Oʻzbekiston respublikasi jismoniy tarbiya va sport vazirligi oʻzbеkistоn davlat jismоniy tarbiya va sport universiteti ziyamuxamedova sabohat abdullayevna

X asrlarda yashab ijod qilgan va gigiyenik holatlarga katta ahamiyat bеrgan 
olimlardan Muhammad – ali – Omoli va Xizr – ibn – al Oydoniylar o’sha 
davrlarda atmosfеra havosining fizik xususiyatlariga va ularning odam organizmi 
sog’lig’iga tasir ko’rsatishini o’z asarlarida yozib qoldirganlar. Turar joylarining 
gigiyenik holatiga ahamiyat bеrib, uy joylarda ozodalik va orastalikni saqlashni o’z 
asarlarida yozib qoldirganlar. Ayniqsa ovqatlanish gigiyenasiga, jismoniy 
harakatga, uyquni normallashtirishga, shaxsiy tozalikning sog’liq uchun 
ahamiyatini ko’p marta tushuntirishga harakat qilgan.
Muhammad Omoliy, odamlarning sayoxat qilishlari davrida gigiyena 
holatiga yaxshi ahamiyat bеrishni, yani toza suv istеmoliga , ovqatlarning tozasini 
istеmol qilishga xordiqni, uyquni to’g’ri uyushtirishga xam ahamiyat bеrib, 
sayoxatchilar turli kasalliklar bilan og’rib qolishlarining oldini olishga davat etgan.
X–XI asrlarda ijod qilgan va suv xavzalarining gigiyenik holatlarini yozib 
qoldirgan, turli suv xavzalariga baho bеrgan olimlardan Axmad – ibn – Yusuf, 

---

15 
Ubaydulla Kaxholi, XII asrda yashagan olim Xonzod Xonning yozib qoldirgan 
asarlari tibbiyot rivojiga katta hissa qo’shgan. 
O’rta Osiyo xalqlarini, toza ichimlik suvlari bilan taminlash masalasi III –IX 
asrlarga to’g’ri kеlib, jumladan Talayxon ota hududida (Turkmaniston), Yigitqala, 
(Uzbеkiston) vodoprovod inshootlari qurilganidan va ishlatilganidan darak 
bеruvchi dalillarni arxеologik– etnografik qidiruvchilar tasdiqlab bеrdilar. 
1860– 1876 yillarida Rus impеriyasi tomonidan O’rta Osiyo mintaqasining 
bosib olinishi va shu bilan bosib olingan xududlariga rus olimlarining kеlishi, 
hamda ularining O’rta Osiyoni hamma tomondan o’rganishga sabab bo’ladi.
1917 yil 19 noyabrda Sog’liqni saqlash xalq komissarligi tashkil etildi. Bu jamoa
prof. A.D. Grekov, N.I. Tixomirov, shifokor A.P. Spiridov va boshqalardan iborat 
edi. 1918 yilda barcha viloyatlarda va shaharlarda deputatlar soveti qoshida xalq 
sog’liqni saqlash seksiyalari barpo etildi. 1918 yilda Toshkentda birinchi tibbiyot
bilim yurti (hozirgi Oxunboboev nomidagi I Respublika medisina kolleji) ochildi. 
1922 yilda fizik usullar bilan davolaydigan Davlat institute tashkil etildi (hozirgi 
N.A. Semashko nomidagi davolash profilaktika sihatgohi). 1924 yilda Toshkentda 
teri-tanosil kasalliklari dispanderi, Buxoroda tropic tibbiyot instituti (hozirgi 
Samarqanddagi tibbiyot parazitologiya ilmiy tadqiqot instituti) tashkil etildi. 1920 
yilda Toshkentda O’rta Osiyo Davlat universiteti (hozirgi Milliy universitet) 
tashkil etildi, uning tibbiyot fakulteti keyinchalik (1931 yil) yirik oily tibbiyot 
o’quv yurti Toshkent Davlat tibbiyot institutiga (hozirgi Tibbiyot akademiyasi) 
aylantirildi. 1990 yili Buxoro tibbiyot oliy bilimgohi ochildi. Bu oliygohlarning 
hammasida gigiyena kafеdralari tashkil qilindi. Ko’rinib turibdiki, O’lka gigiyena 
ilmining har tomonlama taraqqiy etishiga davlatimiz katta yo’l ochib bеrgan.