O‘zbekiston respublikasi madaniyat va sport ishlari vazirligi

B)  Kasbiy  pedagogikaning  predmeti  va  ob'yekti.  Komil  inson  sifatlari. 
Metodologik  asoslar.  Pedagogik-psixologik  asoslar.  Didaktik  tayyorgarlik. 
Tarbiya berish. Mustakil va ijodiy ishlar.  
 
Kasbiy 
pedagogikaning 
predmeti 
- 
oliy  o‘quv  yurtlarda  tahsil 
olayotganBakalavriat 
bosqichi 
talabalarini 
egallayotgan 
bazaviy 
tayanch 
mutaxassisligibo‘yicha  turli  xil  o‘quv  yurtlardagi  o‘quvchilarni  tarbiya,  bilim 
berishga  o‘qitish,ularning  ilmiy  pedagogik  nazariya  va  amaliyotini  ijodiy 
rivojlantirish, yoshmutaxassislarga kasbiy va pedagogik ta'lim berish tizimini ishlab 
chiqishdan iboratdir. 
 Kasbiy  pedagogikani  o‘rganish  bo‘lajak  jismoniy  tarbiya  o‘qituvchisi  va  sport 
treneri uchun ham muhim ahamiyatga egadir. Jismoniy tarbiya barkamol avlod ta'lim-
tarbiyasining muhim vositasidir. U axloqiy, aqliy, estetik, mehnat tarbiyasi va kasbiy 
ta'lim  berish  bilan  birgalikda  amalga  oshiriladi.  Jismoniy  tarbiya  o‘qituvchisi,  sport 
trenerining  vazifasi  faqat  o‘quvchilarning  jismoniy  sifatlari  va  maxsus  harakat 
ko‘nikma  va  malakalarini  takomillashtirishgina  emas,  balki,  eng  asosiysi  -  har 
tomonlama rivojlangan insonni, barkamol avlodni tarkib toptirish hamdir. 
Bu vazifani muvaffaqiyatli hal ztish uchun jnsmoniy tarbiya o‘qituvchisi va sport 
treneri  ta'lim-tarbiyaning  ob'yekti,  predmeti,  umumiy  maqsadi  xamda  vazifalarini 
yaxshi  bilishi,  ta'lim  -  tarbiyaning  mazmuni,  metodlari  va  shakllarini  o‘zlashtirishi 
kerak. Ular halq va ilmiy ta'lim-tarbiya pedagogika va metodikasini yaxshi egallagan 
bo‘lishlari, nazariy bilimlarni o‘zlarining pedagogik faoliyatlari tajribasida mohirona 
qo‘llay  olishlari  kerak.  Shuiing  uchun  xalqimizning  an'ana  va  qadriyatlarini,  buyuk 

---

45 
 
mutafakkirlarning  fikr  va  g‘oyalari,  O‘zbekiston  Respublikasi  Kontitutsiyasi  va 
boshqa  ta'lim-tarbiyaga  qaratilgan  qonunlarining  mazmun-mohiyatini,  Prezidentimiz 
yoshlarga  bag‘ishlagan  sermazmunli  so‘zlarini,  ilg‘or  pedagogik  nazariyani  chuqur 
tushungan xolda zgallab olmay turib, yosh jamiyatimizning ta'lim-tarbiya vazifalarini 
hal ztish mumkin emas. O‘zbekiston mustaqil bo‘lishi bilanoq davlat va jamiyatimiz 
yosh avlod ta'lim-tarbiyasi ishlariga katta e'tibor bermoqda. Hozirgi O‘zbekistonning 
ta'lim-tarbiyasining  asosiy  o‘ziga  xos  xususiyati  shaxsni  har  tomonlama  kamol 
toptirish, chuqur ma'lumotli, yuksak g‘oyali, aqliy, ma'naviy hamda jismoniy jihatdan 
yetuk inson etib yetishtirish maqsadini ko‘zda tutadi va uzluksiz ta'lim ishlarini shu 
nuqtai nazardan yo‘lga qo‘yadi. Yurtboshimiz mustaqilligimiz dastlabki kunlaridayoq 
oila,  jamiyat  va  maktablarimizda barkamol  avlodni o‘stirish,  yoshlarga ta'lim  berish 
va  tarbiyalash  ishlarini  milliy  g‘oya  maqsadiga  qaratish,  yosh  avlodimiz  yangi 
demokratik va gumanistik jamiyat qurish masalalarini to‘laqonlik bilan anglash va bor 
kuch-qudrati  bilan  davom  ettirish  uchun  ularga  yangi  fikr  va  g‘oyali  muallim  - 
o‘qituvchilarni tayyorlash va qayta tayyorlash kerakligini uqtirib o‘tganlar.  
Kasbiy  pedagogika  fani  jismoniy  tarbiya  o‘qituvchisi  va  sport  treneridan 
pedagoglik  va  murabbiylik  amaliyotida  o‘quvchilarni  ta'lim-tarbiyaning  vosita  va 
metodlarini  tanlashda,  turli  hil  maktablarda,  akademik  litsey  va  kasb-xunar 
kollejlarilarda,  oliy  ta'lim  muassasalarida  kasb  amaliy  tayyorgarlikni  amalga 
oshirishda muxim o‘rin egallaydi. Shuning uchun kasbiy pedagogika faniga oliy ta'lim 
muassasalarida  alohida  talab  qo‘yiladi.  Oliy  o‘quv  yurtlarida  tarbiyalanayotgan 
talabalarni pedagogik  mahoratini oshirishda  va  ularni hayotda qo‘llay  olish  bo‘yicha 
asosiy  ixtisoslik  fani  bulib  pedagoglar  tayyorlash  tizimini  ajralmas  bug‘ini  bo‘lib 
hisoblanadi.  
Har  bir  mustaqil  fan  o‘zining  predmeti  (mavzusi)  va  metodologik  asoslariga 
egadir. Jumladan, kasbiy pedagogika ham fan sifatida shakllanib, o‘zining predmetiga 
ega  bo‘ldi.  Pedagogika  ta'lim-tarbiyaning  maqsadi  va  vazifalari,  davlat  ta'lim 
standartlari,  ta'lim  va  tarbiyaning  usullari,  tashkil  etish  shakllari,  umuman  uning 
qonuniyatlari haqida bilim, ma'lumot beradigan fanga aylandi. 
Pedagogika  atamasi  ham  qadimiy  bo‘lib,  “bola  yetaklovchi”  degan  ma'noni 
bildiruvchi  yunoncha  “paydogogos”  so‘zidan  kelib  chiqqan.  Tarixiy  manbalarning 
ko‘rsatishicha,  qadimgi  Yunonistonda  o‘z  xo‘jayinining  bolalarini  sayr  qildirgan, 
ehtiyot qilgan tarbiyachini, ya'ni qullarni “pedagog” (bola yetaklovchi) deb atashgan. 
Keyinchalik esa, maxsus o‘qitilgan va pedagoglikni o‘ziga kasb qilib olgan kishilarni 
pedagog deb atay boshlashgan.  
O‘zligini anglash, birinchidan, uning ozod, erkin, nodir, ulug‘ siymoligini anglash 
va  o‘zida  unga  amal  kilish  sifatlarini  shakllantirib  borish  bo‘lsa,  ikkinchidan,  uning 
o‘ziga xos milliy-insoniy sifatlarini ochib beruvchi etnik, ma'naviy-insoniy asoslarini 
anglash  va  ularga  amal  qilishdan  iboratdir. YUqorida  sanab  o‘tilgan  ikki  sifat  komil 
inson  sifatning  asosini  tashkil  etadi.  Chunki  komil  inson  hamma  sifatlarini  tarbiya 

---

46 
 
sohasidagi 
ilmlarni 
xulosalab, 
mujassamlashtirilsa, 
ular 
sakkizta 
asosiy 
fazilatlargaylanadi:  
               yaxshi fikr                               pokiza odob-ahloq 
               go‘zal fe'l-atvor                        xushgo‘y muomalalik 
               halol ish,                                  ezgu sabr-toqat, 
               yuqori kuch-g‘ayrat                 ma'noli mardlik 
Ushbu sifatlar o‘qitishning, ta'lim-tarbiyaning bosh maqsadidan iboratdir. Bu bosh 
maqsad  insonlarda,  yoshlarda,  mutaxassislarda  komillik  sifatlarini  takomillashtirish, 
yoshlarni  zamonaviy,  axloqiy-amaliy  o‘quv,  malaka,  ko‘nikmalar  bilan  qurollantira 
borish,  mutaxassislarda  har  bir  sohaga  mos  ilm,  bilim,  ko‘nikmalar  hosil  qilishdan 
iborat  bo‘lgan  pedagogika  fanining  zamonaviy  fan  asoslarini  kengayganligini 
ko‘rsatadi. 
Pedagogika 
fanining 
predmeti 
o‘qitishning 
ta'lim-tarbiya 
zamonaviy 
qonuniyatlari,  mazmuni,  usullari.  vositalari  bilan  kelajak  yosh  mutaxassislarni 
qurollantiruvchi  fan  bo‘lganligi  uchun  uning  metodologik  asoslari  maqsad  va 
vazifalari  dunyoning  moddiy-ma'naviy  rivojida  shaxs  kamoloti  uyg‘unligi 
qonuniyatlari va davlatning zamonaviy siyosatidan kelib chiqadi.  
Ta'lim  berish,  o‘qitishning  vazifasi  yoshlarning  eng  asosiy  konstitutsiyaviy 
huquqlaridan  biri  bo‘lgan  har  bir  kishining  aqliy-amaliy  imkoniyatlarini  ruyobga 
chiqarish,  ijodiy  qobiliyatlarini  namoyon  etish,  intellektual  jihatdan  rivojini 
ta'minlash, o‘zi xohlagan kasbini tanlash, uni mukammal egallab, shu sohada faoliyat 
ko‘rsatish  uchun  moddiy-ma'naviy,  tarbiyaviy-didaktik  shart-sharoit  yaratishdan 
iboratdir.  Bu  umumiy  vazifadan  ta'limning  har  bir  bo‘g‘ini  turi  va  bosqichlarining 
o‘ziga xos vazifalari kelib chiqadi. 
Fanlar  tizimida  kasbiy  pedagogikaning  tutgan  o‘rni  shu  bilan  belgilanadiki,  u 
shaxsni kasbiy ta'lim tahsil olishida shu kasbni kelajak o‘qitish jarayonida o‘quvchini 
rivojlantirish,  shakllantirish,  tarbiyalash,  ma'lumotli  qilish  va  o‘qitish  qonuniyatlari 
borasida  bilim  oladi.  Shu  sababli,  shaxs,  o‘quvchi,  tarbiyalanuvchini  ob'yekt  deb 
bilamiz,  uni  shu  kasbni  o‘qitish  jarayonida  rivojlantirish,  shakllantirish,  ta'lim  va 
tarbiya berish kasbiy pedagogikaning predmeti  deb ataladi. 
Shaxs  turli  omillar  ta'sirida  shakllanadi.  Tarbiya  esa  shaxsni  shakllantiruvchi, 
rivojlantiruvchi  omillardan  biridir.  Pedagog  -  mutaxassislar  turli  vositalar  va  usullar 
orqali  ma'lum  maqsadni  ko‘zlagan  holda o‘zlarida  ma'lum  xislatlarni hosil  qilish  va 
rivojlantirishni  xohlaydilar.  Shunday  qilib,  tarbiya  shaxsni  muayyan  yo‘nalishda 
shakllantirish,  kamol  toptirish  maqsadida  turli  odamlarning  bir-biriga  ta'sir 
ko‘rsatadigan ijtimoiy munosabatidir. 
Ta'lim  maxsus  tayyorgarlik  ko‘rgan,  pedagogik  faoliyat  bilan  shug‘ullanish 
huquqiga  ega  bo‘lgan  shaxslar  rahbarligida  amalga  oshiriladigan  bilim  berish 
jarayonidir. 

---

47 
 
Ta'lim pedagoglarning (bilim berish) faoliyatidan va o‘quvchi-talabalarning (bilim 
olish, o‘qish) faoliyatlaridan iborat qo‘shaloq jarayondir. 
Birgalikdagi  faoliyat  orqali  yoshlar  ilmiy  bilimlar  bilan  qurollanadi.  Buning 
natijasida  ularning  ijodiy  qobiliyatlari  har  tomonlama  shakllanadi.  Ma'lumot  ta'lim-
tarbiya jarayonining natijasi orqali to‘plangan bilim, ko‘nikma va malakalar yig‘indisi 
va shakllangan ma'naviy fazilatlar majmuidir. 
Ma'lumot  olishning  to‘g‘ri  va  ishonchli  yo‘li  davlat  ta'lim  standartlari  bo‘yicha 
bilim  beradigan,  aniq  maqsadli  rejalar,  dasturlar  asosida  o‘quv  yurtlarida  tashkil 
qilinadigan ta'lim-tarbiya jarayonidir.  
Shuning  bilan  "Kasbiy  pedagogika"  fanining  ob'yekti  bo‘lmish  barcha  oily