O‘zbekiston Respublikasi fanlar akademiyasi Volume 4

O‘zbekiston Respublikasi fanlar akademiyasi 
Volume 4 | Conference Proceedings 1 | 2023
O‘zbek tili, adabiyoti va folklori instituti 
Alisher Navoiy adabiy va ilmiy merosini 
o‘rganish masalalari 
DOI: 10.24412/2181-1385-2023-1-307-312
 
 
 
 
 
 
308
 
8-fevral 
https://tai.uz/ Xalqaro konferensiya 
va ma‟no-mohiyatiga yetib talqin hamda tahlil qilish tadqiqotlar mazmun-mohiyatini 
boyitmoqda. 
Bu borada navoiyshunos Ibrohim Haqqul tadqiqotlarini alohida ko„rsatish 
mumkin. Olimning 2007-2021-yillarda yaratilgan to„rt kitobdan iborat yirik 
fundamental tadqiqoti “Navoiyga qaytish” asari ulug„ shoir hayoti va ijodiyotini 
o„rganishda muhim ahamiyatga ega. To„rt qismdan iborat asarlar bir-birini to„ldiradi: 
buyuk mutafakkir hayoti, asarlarining yozilish tarixi bilan bog„liq yangi fakt va 
tahlillar, ulug„ shoir ijodiyotini to„g„ri, holis tadqiq etish yo„lidagi metodologik 
yondashuvlar aks etgan maqolalar, g„azal, ruboiy, qit‟alar talqin-sharhi, epik asarlar 
poetikasiga xos mulohazalar va adabiy-tanqidiy o„ylar, navoiyxonlik suhbatlarini o„z 
ichiga oladi. 
Ibrohim Haqqulning Navoiy ijodiga doir tadqiqotlari muvaffaqiyatini ta‟minlashda 
quyidagi ikki jihatning ham o„rni bor: birinchidan, olim Navoiy merosiga ulkan 
muhabbat bilan yondashib, shoir ruhiyati va qalbiga chuqurroq kirib borishga intiladi, 
ikkinchidan, har bir masalaga bugungi zamon talabi, davrning nigohi bilan qaraydi. 
Natijada Navoiy ijodining barcha zamon va makonlar uchun dolzarb bo„lgan o„lmas 
mohiyati kashf etiladi, uni o„rganish xalqimiz uchun zaruriy ma‟naviy ehtiyoj 
ekanligi ko„rsatiladi.
“Navoiyga qaytish”da Ibrohim Haqqulning mohir talqinshunosligi ko„rinadi. 
Tarix, din, tasavvuf, madaniyat, san‟at, siyosat, ma‟naviyat, fan bilan bog„liq fikr-
qarashlarini har bir maqolasi, tahlillari zamiriga singdiradi. Navoiy ijodiyotini real 
turmush bilan bog„lagan holda tadqiq etadi, fikrlarini hayotiy misollar bilan 
asoslaydi. Matn talqiniga tarixiy ma‟lumotlar, tazkira va manoqiblardan zarur 
iqtiboslar, ibratli va qiziqarli hikoyat, rivoyat va naqllarni keltirish orqali ilmiy-
akademik uslubni keng kitobxon auditoriyasiga olib kiradi. “Biz yoshlarga basirat sir-
asrorlarini yetarli daradjada tushuntirib, dunyoga basirat ko„zi bilan boqishni 
o„rgatmagunimizcha, ular Navoiy she‟riyatining tub mohiyati va go„zallik sirlarini 
mushohada qilishdan ojiz bo„lib qolaveradi” [I.Haqqul, 2007:5], deb ta‟kidlaydi. 
Albatta, zamonaviylashib, texnogen jamiyatga aylanib borayotgan davrda insoniyat 
ma‟naviy-ma‟rifatdan uzoqlashib, o„zi yaratgan moddiyatning iste‟molchisiga 
aylanib borayotgani har chin haqiqat. Shu bois, ijtimoiy fanlar, jumladan, 
adabiyotshunoslik o„z oldiga yangi metod va badiiy matnga yondashuvlarni qo„ya 
boshladi. Badiiy matnga germenevtik yondashuv zamonaviy va mumtoz asarlar 
tahlilida qo„llanila boshlandi. Bunda adabiyotshunos badiiy 
asarning poetik konsepsiyasini, ijodkor idealini teran tushunib, 
uni eng samarali falsafiy-estetik tamoyillar, ilmiy-nazariy 

---