Oʻzbekiston respublikasi jismoniy tarbiya va sport vazirligi oʻzbеkistоn davlat jismоniy tarbiya va sport universiteti ziyamuxamedova sabohat abdullayevna

Epidemiologiyasi. Kasallik faqat odamga mansub. Infeksiya manbai, ya’ni 
kasallik mikroblarini tarqatuvchi manba – bemor odam bakteriya tashuvchi 
hisoblanadi. O‘zida kasallik belgilari bo‘lmagan, lekin organizmidan mikroblar 
ajralib turadigan odam bakteriya tashuvchi  deyiladi. 
Bakteriya tashuvchilar laboratoriya analizlari olish vaqtida aniqlanadi. Qorin 
tifi mikroblari organizmdan najas va siydik bilan ajralib chiqadi. Kasallik avjiga 
chiqqanda hamda tuzalish (rekonvalestsentsiya) davrida mikroblar nihoyatda ko‘p 
ajraladi. Suv, oziq-ovqat, ro‘zg‘or anjomlari, iflos qo‘l vositasida mikrob sog‘lom 
odam organizmiga og‘iz orqali tushadi. Kasalliklardan so‘ng turg‘un immunitet 
hosil bo‘ladi, ya’ni odam qorin tifi bilan deyarli qayta kasallanmaydi. 
Klinikasi. Kasallikning inkubatsion (mikrob organizmga tushganidan 
kasallik alomatlari paydo bo‘lguncha o‘tgan) davri o‘rta hisobda 2 hafta. Odatda, 
kasallik asta-sekin boshlanadi. Lohaslik, bosh og‘rig‘i, et uvishishi, uyqusizlik, 

---

98 
ishtaha yo‘qolishi kasallikning dastlabki belgilari hisoblanadi. Ular kundan-kunga 
zo‘rayib boradi. Harorat ham asta-sekin ko‘tarilib, 4-5 kundan so‘ng 39-40
0
darajaga etadi va 1-2 haftagacha shu holatda saqlanib turadi. Bemorning labi va 
og‘zi quriydi, tili qalin karash bilan qoplanadi. Qorni shishadi, uning o‘ng yonbosh 
sohasida ko‘pincha quldirash aniqlanadi. Jigari kattalashadi. Kasallikning 8-10-
kundan boshlab, ko‘krak va qorin terisida uncha ko‘p bo‘lmagan (6-12 dona) 
pushti rang dog‘lar paydo bo‘ladi. Ular barmoq bilan bosilganda yo‘qoladi. Nisbiy 
bradikardiya (puls tezlashishining harorat ko‘tarilishiga mutanosib emasligi) ham 
xarakterli. Kasallik normal kechganda harorat asta-sekin yoki to‘satdan pasayadi, 
boshqa belgilar ma’lum fursatda yo‘qoladi. Ayrim hollarda kasallik qaytalanishi 
yoki asorat qoldirishi mumkin. Ichak yarasi teshilib, peritonit rivojlanishi va qon 
ketishi qorin tifining eng og‘ir asorati hisoblanadi. Ba’zan kasallik zo‘rayadi yoki 
qaytalanadi.