O`zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti f. M. Otaxo'jayev

8-§. SSR Ittifoqi va Ittifoqdosh Respublikalarning
nikoh va oila qonuni Asoslari (1968-yil)
Oila huquqining bevosita manbai bolgan "SSR Ittifoqi va itti­foqdosh Respublikalarning nikoh va oila to'g'risidagi qonuni Asosla­ri" 1968-yil 27-iyunda yettinchi chaqiriq SSSR Oliy Sovetining to'r­tinchi sessiyasida qabul gilinib, o'sha yili 1-oktabrdan amalga kiri­tilgan. '

Hayot shitob bilan olg'a siljiydi. Mamlakatda ro'y bergan katta ijtimoiy o`zgarishlar natijasida amaldagi qonunlarning ayrim qoidalari eskirib, zamon talablariga javob berolmay qoldi.

Davr nikoh va oila to'g'risidagi qonunlarni yanada takomillash­tirish, jamiyat taraqqiyotining joriy bosqichi sharoitiga muvofiglash­tirishni taqozo etardi. "Asoslar" covet qonunlarining tabiiy davomi, shu qonunlarning rivojlangan shaklidir.

"Asoslar" muqaddima, besh bo'lim, 36 moddadan iborat. U ni­koh va oila to`g`risidagi birinchi umumittifoq qonuni bo'lib, SSR Itti­foqi va barcha ittifoqdosh respublikalar uchun umumiy bolgan mu­him qoidalarni o'z ichiga oladi.

"Asoslar" oilaning huquqiy asoslarini mustahkamlashga, fugaro­larning oila va jamiyat oldidagi mas'uliyatini oshirishga qaratilgan. U oila huquqining rivojlanishi va takomillashishida o'ziga xos bosqich ochdi. Mazkur qonunda covet davlatining nikoh va oila muno­sabatlarini tartibga solish borasidagi tajribasi, huquq sohasidagi ilmiy muvaffagiyatlar, keyingi yillarning yuridik tajribasi va keng meh­natkashlar ommasining fikri o'z ifodasini topdi.

"Nikoh va oila to`g`risidagi qonun asoslari", tabiiyki, faqat umu­miy qoidalarni, shuningdek, barcha ittifoqdosh respublikalarda bir tarzda hal etilishi talab qilingan masalalarga doir normalarni belgilab berdi.

ittifogdosh respublikalarning "Asoslar"ga to`la muvofiq ishlab chiqilgan Nikoh va oila kodekslari milliy, maishiy va boshqa mahalliy xususiyatlarni hisobga oladigan huquqiy qoidalami yana ham batafsilroq belgilab berdi.

---------------------------------------------55-----------------------------------------------------------------9-§. O'zbekiston Sovet Sotsialistik Respublikasining
Nikoh va Oila kodeksi (1969-yil)
1969-1970-yillar davomida barcha ittifogdosh respublikalar maz­kur "Asoslar"ga muvofiq o'zlarining Nikoh va oila kodekslarini ishlab chigib, qabul gildilar.

O'zbekiston SSRning Nikoh va oila kodeksi yettinchi chagiriq O`zbekiston SSR Oliy Sovetining to'rtinchi sessiyasida 1969-yil 6­iyunda tasdiglanib, o'sha yilning 1 oktabridan aural gila boshlagan. Unda Ittifoq Qonuni asoslarida belgilab qo'yilgan qoidalar aynan olin­gan. Shu bilan birga bu sohada respublika gonunlari bilan hal gilinishi lozim bo'lgan qoidalar ifodalangan. Respublika Nikoh va oila kodeksi mugaddima, olti bo`lim, 25 bob, 275 moddadan iborat edi.

Kodeks Mugaddimasida gosh avlodni tarbiyalash, uning jismo­niy va ma'naviy kuchlarini rivojlantirish oilaning eng muhim vazifa­laridan, deb ta'kidlanadi.

O'zbekiston SSR Nikoh va oila Kodeksining 7-moddasida "Asoslar" va kodeks normalaridan tashqari ular asosida nikoh va oila masalalariga oid boshqa qonun hujjatlarini ham gabul gilish mum­kinligi nazarda tutilgan.

O`zbekiston SSR Ministriar Sovetining "O`zbekiton SSR ning vasiylik va homiylik organlari to'g'risida"gi, shuningdek, bolalarni tarbiyaga berish (patronat) tartibi va shartlari to`g`risidaV Nizomlarni tasdiglash hagida 1970-yil 19-yanvardagi 20-son qarori. O `zbekiston SSR Ministrlar Sovetining "Mehnatkashlar deputatlari rayon, shahar Soveti ijroiya komiteti huzuridagi grajdanlarning yoshini belgilash komissiyasi to'g'risidagi Nizomni tasdiglash haqida" 1976-yil 9­iyuldagi 393-son qarori,<sup>2</sup> O'zbekiston SSR Ministrlar Sovetining «O`zbekiston SSR xalq deputatlari rayon, shahar, shahardagi rayon Sovetlari ijroiya komitetlarining FXDYO bo'limlari va posyolka, qishloq harnda ovul Sovetlari ijroiya komitetlari tomonidan grajdanlik holati aktlarini qayd qilish Qoidalarini tasdiglash to`g`risida» 1982-yil 16-dekabrdagi 803-son garori,³ O`zbekiston SSR Ministriar So­vetining "Fugarolik holati dalolatnomalarini gayd etish organlarining

------------------------------------------------56--------------------------------------------

yangi fuqarolik urf-odatlarini joriy etishga doir ishlarini yanada yax­shilash chora-tadbirlari to`g`risida" 1989-yil 26-iyuldagi 239-son qa­rori va shunga o'xshash bir gancha qonuniy normalar nikoh va oila kodeksi normalari asosida qabul qilingan hujjatlar hisoblanadi.

Keyinchalik O'zbekiston Respublikasining Nikoh va oila kodek­siga O'zbekiston SSR Oliy Soveti Prezidiumining 1976-yil 22-iyun,' 1980-yil 29-aprel,² 1984-yil 24-aprel,³ 1991.-yil 14-iyun⁴ farrnonlari bilan tegishli o`zgartirishlar kiritildi. "SSSR fugarolarining familiyasi, ismi va otasining ismini o`zgartirish tartibi to'g'risida"gi masala Sovet Sotsialistik Respublikalari Ittifogining 1991-yil 3-iyul gonuni bilan belgilandi.⁵

Oila huquqi normalarini to'g`ri tatbiq etishda O`zbekiston Res­publikasi Oliy sudi Plenumining dasturiy ko'rgazmalari katta ahami­yatga ega. Chunki O'zbekiston Respublikasida xizmat ko'rsatgan fan arboblari, huquqshunoslik fanlari doktorlari, professorlar F. Abdumajidov, G.P. Sarkisyans juda to'g'ri ta'kidlab o`tganlaridek, Plenum Nikoh va oila kodeksining ayrim moddalarini sudlarga tu­shuntirish bilan birga, nikohga o'tish va nikohni bekor gilish, nafaga undirish, otalikni belgilash, ota-onalik huquqidan mahrum etish va boshqa masalalar bo'yicha ham dasturiy tushuntirishlar berdi.<sup>6</sup> Res­publika Oily sudi Plenumi qarorlari ichida nikoh-oila ishlari bo'yicha sud tajribasiga taallugli bo'lgan "Nikohdan ajralish ishlari bo'yicha sud tajribasi to'g'risida"gi 42-sonli 1974 .yil dekabr qarori,<sup>7</sup> SSR Oily sudi Plenumining 1980-yil 28-noyabrda "Nikohni bekor gilish ishla­rini ko`rishda sudlar tomonidan qonunlarni qo'llash tajribasi to`g`risi­da"gi, shu masala yuzasidan O'zbekiston Respublikasi Oily sudi Ple­numi chiqargan qarorlarning O'zbekiston Respublikasi sudlari tomo­nidan bajarilishi haqida O`zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi 1989 yil 14 aprelda chigargan 5-sonli Qarori bor.⁸

------------------------------------------------57-----------------------------------------