O’zbekiston respublikasi davlat statistika qo’mitasi kadrlar malakasini oshirish va statistik tadqiqotlar instituti

Expedia esa 90% foydasini oladi.
16.З. Ekotizimning asosiy turlari va innovatsiyalar ekotizimlari 
Tizim yaratuvchilarining ekotizimlari hamkorlar tarmog’i bo’yicha o’ziga xos 
harakat bo’lib, uning tashkil etilishi kompaniya tomonidan API amaliy dasturiy 
interfeysi bilan bog’liq bo’lgan dasturlar va ma’lumotlar bazasi bilan bog’liq 
bo’lgan hizmatlar tashkil qilishdir (Тапскотт Д., Уильямс Э. Викиномика. Как 
массовое сотрудничество изменяет все. СПб.: Best Business Books, 2009. С. 
226.). Shu tufayli, kompaniya turli xildagi hamkorlar biznesning yangi 
yo’nalishlarini yarata oladigan yoki mavjud ochiq platformaga nimalardir qo’sha 
oladigan maydonchani tashkil qiladi.
Yaratuvchilarning ekotizimlari Google Maps ochiq platformasi asosida tashkil 
etilishi mumkin. Google kompaniyasi Google Maps ga API ni barcha ishlatishi 
uchun taqdim qilganidan so’ng, dasturchilar jug’rofiy kartalarni ma’lumotlarning 
turli manba’lari bilan aralashtirgan holda turli xildagi meshap (turli xildagi 

---

553 
qiziqarli kombinatsiya)lar yarata boshladilar. Meshaplar Google ning tarmoqdagi 
ko’rinuchanligini orttiradilar va kompaniya qidiruv natijalarini reklama bilan 
joylashtirib, 
buni 
monetizatsiya 
qiladi 
(pulga 
aylantiradi). 
Google 
kompaniyasining biznes-modeli reklamaga asoslangani uchun, u Google Maps 
ning istalgan ilovalariga reklama joylshtirish huquqini o’zida saqlab qoladi. Huddi 
shunga o’xshash, dasturchilar еВау, Amazon, WhatsApp, Dropbox, YouTube, 
Facebook,1С va boshqa ko’pgina platformalarda ham faoliyat ko’rsatadilar. 
Bunday ekotizimning muvaffaqiyati platforma asosida ko’rsatiladigan hizmatlar va 
servislarning qanchalik tezkor ko’payishiga bog’liq bo’ladi. Mijozlar 
foydalanadigan servislar qancha ko’p sonli bo’lsa, ular platformaga bog’lanib 
qoladilar va uni tark etishlari juda qiyin bo’ladi. Masalan, Amazon 140 mingdan 
ortiq dasturchlarga o’z mahsuloti va hizmatlari bazasidan foydalanish imkonini 
yaratgan. Ular esa bundan foydalangan xolda, o’zlarining yangi ilovalarini 
yaratadilar. Amazon kompanyasining API sidan foydalangan holda boshqa 
kompaniyalar o’z foydalanuvchilariga Amazon ma’lumotlar bazasidagi 
ma’lumotlardan 
foydalainishga 
imkon 
berishlari 
mumkin. 
Bu 
esa 
foydalanuvchilarga yengillik yaratish bilan birga, uning qarorlar qabul qilish uchun 
qimmatliligini ham oshiradi (Qarang: Дайджест новостей мира высоких 
технологий. 2016. № 5. С. 6.). Microsoft kompaniyasining bildirishicha, Chilida 
olinayotgan har bir dollar foydaga uning ekotizimiga kiruvchi hamkorlar, tizim 
integratorlari va boshqa kompaniyalar $11 dan foyda olganlar.
Innovatsiyalar ekotizimi “Ochiq innovatsiyalar” kontseptsiyasi doirasidagi 
hamkorlik tarmog’idir deyishimiz mumkin. Ushbu kontseptsiyaga ko’ra, 
innovatsion g’oyalar nafaqat kompaniya ichida xosil bo’ladi, balki ular 
tashqaridan, hamkorlar, iste’molchilar va boshqa tashkilotlardan ham kelishi 
mumkin (Чесбро Г. Открытые бизнес-модели. IP-менеджмент. М.: 
Поколение, 2008). Innovatsiyalar ekotizimi sifatida quyidagilarni misol qilib 
keltirishimiz mumkin: 

Kompaniyalarning innovatsion hamkorlar jalb qilish uchun ataylab tashkil 
qilingan tuzilmalari. Masalan, P&G Connect and Develop, GEOpen 

---

554