O‘zbekiston respublikasi maktab va maktabgacha ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi

Gabarit chizmalar – gabarit chizmalar buyumlar yoki ular tarkibiy qismlarining kontur yoki soddalashtirilgan tasvirlari bo’lib, ko’rinishlar soni mumkin qadar kam, lekin buymning tashqi qiyofasi to’g’risida to’la tasavvur berishi zarur. Gabarit chizmalarda buyumning tasvirlari iloji boricha soddalashtiriladi va asosiy kontur tashqarisiga chiquvchi buyumning elementlarini ko’rsatmaslikka yo’l qo’yiladi.
Gabarit chizmada ko’rinishlar soni minimum bo’lishi kerak, lekin birikmani tashqi ko’rinishi haqida yetarlicha to’liq ma‘lumot berish kerak. Gabarit chizmada harakatda suriladigan yoki richag, karetka, ilmoqli qopqoqlarni va boshqalar yig’diriladigan qismlarni chetki holati ko’rsatilishi kerak. Gabarit chizmada buyum tasvirini asosiy tutash chiziq bilan, harakatdagi qismning tashqi ko’rinishini chetki holatni ingichka shtrixpunktir chiziq bilan tasvirlanadi.

1-shakl
Montaj chizmalar. Yig’ish chizmasiga qo’yilgan qoida bo’yicha soddalashgan tasvirda bajariladi.
Montaj qilish uchun kerakli tarkibiy qismini ro’yxati va montaj qilinadigan birikma ham, chizmada joylashtiriladi, spesifikatsiya ko’rinishida taxt qilinadi. Ro’yxat o’rniga montaj qilinayotgan birlikni belgilanishi, shuningdek yig’ma birlikni montaj qilish uchun kerakli buyumlar va materiallarni chiqarish chizig’ini tokchasida ko’rsatish mumkin.⁹ Montaj qilinayotgan bir likni tasvirini asosiy tutash chiziq birlik mahkamlanadigan qurilmani tutash ingichka chiziq bilan chiziladi.
Bu chizmada biriktiriladigan va o’rnatiladigan o’lchamlar ko’rsatiladi (zarur hollarda chekli-chetga chiqish bilan), shuningdek buyumni joylashtirishni o’ziga xos talabini aniqlovchi o’lcham (xonaning devoridan qoldirilgan, qo’shimcha uskunadan qoldirilgan masofa va buyum o’rnatilishi kerak bo’lgan masofani balandlikni o’lchami va hokazo).

1.2 Aksonometrik proyeksiyasi va didaktik tamoyillardan foydalanish metodikasi

Aksonometrik tasvirlar yaxshi ko'rinish va qurilishning soddaligi tufayli keng qo'llaniladi.
"Axonometriya" so'zi yunoncha o'qlar bo'ylab o'lchash degan ma'noni anglatadi. Ob'ektni koordinatalar tizimi bilan birga proyeksiyalash sharti bilan aksonometrik usul ham parallel, ham markaziy proyeksiya bilan birlashtirilishi mumkin.
Parallel aksonometrik proyeksiyalash usulining mohiyati shundan iboratki, ob'ekt ma'lum bir koordinatalar tizimiga taalluqli bo'lib, keyin parallel nurlar bilan koordinatalar tizimi bilan birga tekislikka proyeksiyalanadi.
1-rasmda xyz to'rtburchaklar koordinatalar tizimiga taalluqli A nuqta ko'rsatilgan. S vektori P* proyeksiyalar tekisligiga proyeksiya yo'nalishini aniqlaydi.

1-rasm.Axonometrik proyeksiyalash usulining mohiyati
A nuqtaning gorizontal proyeksiyasining A1 * aksonometrik proyeksiyasi odatda ikkilamchi proyeksiya deb ataladi.
P' ga proyeksiya qilinganda koordinata o'qlari segmentlarining buzilishi buzilish koeffitsienti deb ataladi.
2-shaklda podshibnikni shveller balkasiga o’rnatilgan montaj o’lchami qo’yilgan montaj chizmasi ko’rsatilgan (spesifikatsiyasiz). Montaj chizmada spesfikatsiya bor yo’g’ligidan qat‘iy nazar chiqarish chizig’ini tokchasida ko’rilmaning (ob‘ekti) nomi va belgisi ko’rsatiladi.¹⁰
GOST 2.317-69 ga binoan, to'rtburchaklar aksonometrik proektsiyalardan to'rtburchaklar izometriya va dimetriyadan foydalanish tavsiya etiladi.
Buzilish koeffitsientlari va proyeksiya yo'nalishi va rasm tekisligidan hosil bo'lgan burchak ph o'rtasida quyidagi bog'liqlik mavjud:
u2+x2+u2=2+ctq2c,
agar u=90o, u2+x2+u2=2,
Izometriyada u=x=u va demak, 3u2=2, bundan u=Ts2/3 ≈ 0,82.
Shunday qilib, to'rtburchaklar izometriyada ob'ektning barcha uch o'lchamdagi o'lchamlari 18% ga kamayadi. GOST koordinata o'qlari bo'ylab qisqarishsiz izometrik proyeksiyani qurishni tavsiya qiladi (2-rasm), bu tasvirning asl nusxaga nisbatan 1,22 marta oshishiga to'g'ri keladi.

2-shakl O'qlarning izometrik joylashuvi
To'rtburchaklar dimetrik proyeksiyani qurishda y' o'qi bo'ylab uzunlikning qisqarishi (3-rasm) qolgan ikkitasi bo'ylab ikki barobar ko'p olinadi, ya'ni. bunga ishon
u=u, va x=0,5u.
U holda 2u2+(0,5u)2=2, bundan u2=8/9 va u≈0,94, va x=0,47.
Amaliy konstruksiyalarda bunday kasr koeffitsientlaridan odatda 1/0,94=1,06 nisbat bilan aniqlanadigan oshirish shkalasini kiritish yo‘li bilan voz kechiladi, so‘ngra x' va z' o‘qlari bo‘yicha buzilish koeffitsientlari birga teng, y' o‘qi bo‘yicha. , x=0 ning yarmi, besh.
Oblik aksonometrik proektsiyalardan GOST frontal va gorizontal izometriya va frontal dimetriyadan foydalanishni ta'minlaydi (ikkinchisi shkafning proyeksiyasi deb ham ataladi).


Shakl 3. Dimetriyada o'qlarning joylashishi
Aksonometrik doira
Aylana qandaydir P* tekislikka parallel proyeksiya qilinsa, uning umumiy holatda ellips shaklida tasvirini olamiz (4-rasm).
Doira tekisligi qanday joylashganidan qat'i nazar, birinchi navbatda A * B * C * D * parallelogrammasi - berilgan aylana bo'ylab chegaralangan ABCD kvadratining parallel proyeksiyasini qurish tavsiya etiladi, so'ngra sakkiz nuqta va sakkiz tangensdan foydalaning. ichiga ellips yozing.
1, 3, 5 va 7 nuqtalar parallelogramm tomonlarining o'rta nuqtalaridir. 2, 4, 6 va 8-nuqtalar diagonallarda shunday joylashtirilganki, ularning har biri yarim diagonalni 3:7 nisbatda ajratadi.
Haqiqatan ham, parallel proyeksiyaning xossalariga asoslanib, A2/1O=A*2*/2*O*, Lekin A1/1O=(r√2-r)/r≈3/7 deb yozishimiz mumkin .¹¹
Ellipsning sakkiz tangensidan birinchi to'rttasi parallelogrammning tomonlari, qolgan t2, t4, t6 va t8 esa uning diagonallariga parallel bo'lgan to'g'ri chiziqlardir. Demak, ellipsga t2* tangensi C*D* diagonaliga parallel.Bu t2* va C*D* ikkita parallel t2 va CD toʻgʻri chiziqning proyeksiyalari ekanligi bilan izohlanadi.

4-rasm. Aylanani tekislikka proyeksiyalash
Ellipsning o'zini chizishdan oldingi grafik konstruktsiyalarni quyidagi ketma-ketlikda bajarish tavsiya etiladi (5-rasm):
1. kvadratning aksonometrik proyeksiyasini - A*B*C*D* parallelogrammasini tuzing va A*C* va B*D* diagonallarini chizing;
2. parallelogramm tomonlarining o'rta nuqtalarini - 1*, 3*, 5* va 7* nuqtalarini belgilang; ¹²

5-rasm. Ellipsni qurish
3. 3*B* segmentida, xuddi gipotenuzada bo‘lgani kabi, 3*KB* to‘g‘ri burchakli teng yonli uchburchak yasang;
4. radiusi 3*K bo‘lgan 3* nuqtadan A*B* ni L va M nuqtalarda kesib o‘tuvchi yarim doira tasvirlang; bu nuqtalar 3*A* segmentni va unga teng 3*B* segmentni 3:7 nisbatda ajratadi;
5. L va M nuqtalar orqali parallelogrammning yon tomonlariga parallel to‘g‘ri chiziqlar o‘tkazing va diagonallarda joylashgan 2*, 4*, 6* va 8* nuqtalarni belgilang;
6. topilgan nuqtalarda ellipsga teglar yasang. t2 va t6 tangenslari BD ga parallel, t4 va t8 teglari esa AC ga parallel.
7. Sakkiz ball va bir xil miqdordagi tangenslarni olgan holda, ellipsni etarli darajada aniqlik bilan chizish mumkin.
GOST 2.317-69 to'rtburchaklar izometrik proyeksiya (6-rasm) va to'rtburchaklar dimetriya (7-rasm) uchun proyeksiya tekisliklariga parallel bo'lgan tekisliklarda yotadigan doiralarning holatini belgilaydi.
Agar izometrik proyeksiya x, y, z o'qlari bo'ylab buzilmasdan bajarilsa, u holda 1,2, 3 ellipslarning katta o'qi 1,22 ga, kichik o'qi esa aylananing diametrining -0,71 ga teng..¹³

6-rasm. Proyeksiya tekisliklariga parallel tekisliklarda joylashgan aylanalarning izometrik proyeksiyalari

7-rasm. Proyeksiya tekisliklariga parallel tekisliklarda joylashgan aylanalarning dimetrik proyeksiyalari
Agar izometrik proyeksiya x, y, z o'qlari bo'ylab buzilish bilan bajarilsa, u holda 1, 2, 3 ellipslarning katta o'qi aylananing diametriga, kichik o'qi esa aylananing diametrining 0,58 ga teng bo'ladi. .
Agar dimetrik proyeksiya x va z o‘qlari bo‘ylab buzilishsiz bajarilsa, u holda 1, 2, 3 ellipslarning katta o‘qi aylana diametrining 1,06 ga, 1-ellipsning kichik o‘qi esa 2 va 3 ellipslarning 0,95 ga teng bo‘ladi. aylana diametrining 0,35 ga teng.
Agar dimetrik proyeksiya x va z o‘qlari bo‘ylab buzilish bilan bajarilsa, u holda 1, 2, 3 ellipslarning katta o‘qi aylana diametriga, 1-ellipsning kichik o‘qi esa ellipslarning 0,9 ga teng bo‘ladi. 2 va 3 aylana diametrining 0,33 ga teng.1-ellips asosiy o'q y o'qiga 900 burchak ostida joylashgan); 2-ellips (asosiy o'q z o'qiga 900 burchak ostida); 3-ellips (asosiy o'q x o'qiga 900 da).¹⁴