O’zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al – xorazmiy nomidagi toshkent viloyat axborot texnologiyalari texnikumi internet texnologiyalari fanidan mustaqil ish mavzu

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI
VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL – XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKENT VILOYAT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI TEXNIKUMI


Internet texnologiyalari fanidan


MUSTAQIL ISH
MAVZU:Ma’lumotlarga murojat


Guruh: _________________
Topshirdi: _______________
Qabul qildi:_______________

Toshkent Viloyat – 2022

Reja:

1. 
   Kirish
   
2. 
   Asosiy qism
   

1.Ma’lumot turlari
2.MBBT tushunchasi.

3. 
   Xulosa
   
4. 
   Foydalanilgan adabiyotlar
   

KIRISH
Ma'lumotlar - bu formada ma'lum parametrlarga ko'ra tizimlangan turli turdagi axborot . Ma'lumotlar nima? Shubhasiz, bu aniq bir qator yoki umumiy, formulalar yoki raqamli ifodalash shaklida ifodalanadigan va umumlashtirilishi mumkin bo'lgan barcha narsadir. Ya'ni, shablonga yoki matritsaga joylashtirilishi mumkin bo'lgan ma'lum domenning barcha ma'lumotlari.
Ma'lumotlarning asosiy turlarini ularning xususiyatlariga, ma'nosiga (semantikaga) va ular bilan amalga oshiriladigan operatsiyalarga qarab tanlash odatiydir. Eng ko'p ishlatiladigan raqamli ma'lumotlar, pul, ramziy, vaqt va sana.
Ma'lumotlar bazasi (BK) - bu eng yaxshi ta'sir o'tkazish va ularga tezkor kirish uchun mo'ljallangan barcha ma'lumotlarning to'plamidir. Bunday tizim foydalanuvchilarga katta hajmdagi axborot resurslari bilan ishlashga, kam vaqt va kuch sarflashga imkon beradi. Base - kiritilgan ma'lumotlarga nisbatan o'z davlatini doimiy ravishda o'zgartiruvchi ob'ekt. Ma'lumotlar bazasi bilan ishlashda biz savol bermaymiz, nima ma'lumotlar va qanday tartibda kiritilishi kerakligi ma'lumotlar bazasining eng muhim afzalligi hisoblanadi. Kompyuterga kiritilgan barcha axborot resurslari ma'lumotlar bazasida avtomatik tarzda tarqatiladi va tizimga kiritiladi. Uning paydo bo'lishi, 1955 yilda, programlanabilen fayl modeli yordamida ma'lumotlarni qayta ishlashni o'rganib, ularni yumaloq kartochkalarga saqlashni o'rganganida keltirilishi mumkin.
Ma’lumotlar bazalarini boshqarish tizimi – bu ma’lumotlar bazasini yaratish, yuritish va foydalanish uchun mo’ljallangan dasturiy, tillar vositalarining to’plamidir. Ma’lumotlar bazasiga murojat qilish bilan bog’liq barcha jarayonlarni avtomatlashtirish uchun mo’ljallangan boshqarish dasturi – o’zagi MBBTning asosiy tarkibiy qismi hisoblanadi. MBBTning tarkibiga ma’lumotlarni qayta ishlash dasturlarining to’plami kiradi. Bu to’plamni tarjimonlar (translyatorlar), talab va dasturlash tillari, muharrirlar, servis dasturlari va boshqalar tashkil qiladi. MBBTning asosiy vositalarini quyidagilar tashkil etadi: ma’lumotlar bazalari tuzilmalariga topshiriq berish (tasvirlash) vositalari; Foydalanuvchi interfeysi MB protssori Ma’lumotlar bazasi Foydalanuvchi interfeysi MB protssori Ma’lumotlar bazasi Foydalanuvchi interfeysi Foydalanuvchi interfeysi 75 ma’lumotlarni kiritish, ko’rish va muloqotlar rejimida ishlashga mo’ljallangan darcha shakllarini loyihalash vositalari; berilgan sharoitlarda ma’lumotlarni tanlash uchun talablar yaratish, shuningdek, ularni ishlash bo’yicha operatsiyalar bajarish vositalari; ishlov natijalarini foydalanuvchiga qulay ko’rinishda bosmaga chiqarish uchun ma’lumotlar bazasi ma’lumotlaridan hisobot yaratish vositalari; til vositalari - makroslar, qurilgan algoritmik til (Dbase, Visual Basic yoki boshalar), talablar tili (QBE- Query Example, SQL) va h.k. Ular ma’lumotlarni ishlashining nostandart algoritmlarini, shuningdek foydalanuvchi topshiriqlaridagi voqealarni ishlash protseduralarini bajarish uchun qo’llaniladi. SHunday qilib, ma’lumotlar banki bir necha ma’lumotlar bazasi, boshqarish va amaliy dasturlardan tashkil topadi. Bu elementar AT ga yuklatilgan vazifalarni bajarishda asosiy rol o’ynaydi. SHu bilan birga, ma’lumotlar bankining samarali faoliyati uning ta’minlovchi elementlariga ham bog’liqdir. Bu ta’minot tarkibiga quyidagi elementlar kiradi. Texnik ta’minot ma’lumotlar banki va foydalanuvchilarning ish faoliyatini avtomatlashtirish imkoniyatini yaratadigan texnik vositalardan tashkil topadi. Bunday vositalar jumlasiga EHM, tashqi qurilmalar, axborotni tashish, uzatish vositalari, aloqa tarmoqlari, abonent punktlari va boshqalar kiradi. Matematik ta’minot - funktsional masalalarni echish va Ma’lumotlar bankini boshqarish usullari, matematik modellar va algoritmlar to’plamidan tashkil topadi. Dasturiy ta’minot-Ma’lumotlar bankining faoliyatini amalga oshirish dasturlari va turli xil qo’shimcha vazifalarni bajarish uchun mo’ljallangan servis dasturlarning to’plamidan iborat bo’ladi. Axborot ta’minoti-ma’lumotlarni turkumlash va ixchamlashtirish, ifodalash va taqdim etish tizimlaridan tashkil topadi. Lingvistik ta’minot - MBBTda foydalaniladigan tillar, lug’atlar majmuasi orqali tashkil qilinadi. Tashkiliy ta’minot - Ma’lumotlar bankining kundalik faoliyatini ifodalovchi rasmiy hujjatlar, me’yoriy ko’rsatmalar to’plamidan iborat bo’ladi.
Ma’lumotlar bilan amal bajarishning ilk tizimlari axborot ishlashning an’anaviy usullariga asoslanib tuzilgan edi. Har bir muayyan holat uchun tashqi foydalanuvchining o’z mantiqi ishlab chiqiladi. U axborot tuzilmasi, tanlash operatsiyasi, axborotni yangilash va o’chirish kabi tushunchalarni o’z ichiga oladi. Ma’lumotlar va dastur o’rtasidagi o’zaro bog’liqlik yuzaga keladi: ma’lumotlarni XAKT ma’lumotlarni saqlash ma’lumotlarni ishlash ma’lumotlar integratsiyasi taqsimlash FAKT AMT MIAT AFT MB Lokal Taqsimlangan 77 o’zgartirishda, yo dasturni almashtirish yoki ma’lumotlarni qaytadan tuzish zaruriyati yuzaga keladi. Murakkab axborotlarni ishlab chiquvchilar duch kelgan bu va boshqa qiyinchiliklari ma’lumotlar ustida amal bajarish uchun tizimlarga nisbatan standart talablarning shakllanishiga olib keldi. Asosiy talablardan biri - ma’lumotlarning iloji boricha mustaqil yoki axborot tuzilmasini fizik tushunchalardan alohidaligini ta’minlash. Bunda hamma ma’lumotlar ko’p foydalanuvchilar kirishi mumkin bo’lgan holda ba’zi standart ichki tuzilishli qilib saqlanadi [26]. Axborotga bo’lgan talablarning turli-tumanligi, masalalar ko’lamining tobora ortib borishi va boshqalar zamonaviy AT lari oldiga bir qator talablar qo’ymoqda. Bunday talablar jumlasiga quyidagilar kiradi: Ma’lumotlarning aniqligi. Ma’lumki, ma’lumotlar bazasi tegishli sohaning axborot modelini tashkil qiladi. SHu sababli ham MB da saqlanayotgan axborotlar ob’ektlarning holati, xususiyati va ular o’rtasida aloqalarni to’liq va aniq ifodalash lozim. Aks holda tashkil qilingan MB xatarli bo’lishi va zarar keltirishi mumkin. Tezkorlik va unumdorlik. Tizimning tezkorligi qo’yilgan talabga javob berish vaqti bilan aniqlanadi. Bunda nafaqat EHM ning tezkorligini, balki ma’lumotlarning joylanishi, izlash usullari, talabning qiyinligini va boshqa olimllarni ham hisobga olish zarur. Tizimning umumdorligi esa vaqt birligi ichida bajarilgan talablarning miqdori orqali aniqlanadi. Ma’lumotlar bazasidan foydalanishning odiyligi va qulayligi. Bu talab tizimdan foydalanuvchi barcha is’temolchilar tomonidan qo’yiladi. SHu sababli ham MB dan foydalanishning oson, sodda va qulay usullarini yaratish muhim ahamiyatga ega. Ma’lumotlarni himoyalash. Tizim ma’lumotlar bazasida saqlanilayotgan axborot va dasturlarni tashqi ta’sirlardan, begona foydalanuvchilardan himoyalashni ta’minlashi lozim. Tizimning rivojlanishi. Tizim tarkibi doimo yangi elementlar, dasturlar bilan taxminlanishi, axborot massivlari o’zgartirilishi va yangilanib borishi zarur. YUqorida keltirilgan talablarga javob beradigan MB quydagi tamoyillarga asoslangan holda tashkil qilinishi mumkin: Ma’lumotlarning integratsiyalashtirish tamoyili. Bu tamoyilning mohiyatiga ko’ra o’zaro bog’lanmagan axborotlar yagona ma’lumotlar bazasiga birlashtiriladi. Buning natijasida ma’lumotlar foylalanuvchi va uning amaliy dasturlariga axborot massivlari ko’rinishida taqdim etiladi. Axborat massivlaridan foydalanilganda kerakli ma’lumotlarni qidirish, qayta ishlash jarayonlarini boshqarish osonlashadi, ma’lumotlarning ortiqchaligi kamayadi, Ma’lumotlar bankii yuritish engillashadi. Ma’lumotlarning yaxlitligi tamoyili. Bu tamoyil orqali MBda saqlanayotgan axborotlarning aniqligi ortadi, ya’ni ularning xususiyatlari va tavsifnomalari tegishli soha ob’ektlari to’liq ifodalaniladi. Ma’lumotlarning yaxlitligi noto’g’ri axborotni kiritish yoki uning ma’lum bir qismini xotiradan o’chirib tashlash natijasida buzilishi mumkin. SHuning uchun ham kiritilayotgan axborotlarni nazorat qilish, saqlanayotgan ma’lumotlarni doimo tekshirish, maxsus tizim yordamida tiklash va boshqa tadbirlar orqali MB ning yaxlitligini taxminlash mumkin. 78 Ma’lumotlarning aloqadorligi tamoiyli. Bu tamoyilning mohiyatiga ko’ra MBdagi barcha axborotlar o’zaro bog’langan bo’lib, ob’ektlar o’rtasidagi munosabatlarni ifodalaydi. Axborot turlari va ular o’rtasidagi munosabatlar majmuasi ma’lumotlarning mantiqiy tuzilishini tashkil qiladi. Ma’lumotlarning o’zaro bog’liqligi 5.3-rasmda ko’rsatilgan. Buning natijasida ish engillashadi va tezlashadi. 5.3-rasm. MB dagi axborotlarning o’zaro aloqasi Ma’lumotlarning etarli bo’lish tamoyili. Bu tamoyilning mohiyatiga ko’ra, tegishli axborotlar MBda yagona nusxa saqlanadi va ular istalgan masalani echish uchun o’zaro bog’lanadi hamda etarli bo’ladi. Masalan, avtonom fayllardan iborat bo’lgan AATda ba’zi bir axborotlar takrorlansa, MB da esa ularning takrorlanishi butunlay barham topadi. 5.4-rasmda «Xodim», «Xodimlar» «Moliyalar» fayllari o’rtasidagi bog’lanishlar tasvirlangan. «Xodim» «Xodimlar» Fan yil mansab manzil ..... fan yil mansab manzil ... . «Moliyalar» fan yil mansab manzil .... «Xodim» fan yil mansab ish staji ish xaki manzil ... 5.4-rasm. Ma’lumotlarning etarli bo’lishi Ma’lumotlar bankini boshqarishning markazlashtirish tamoyili. Bu tamoyilga ko’ra ma’lumotlarni boshqarishning barcha funktsiyalari yagona boshqarish dasturi-ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi (MBBT) ga beriladi. Bu tamoyilga rioya qilish asosida ATdan foydalanishning samaradorligi barcha jarayonlar MBBT orqali amalga oshiriladi. Ma’lumotlarning ifodalanishini qayta ishlash jarayonlaridan ajratish tamoyili. Bu tamoyilga ko’ra, ma’lumotlarning ifodalanishi amaliy dasturlardan tashqarida tayyorlanadi va MB da saqlanadi. Bu esa o’z navbatida dasturlash Fakul’tet Dekanat Kafedra Kurs Muallim Fan Guruh Talaba 79 jarayonini engillashtiradi, dastur uchun zarur bo’lgan holda axborotlarning hajmini kamaytiradi. Ma’lumotlar bankii yuritishni yaxshilaydi va x.k. SHunday qilib, yuqorida ko’rib o’tilgan tamoyillar asosida MB ning tarkibi yaratildi, ya’ni AT ning mantiqiy, fizik va dasturiy elementlari o’rtasidagi o’zaro bog’lanish ishlab chiqiladi. YUqorida ko’rsatilgandek, axborotlar ma’lumotlar bazasida saqlanadi. MB - amaliy dasturlarga bog’liq bo’lmagan holda ma’lum bir tartib asosida o’zaro bog’liq ma’lumotlar to’plamidir. Har qanday ma’lumot fayli kabi, MB ham yozuvlardan tashkil topadi. YOzuvlar esa o’z navbatida maydonchalardan hosil qilinadi. YOzuv tezkor va tashqi xotiralar o’rtasida ma’lumotlar almashish jarayonning eng kichik o’lchov birligi bo’lsa, maydoncha - ma’lumotlarni qayta ishlashdagi eng kichik birlik hisoblanadi.
Ma’lumotlar bazasidan foydalanuvchilar turli amaliy dasturlar, dasturiy vositalari, predmet sohasidagi mutaxassislar bo‘lishi mumkin.
Ma’lumotlar bazasining zamonaviy texnologiyasida ma’lumotlar bazasini yaratish, uni dolzarb holatda yuritishni va foydalanuvchilarga undan axborot olishini ta’minlovchi maxsus dasturiy vosita, ya’ni ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi yordami bilan markazlashtirilgan holda amalga oshirishni nazarda tutadi.
Ma’lumotlar bazasi – EHM xotirasiga yozilgan ma’lum bir strukturaga ega, o‘zaro bog‘langan va tartiblangan ma’lumotlar majmuasi bo‘lib, u biror bir ob’ektning xususiyatini, holatini yoki ob’ektlar o‘rtasidagi munosabatni ma’lum ma’noda ifodalaydi. MB foydalanuvchiga strukturalashtirilgan ma’lumotlarni saqlash va ishlatishda optimal qulaylikni yaratib beradi.
Ma’lumki ma’lumotlarni kiritish va ularni qayta ishlash jarayoni katta hajmdagi ish bo‘lib ko‘p mehnat va vaqt talab qiladi. MB bilan ishlashda undagi ma’lumotlarning aniq bir strukturagi ega bo‘lishi, birinchidan foydalanuvchiga ma’lumotlarni kiritish va qayta ishlash jarayonida undagi ma’lumotlarni tartiblashtirish, ikkinchidan kerakli ma’lumotlarni izlash va tez ajratib olish kabi qulayliklarni tug‘diradi. MB tushunchasi fanga kirib kelgunga qadar, ma’lumotlardan turli ko‘rinishlarda foydalanish juda qiyin edi. Bugungi kunda turli ko‘rinishdagi ma’lumotlardan zamonaviy kompьyuterlarda birgalikda foydalanish va ularni qayta ishlash masalasi hal qilindi. Kompьyuterlarda saqlanadigan MB maxsus formatga ega bo‘lgan muayyan tuzilmali fayl bo‘lib, undagi ma’lumotlar o‘zaro bog‘langan va tartiblangandir.
Demak, ma’lumotlar bazasi deganda ma’lum bir strukturada saqlanadigan ma’lumotlar to‘plami tushuniladi. Boshqacha qilib aytganda MB - bu ma’lum berilgan aniq bir strukturaga ega bo‘lgan ma’lumotlarni o‘z ichiga oluvchi maxsus formatga ega bo‘lgan fayldir. Ma’lumotlarni strukturalashtirish - bu shunchaki ma’lumotlarni tasvirlashda qandaydir moslikni kiritish usulidir. Odatda MB ma’lum bir ob’ekt sohasini ifodalaydi va uning ma’lumotlarni o‘z ichiga oladi, ularni saqlaydi va foydalanuvchiga ma’lumotlarni qayta ishlashda undan foydalanish imkonini yaratib beradi.
Ma‘lumotlar bazas i – bu ma’lum bir predmet sohasiga oid tizimlashtirilgan(strukturalashtirilgan)ma’lumotlarningnomlangan to‘plamidir. Ma’lumotlar bazasi - axborot tmzimlarining eng asosiy tarkibiy qismi bo‘lib hisoblanadi. Ma’lumotlar bazasidan foydalanish uchun foydalanuvchi ishini engillashtirish maqsadida ma’lumotlar bazasini boshqarish trizimlari yaratilgan. Bu tizimlar ma’lumotlar bazasini amaliy dasturlardan ajratadi.

Xulosa: