O`zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti f. M. Otaxo'jayev

XXI mavzu. VOYAGA YETMAGAN BOLALAR UCHUN
VASIY VA HOMIY TAYINLASH
1-§. Vasiylik va homiylikning maqsadi
Hayotda baxtsiz tasodif va bar xil sabablar tufayli ota-ona tar­biyasidan va ta'minotidan mahrum bolgan voyaga yetmagan bolalar uchun oilaviy tarbiyaga yaqin bolgan tarbiyani ta'minlaydigan vo­sitalardan biri vasiylik va homiylikdir.

Vasiylik va homiylikning asosiy maqsadi ota-ona qaramog'idan mahrum bolgan bolalarni oilaga joylashtirish shakllaridan biridir.

Vasiylikk va homiylik masalalari fuqarolik va oila qonunlarining tegishli moddalari bilan tartibga solinadi. Vasiylik va homiylik masa­lalariga Oila kodeksida va me'yoriy hujjat - «Nizom»da keng o`rin berilgan.

Oila kodeksining 175-moddasiga binoan vasiylik va homiylik vazifalarini amalga oshirish o'n sakkiz yoshga tolmagan shaxslarga nisbatan - xalq ta'limi bo`limlariga, sud tomonidan muomalaga layo­qatsiz yoki muomala layoqati cheklangan deb topilgan shaxslarga nis­batan - sog'liqni saglash bo'limlariga, sog'lig'ining yomonligi sababli homiy tayinlanishiga muhtoj muomalaga layoqatli shaxslarga nisbatan - Mehnat va axolini ijtimoiy muhofaza qilish bolimlariga yuklatiladi.

Vazirlar Mahkamasining 1999-yil 12-apreldagi 171-sonli qarori bilan tasdiglangan <
Vasiylik va homiylik Oila kodeksining XXI bobi, 179-199-mod­dalari, O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 199- yil 12­apreldagi 171-sonli qarori bilan tasdiglangan <> bilan huquqiy tartibga solinadi.

Oila kodeksining 173-moddasiga binoan vasiylik va homiylik ota-onasining qaramog'idan mahrum bolgan bolalarga ta'minot be­

---------------------226--------------------------------------------------

rish, ularni tarbiyalash va ularga ta'lim berish, shuningdek, bunday bolalarning shaxsiy hamda mulkiy huquq va manfaatlarini himoya qi­lish uchun belgilanadi.

Vasiylik 14 yoshga tolmagan bolalarga va sud tomonidan muo­malaga layogatsiz deb topilgan shaxslarga nisbatan quyidagi hollarda belgilanadi:

- ota-onasi vafot etgan bo'lsa;

- ota-onasi sud qarori bilan ota-onalik huquqidan mahrum etilga­nida yoki ularning ota-onalik huquqi cheklanganda;

- ota-onasi kasal bolganda;

- ota-onasi sud garori bilan muomalaga layoqatsiz deb topilgan­

da;

- ota-onasi 6 oydan ortiq muddat bolmagan hollarda, agar bu bo­lalarning manfaatlari uchun zarur bo'lsa;

- ota-onasi bedarak yo'qolganda;

Ota-onasi bolalarni tarbiyalash yoki ularning huquq va manfa­atlarini himoya gilishdan bo'yin tovlaganda, shu jumladan ota-ona tarbiyalash, davolash muassasalari, axolini ijtimoiy himoyalash muas­sasalari va shunga o`xshash muassasalardan bolasini olishdan bosh tortganda, shuningdek, boshqa zarur hollarda.
2-§. Vasiylik va homiylikni belgilovchi organlar
Amaldagi qonunlarga muvofiq vasiylik va homiylik vasiy va ho­miy tayinlashga muhtoj bo`lgan shaxs yashayotgan joyda belgilanadi. Yashash joyi deyilganda voyaga yetgan shaxsning doimiy ro'yxatdan o'tgan turar joyi tushuniladi. Voyaga yetmaganlaming yashash joyi ularning ota-onalari yashaydigan joy hisoblanadi.

Vasiylik va homiylik tuman yoki shahar hokimining qarori bilan belgilanadi.

Hokimning vasiy yoki homiy tayinlash to'g'risidagi qarori O'z­bekiston Respublikasining butun hududida haqiqiy hisoblanib, barcha yuridik hamda jismoniy shaxslar tomonidan bajarilishi majburiydir.

Amaldagi Oila kodeksining 176-moddasida vasiylik va homiyiik belgilanadigan shaxslar ko`rsatilgan. Ilgari amalda bolgan Nikoh va oila kodeksining 169-moddasida vasiylik o`n besh yoshga tolmagan

-----------------------227-----------------------------

bolalarga nisbatan belgilanishi nazarda tutilgan bo`lsa, yangi Oila ko­deksiga ko `ra o'n to `rt yoshga to `lmagan voyaga yetmaganlarga nis­batan belgilanadi.

Vasiy o`zining vasiyligida shaxsning nafaqat mulkiy, balki shax­siy nomulkiy huquq va manfaatlarini ham himoya qiladi.

O'n to'rt yoshdan o'n sakkiz yoshgacha bo'lgan voyaga yetma­ganlarga nisbatan homiy tayinlanadi.