O’zbekiston respublikasi aloqa,axborotlashtirish va telekommunikatsiya texnologiyalari davlat qo’mitasi toshkent axborot texnologiyalar universiteti samarqand filiali telemominikatsiya texnologiyalari va kasb ta’limi fakulteti

Blokli shifrlar shifrlanadigan matn blokiga qo’llaniladigan asosiy akslantirish usullarini (mumkin bo’lgan takrorlashlar va navbatlar bilan) tasvirlaydi. Blokli shifrlar yuqori kriptobardoshlilikka ega ekanligidan amalda u yoki bu sinf akslantirishidan ko’proq uchraydi. Amerika va Rossiyaning shifrlash standartlari aynan shu sinf shifrlariga asoslangan.
Simmetrik kriptotizimdan foydalanilganda axborot almashinuvida ishtirok etuvchi ikkala tomon avval maxfiy sessiya kaliti, ya’ni almashinuv jarayonida uzatiladigan barcha xabarlarni shifrlash kaliti bo’yicha kelishishlari lozim. Bu kalitni boshqa barcha bilmasligi va uni vaqti-vaqti bilan jo’natuvchi va qabul qiluvchida bir vaqtda almashtirib turish lozim. Sessiya kaliti bo’yicha kelishish jarayonini kalitlarni almashtirish yoki taqsimlash deb ham yuritiladi.
Simmetrik kriptotizimlar, shifrlash va deshifrlashni bitta kalit orqali amalga oshiruvchi algoritmlarni o’z ichiga oladi. Bunday algoritmlar ba’zan maxfiy kalitli algoritmlar deb ham ataladi.

3. Xulosa

Axborot texnologiyalari haqida gap ketganda avvalo, inson ko’z oldiga tezkor, qulay va ko’p qirrali imkoniyatlarga ega kompyuter texnologiyasi va undan foydalanish yo’llari haqidagi tushunchalari keladi. Qolaversa, har bir foydalanuvchi axborot texnalogiyalaridan o’zining ish faoliyatida optimal foydalanish yo’llarini izlaydi.
Albatta optimal darajada foydalanish uchun avvalo texnik vositalar, dasturiy vositalar mavjud bo’lmog’i, foydalanuvchining bilim va tajribasi etarli bo’lishi kerak. Hozirgi zamonaviy kompyuterlarda zamon talablariga javob beradigan dasturiy vositalar ko’plab uchraydi. Ulardan foydalanish esa bu dasturiy vositalar haqidagi bilimlarga va ishlash ko’nikmalariga ega bo’lishni talab etadi.
Hisoblash texnikasida xavfsizlik tushunchasi juda keng tushunchadir. Bu tushuncha zamirida komp’yuterlarning ishonchli ishlashi, kimmatli ma’lumotlarni asrash, axborotlarni yomon niyatli shaxslar tomonidan ugirlanishi yoki uzgartirilishidan saklash va boshka muammolar yotadi. Barcha rivojlangan mamlakatlarda kishilar xavfsizligining ximoyasida konunlar turadi, lekin xisoblash texnikasida bu ximoya xukukshunoslik tajribasida xali etarlicha rivojlangan emas, konunlarni yaratish jaraeni texnologiyalar rivojlanishidan orkada kolmokda. Xisoblash texnikasi juda jadal rivojlanib xalk xujaligining barcha tarmoklariga kirib bormokda, jumladan ishlab chikarish, boshkarish, moliya tizimlarida xamda xarbiy texnikada keng kullanmokda.
Shu bilan bir katorda kompyuter axborotlarini ximoyalash muammosi xozirgi paytning aktual muammolaridan biri xisoblanadi.
Kurs ishi ushbu yuqorida bayon etilgan fikrlarni hisobga olgan holda tayyorlandi. Ishning kirish qismida mavzuning dolzarbligi, ishning maqad va vazifalari, ishning ob’ekti, ishning ilmiy va amaliy ahmiyati, adabiyotlar tahlili ko’satib o’tilgan.
Hozirgi kunga kеlib maxfiy va qimmatbaho axborotga ruxsatsiz kirishdan himoyalash eng muhim vazifalardan biri sanaladi. Kompyutеr egalari va foydalanuvchilarning mulkiy huquqlarini himoyalash — bu ishlab chiqarilayotgan axborotni jiddiy iqtisodiy va boshqa moddiy hamda nomoddiy zararlar kеltirishi mumkin bo`lgan turli kirishlar va o`g`irlashlardan himoyalashdir.
Axborot xavfsizligi dеb ma'lumotlarni yo`qotish va o`zgartirishga yo’naltirilgan tabiiy yoki sun'iy xossali, tasodifiy ta'sirlardan har qanday tashuvchilarda axborotning himoyalanganligiga aytiladi.
Kurs ishi o’z tarkibida Shifrlash tushunchasiga umumiy ta’rif berib o’tildi. Yana axborotni shiflashning 3 ta holati: maxfiylik, butunlik, aniqlik holatlari, shifrlashni standart usullari haqida va Shifrlash usullari haqida ma’lumot berib o’tildi.
Katta hajmdagi ma’lumotlarni shifrlash masalalari multimediya va yuqori darajadagi o‘tkazish hamda uzatish imkoniyatlariga ega bo‘lgan aloqa tarmoqlari vositalarining vujudga kelishi bilan bog‘liq. Hozirgi paytlarda mavjud axborot tizimlarida juda katta hajmda maxfiy axborotlar saqlanadi va ularni himoyalash eng dolzarb muommolardan bo’lib hisoblanadi. Axborotlarni shifrlash, kodlashtirish axborotni g’araz niyatli kimsalar qo’liga tushib qolishdan saqlasa, ma’lumotlarni siqish esa ma’lumot hajmini kamaytib beradi. Xulosa qilib shuni aytishimiz mumkinki, Ma’lumotlar hajmining ko’payib borishi bilan yanada murakkabroq shifrlarni ishlatish zaruriyati paydo bo’lib, ma’lumotlarni shifrovka qilish uchun bu sohaga maxsus o’qitilgan insonlar – mahoratli shifrovkachilar jalb qilish maqsadga muofiqdir.

4.