой  помощи  по  уголовным 



делам. Архив МИД Республики Узбекистан. 

 

49 


boshqa materiallar taqdim etish, mulkni berib yuborish, ashyoviy dalillarni 

taqdim  etish,  shaxslardan  ariza  va  guvohlik  ko‘rgazmalarini  olish,  tintuv 

va  olib  qo‘yish,  tergov  harakatlarni  amalga  oshirish  to‘g‘risidagi 

iltimosnomalarni bajarish, guvohlik ko‘rgazmalarining berilishi ta'minlash, 

shu  jumladan  qamoqqa  olingan  shaxslar  bilan  tergov  harakatlarni 

o‘tqazishda  yordam  berish,  jinoyat  natijasida  orttirilgan  mol  mulkning 

joylashishini  aniqlash,  ro‘yxatdan  olish  va  musodara  qilish  huquqiy 

yordam  turlari  sifatida  e'tirof  etildi.  Surishtiruv  va  dastlabki  tergov 

davomida  amalga  oshirilish  lozim  bo‘lgan  protsessual  harakatlarni 

bajarishda  ko‘maklashish  huquqiy  yordam  tushunchasini  ifoda  etishi 

O‘zbekiston  Respublikasi  va  Qozog‘iston  Respublikasi  o‘rtasidagi 

"Fuqarolik,  oila  va  jinoyat  ishlari  bo‘yicha  huquqiy  yordam  ko‘rsatish  va 

huquqiy munosabatlar to‘g‘risida"gi shartnomada (4-modda),

1

 O‘zbekiston 



Respublikasi  hukumati  va  Turkiya  Respublikasi  hukumati  o‘rtasida 

tuzilgan  fuqarolik,  savdo  masalalari  va  jinoiy  ishlar  bo‘yicha  o‘zaro 

huquqiy  yordam  to‘g‘risida"gi  shartnomada  (25-modda)  ko‘rishimiz 

mumkin.


2

 

 



Xalqaro jinoyat huquqi normalarini O‘zbekiston qonunchiligiga 

implementatsiya qilish masalalari 

 

Bugungi  kunda  insoniyat  tomonidan  fan  va  texnika  sohasida  zabt 



kiritilayotgan  olamshumul  cho‘qqilar  bilan  birga,  transmilliy  uyushgan 

jinoyatchilikning  jahon  miqyosida  yoyilish  xususiyati  yaqqol  ko‘zga 

tashlanmoqda.  Xalqaro  terrorizm,  giyohvandlik  vositalari  va  psixotrop 

moddalarning  noqonuniy  aylanishi,  qurol-aslahalarning  pinhona  savdosi 

kabi  illatlar  tobora  xavfli  tus  olib,  insoniyat  tinchligi  va  xavfsizligiga 

g‘oyatda  jiddiy  tahdid  sifatida  yuzaga  chiqmoqda.  Amaliy  materiallarga 

qaraganda,  faqat  terrorchilik  faoliyati  bilan  shug‘ullanayotgan  transmilliy 

uyushgan jinoiy guruhlarning soni taxminan 500 taga etib, ular tomonidan 

bir  yilda  sodir  etiladigan  terroristik  xurujlarning  soni  1500  tashkil 

qilmoqda.  Kriminolog-olimlar  bashorat  qilishlaricha,  ushbu  sonlar  yiliga 

300 foizga oshib boradi.

3

 



                                                 

1

  Договор  между  Республикой  Узбекистан  и  Республкой  Казахстан  о  правовой  помощи  и  правовым 



отношениям  по  гражданским  семейным  и  уголовным  делам.Аламты  2  июня  1997  года.  Ратифицировано 

постановлением  Олий  Мажлиса  Республики  Узбекистан  31.08.2000года  №126-II.  .  Архив  МИД  Республики 

Узбекистан.  

2

 Договор между Республкой Узбекистан и Турецкой Республикой о вазимной  правовой помощи по вопросам 



гражданства, торговли ва уголовным делам. Анкара,23 июня 1994 года. Ратифицровано Постановлением Олий 

Мажлиса от 23 сентября 1994 года №2026-XII. Архив МИД Республики Узбекистан.  

3

 Трунов В.Г. Актуальные проблемы борьбы с терроризмом.// Государство и право.2001.№3.-С.51. 



 

50 


Xalqaro  jinoyatchilikning  umumbashariy  xususiyat  kasb  etib 

borayotgan  bir  pallada  davlatlararo  hamkorlikni  mukammallashtirishdagi 

sa'i-harakatlarni  yanada  kuchaytirishdir  dolzarb  vazifa  bo‘lib  turibdi. 

Xalqaro  maydonda  ikkitomonlama  standartlarga,  tashqi  siyosatni  tor 

ma'noda  sub'ektiv  yondashish,  yagona  aksiljinoyat  xalqaro  siyosat 

shakllantirish  jarayonlardan  bo‘yin  tovlashga  barham  bermay  turib, 

transmilliy  uyushgan  jinoyatchilikka  qarshi  kurash  borasida  sezilarli 

yutuqlarga  erishib  bo‘lmaydi.  Bu  borada  xalqaro  jinoyat  huquqi  ulkan 

ahamiyat kasb etadi. Mazkur institut xalqaro huquqqa xos bo‘lgan tartibga 

solish, muvofiqlashtirish kabi funktsiyalar orqali uyushgan jinoyatchilikka 

qarshi  kurashda  umumiy  qabul  qilingan  xulq-atvor  standartlarni  belgilab, 

ularning  ro‘yobga  chiqishini  ta'minlaydi.  Professor  A.X.  Saidov 

yozishlaricha,  "  ushbu  funktsiyalarsiz  davlatlarning  jahon  hamjamiyati 

bilan munosabatlari va birgalikda mavjudligini tasavvur qilishning imkoni 

yo‘q".

1

  



Ma'lumki,  xalqaro  jinoyat  huquqi  xalqaro  huquqning  nisbatan  yosh 

instituti hisoblanadi. Transmilliy uyushgan jinoyatchilikka qarshi kurashga 

oid  xalqaro-huquqiy  normalarning  majmui  taxminan  19  asrdan  vujudga 

kela boshlab, muqaddam jinoyatchilarni ushlab berish, sudlovga tegishlilik 

jinoyat  qonunning  vaqt  va  hududda  amal  qilishi  kabi  masalalarni  qamrab 

olardi.  Hozirga  kelib,  xalqaro  jinoyat  huquqi  tobora  kengayib,  uyushgan 

jinoyatchilikning 

turli 


ko‘rinishlariga 

qarshi 


kurashga 

doir 


shartnomalardan  tortib,  xalqaro  jinoyat  sudi  faoliyatiga  oid  huquqiy 

normalardan  iborat.  Umuman  olganda,  zamonaviy  xalqaro  jinoyat  huquqi 

jinoyatchilikning  oldini  olish,  jinoiy  ishlar  bo‘yicha  huquqiy  yordam  va 

jazo  muqarrarligini  ta'minlashga  qaratilgan  davlatlararo  hamkorlik  kabi 

kompleks sohalarni o‘z ichiga oladi.  

Bugungi  kunda  ro‘y  berayotgan  xalqaro  jinoyatchilikning  bir  davlat 

doirasidan  chiqib  ketishi,  xalqaro  ahamiyatga  molik  jinoyatlarning  sodir 

etish  holatlarining  tezkor  sur'atlarda  o‘sib  borishi  barcha  davlatlardan  bir 

kuch  sifatida  bir  kuch  sifatida  harakat  qilishni,  xalqaro  shartnomalar 

asosida  xalqaro  va  milliy  qonunchilikni  uyg‘unlashtirib  borishni  talab 

qilmoqda.  Zikr  etilgan  salbiy  jarayonlar  xalqaro  jinoyat  huquqining 

tartibga  solish  va  muvofiqlashtirish  funktsiyalarining  ahamiyatni  yanada 

oshiradi. Bu holat ayrim olimlar tomonidan davlatlar jinoiy qonunlaridagi 

tafovutlarga barham berish xalqaro jinoyat huquqining asosiy vazifasi deb 

e'tirof etishishga asos yaratdi3. Bizningcha, xalqaro jinoyat huquqi asosida 

amalga oshirilayotgan  o‘zaro huquqiy yordamning ham ulkan ahamiyatga 

                                                 

1

 Saidov A.X. Xalqaro huquq. -T.: Adabiyot jamg‘armasi, 2001. 19-bet. 



 

51 


molik  ekanligini  e'tirof  etgan  holda,  davlatlar  jinoiy  qonunchiligini 

birhillashtirish jarayonining muhimligini inkor etish qiyin. 

 Xalqaro jinoyat huquqi doirasida amalga oshirilayotgan milliy jinoiy 

qonunlarni  birhillashtirish  jarayoni  xalqaro  shartnoma  va  xalqaro 

tashkilotlarning  qarorlarini  davlatlar  tomonidan  o‘z  qonunchiligiga 

singdirish  (implementatsiya)  orqali  amalga  oshiriladi.  Xalqaro  huquqda 

implementatsiya  hodisasi  eng  munozarali  masalalardan  biri  bo‘lib, 

bugungi  kunda  olimlar  ahli  orasida  bu  borada  yagona  fikrga  kelingani 

yo‘q.  Tadqiqotchilar  tomonidan  implementatsiyaning  xalqaro-huquqiy 

(xalqaro  shartnomalarni  tuzish  va  xalqaro  tashkilotlarning  faoliyatini 

muvofiqlashtirib  borish)  va  milliy  huquqiy  mexanizmi  (xalqaro  huquqiy 

me'yorlarni  milliy  amaliyotga  joriy  etishga  qaratilgan  tashkiliy-huquqiy 

choralarning majmui) ajratilmoqda. Shu munosabat bilan, nazarimizda, bu 

borada o‘zbekistonlik olima G. Yuldasheva tomonidan aniqroq tushuncha 

berilib,  uning  fikricha,  xalqaro  huquq  normalarining  implementatsiyasi  - 

xalqaro  huquqqa  muvofiq  xolda  olingan  majburiyatlarni  to‘laligicha  o‘z 

vaqtida  bajarish  maqsadida  individual  va  jamoa  tarzida  yoxud  xalqaro 

tashkilotlar  doirasida  davlatlarning  aniq  yo‘naltirilgan  faoliyatidir.  Olima 

tomonidan  ham  xalqaro  huquq  normalari  implementatsiyasining  xalqaro 

va milliy mexanizmlariga turkumlanmoqda. 

Tahlillardan 

ma'lum 


bo‘lishicha, 

davlatlarning 

milliy 

qonunchiliklarida  xalqaro  jinoyat  huquqi  normalari  nafaqat  jinoyat 



kodeksi,  balki  maxsus  qonunlar  orqali  implementatsiya  qilinadi.  Misol 

uchun, noqonuniy daromadlarni legallashtirishga qarshi kurash borasidagi 

xorijiy  davlatlarning  qonunchiligi  jinoyat  kodeksidagi  normalar, 

noqonuniy  daromadlarni  legallashtirishga  qarshi  kurashga  doir  maxsus 

qonundagi normalar va aynan narkobiznes natijasida olingan daromadlarni 

legallashtirishga  qarshi  kurashga  oid  qonundagi  normalardan  iborat. 

Bundan  maqsad,  muayyan  jinoiy  qilmish  uchun  jinoiy  javobgarlik 

belgilanishi  bilan  chegaralanib  qolmasdan,  balki  ushbu  qilmishga  qarshi 

kurashning samarali tashkiliy-huquqiy mexanizmni yaratishdir. 

Garchi,  hozirda  xalqaro  jinoyat  huquqi  normalarini  implementatsiya 

qilish  borasida  davlatlarning  harakatlari  ancha  faollashib  ketsada,  bu 

sohada surunkali xarakterga ega ko‘plab muammolar mavjud. Ichki jinoiy 

qonunchiligidagi  nomukammaliklar,  bir  jinoiy  qilmishga  qarshi  kurashga 

oid  davlatlar  qonunchilikdagi  tafovutlar  hanuz  saqlanib  qolib,  milliy 

darajada  jinoyatchilikka  bardosh  berishga  yalpi  siyosatning  amalga 

oshirish  imkoniyatini  bermayapti.  Vaziyatni  og‘irlashtiradigan  omillardan 

biri  -bugungi  kunda  umumbashariy  tus  olib  borayotgan  ayrim  g‘oyatda 


 

52 


xavfli qilmishlarga yagona xalqaro-huquqiy tushunchasi berilmaganligidir. 

Ma'lumki,  xalqaro  terrorizm,  agressiya  kabi  xalqaro  jinoyatlarning 

ta'riflash masalasi huquqshunoslik fanida hal qilingani yo‘q va ularni sodir 

etgan  shaxslarning  javobgarlikdan  qutulishiga  zamin  yaratmoqda. 

Shubhasiz,  xalqaro  jinoyat  huquqi  doirasidagi  unifikatsiyalashtirish 

jarayonlarini  jadallashtirish  insoniyat  tinchligi  va  xavfsizligi  ta'minlashda 

ob'ektiv zarurat bo‘lib qolmoqda.  

Yuqorida  zikr  etilgan  barchasi  O‘zbekiston  Respublikasi  uchun 

g‘oyatda  muhim  ahamiyat  kasb  etadi.  O‘z  davlat  mustaqilligining 

dastlabki  kunlaridanoq  jahon  hamjamiyatiga  integratsiya  qilish  hamda 

nafaqat xalqaro hamkorlikdan iqtisodiy-ijtimoiy naf ko‘rish balki mintaqa 

va  umumbashariy  xususiyat  kasb  etib  borayotgan  muammolarni  bartaraf 

qilishga  mustaqil  suveren  davlat  sifatida  o‘z  ulushini  qo‘shishiga 

intilayotgan  O‘zbekiston  uchun  xalqaro  jinoyatchilikka  qarshi  kurashda 

barcha  kuch-qudratini  safarbar  etish  hayot-mamot  ahamiyatini  kasb  etib 

turibdi.  O‘zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  I.A.  Karimovning  e'tirof 

etishicha,  "Biz  sa'i-harakatlarimizni  birlashib,  eng  asosiy  qoida  hozirgi 

zamon  jamiyat  taraqqiyotining  bebaho  boyligini,  hatto  mintaqada 

barqarorlikni  o‘rnatishning  muhim  sharti  sifatida  inson  huquqlari  va 

erkinliklariga hurmat va ehtiromni  mustahkamlashimiz kerak. Biz siyosiy 

va  iqtisodiy  islohotlarni  olg‘a  siljitishimiz,  narkobiznes  va  terrorizmga, 

mintaqaviy  va  jahon  hamkorligi  jarayonlari  rivojiga  xalaqit  beradigan 

barcha illatlarga qarshi kurashishimiz lozim".

1

 



O‘zbekiston  Respublikasi  istiqlol  yillarining  qisqa,  ammo  g‘oyatda 

sermazmun  yillari  transmilliy  uyushgan  jinoyatchilikka  qarshi  kurash 

borasida davomida salmoqli faoliyat olib borilgan bo‘lib, jumladan xalqaro 

jinoyat  huquqi  doirasida  tuzilgan  universal  shartnomalarning  majmui 

ratifikatsiya  qilindi.  Bugungi  kunda  O‘zbekiston  Respublikasi  tomonidan 

terrorizmga  qarshi  kurash  borasida  tuzilgan  12  universal  Konvensiya, 

"Giyohvandlik 

vositalari 

va 

psixotrop 



moddalarning 

noqonuniy 

aylanishiga 

qarshi 


kurash 

to‘g‘risida"gi 

1988-yilgi 

Konvensiya, 

Giyohvandlik  vositalari  bo‘yicha  1961-yilgi  Yagona  Konvensiya, 

"Transmilliy  uyushgan  jinoyatchilikka  qarshi  kurash  to‘g‘risida"gi 

Konvensiya 

ratifikatsiya 

qilindi. 

Shuningdek, 

mamlakatimizda 

ratifikatsiya  qilingan  shartnomalarning  milliy  amaliyotda  singdirish 

mexanizmi 

shakllanmoqda. 

O‘zbekiston  Respublikasida  xalqaro 

shartnoma  mazmuniga  qarab,  ichki  davlat  akti  xalqaro  majburiyatlarni 

joriy  qilishni  kelgusi  huquq  ijodkorligi  bilan  bog‘laydi  yoxud 

                                                 

1

 Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir.-T.3.-T.: O‘zbekiston,1996.-72-bet. 



 

53 


bog‘lamaydi.  Xalqaro  shartnomani  ratifikatsiya  qilish  akti  xalqaro 

shartnomani  joriy  qilishni  bildirmaydi.  U  yoki  bu  xalqaro  shartnomani 

ratifikatsiya  qilish  akti  bo‘yicha  ular  davlat  ichida  yuridik  kuchga  ega 

bo‘lmaydi. Xalqaro-huquqiy normalarni joriy qilish uchun davlatning aniq 

bir huquqiy ijodkorligi zarur.

1

 



Ta'kidlash  lozimki,  xalqaro  jinoyat  huquqi  normalarini  milliy 

qonunchilikda  implementatsiya  qilishda  har  tomonlama  tashkiliy-huquqiy 

mexanizmni  yaratish  tajribasidan  O‘zbekiston  Respublikasida  ham 

foydalanildi.  Xalqaro  terrorizm,  giyohvandlik  vositalari  va  psixotrop 

moddalarning 

noqonuniy 

aylanishi, 

noqonuniy 

daromadlarni 

legallashtirish 

va 

terrorizmni 



moliyalashtirishiga 

qarshi 


kurash 

mamlakatimizda  nafaqat  shunchaki  Jinoyat  kodeksida,  balki  maxsus 

qonunlar  asosida  amalga  oshiriladi.  Ushbu  qonunlarda  vakolatli  davlat 

organlari va ularning vazifalari, profilaktika choralari,xalqaro hamkorlikka 

doir choralar belgilanib, mazkur normativ hujjatlar muayyan jinoyat turiga 

qarshi kurashni samarali ravishda muvofiqlashtirib bormoqda.  

O‘zbekiston  Respublikasida  xalqaro  jinoyat  huquqi  normalarini 

implementatsiya  qilishda  ko‘lga  kiritilgan  dastlabki  yutuqlarni  ijobiy 

baholagan  holda,  bizningcha,  bu  boradagi  so‘ngi  chora-tadbirlarning 

fursati  etildi.  Ana  shu  sababli,  bizningcha,  mamlakatimizda  uyushgan 

jinoyatchilikka  qarshi  kurash  to‘g‘risidagi  maxsus  qonun  qabul  qilinib, 

unda 


uyushgan 

jinoyatchilikning 

tushunchasi, 

mutasaddi 

davlat 

organlarining  o‘rni  va  vakolatlari,  jamoatchilik  bilan  ishlash  tartibi, 



huquqni  muhofaza  qilish  organlari  xodimlarining  imtiyoz  va  kafolatlari, 

uyushgan  jinoyatchilikka  qarshi  kurashga  doir  qonunchilikni  buzganlik 

uchun javobgarlik va xalqaro hamkorlikka doir choralar belgilanib olinishi 

kerak.  Zero,  ushbu  qonunni  qabul  qilish  zaruriyati  nafaqat  ichki  sabablar 

bilan,  balki  xalqaro  hamkorlik  doirasida  uyushgan  jinoyatchilikka  qarshi 

belgilangan  choralardan  kelib  chiqadi.  Ma'lumki,  Mustaqil  Davlatlar 

Hamdo‘stligi 

mamlakatlari 

o‘rtasida 

"Uyushgan 

jinoyatchilik 

to‘g‘risida"gi  Namunaviy  qonun  qabul  qilinib,  ushbu  qonunda  uyushgan 

jinoyatchilik tushunchasi va uning tarkibiy unsurlariga tushuncha berilgan, 

uyushgan  jinoiy  guruhlarni  tuzish  uchun  javobgarlik  belgilangan, 

uyushgan  jinoyatchilikka  qarshi  kurash  sohasida  vakolatlarini  amalga 

oshiradigan  davlat  organlarining  vakolatlari,  uyushgan  jinoyatchilikka 

qarshi  kurashning  samaradorligini  ta'minlaydigan  maxsus  tezkor  qidiruv 

chora 


tadbirlarning 

majmui 


belgilangan, 

Bu 


qonun 

qoidalari 

                                                 

1

 Batafsil qarang: Odilqoriev X.,Matkarimova G.A. Xalqaro va milliy huquq: o‘zaro munosabat hamda ta'sir.// Davlat 



va huquq.2000.1.65-bet. 

 

54 


Hamdo‘stlikdagi  davlatlar  qonunchilik  tizimiga  deyarli  singdirilmagan. 

Aynan  shu  sababli  mutaxassislarning  e'tirof  etishicha,  bugungi  kunda 

MDH  davlatlari  qonunchiliklarida  birhillashtirish  emas,  balki  keskin 

farqlaydigan  qonunlarni  qabul  qilishda  ifodalanadigan  uzoqlashish 

jarayonlari  yaqqol  ko‘zga  tashlanmoqda.  Shundan  kelib  chiqib, 

jinoyatchilikka  qarshi  kurashga  oid  maxsus  qonunni  qabul  qilish  nafaqat 

milliy 

ehtiyojdan 



kelib 

chiqqan 


qadam, 

balki 


xalqaro 

majburiyatlarimizning bajarilishi hamdir. 



 

55 


Download 428.31 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling