O‘zbekiston respublikasi navoiy kon metallurgiya kombinati
Download 7.8 Mb.
|
Nodir metallar metallurgiyasi Ma\'ruzalar matni 2023y.
|
Nazorat savollari:
1. Ionalmashinuvchi qatronlar nimalardan tuzulgan bo’ladi? 2. Ionalmashinuvchi qatronlarni turlarini va nomlarini sanab bering? 3. Ionalmashinuvchi qatronlarni tasniflab bering? Ma'ruza№17: Oltin va kumush va boshqa metallarning sianli komplekslarini anionitlar yordomaida sorbsiyalashning qonuniyatlari. Reja:j 1. Sorbsiya jarayonining qonuniyatlari. 2. Sorbsiyalash izotermalari, qo‘shimchalarning jarayonga tasiri. 3. Sian eritmalaridan oltinni anionitga sorbsiyalanishi jarayoni tezligi. 1. Kuchli va kuchsiz asosli anionitlarning sian eritmalaridan komplekslarni shimishi quyidagi ketma-ketlikka asoslangan: [Au(CN)2]->[Ag(CN)2]->[Cu(CN)2]-> [Zn(CN)4]2->[Ni(CN)4]2->[Cu(CN)3]2->SCN->[Co(CN)6]4->> [Fe(CN)6]4->CN->OH- Anionitlar bir zaryadli ionlarga juda o’xshash bo’ladi, ular chiziqli tuzulishga ega [Au(CN)2], [Ag(CN)2]-, SCN-, va yuqori qutblangandir. Bir valentli anionning qatronga o’xshashiga sabab qutblanish kuchi ta’siridadir, u ionlar o’qi chizig’i bo’ylab yo’llangan bo’lib ularning ko’p deformatsiyalanishiga olib keladi va kation guruh qatronga zich yaqinlashib ular orasidagi mustahkam aloqani hosil qiladi. Eng yuqori yaqinlik ionlardan [Au(CN)2]-, bo’lib u qatrondan kumush, mis va boshqa metallar anionlarioni o’rnini egallaydi. Anionning kam tortuvchanligi ikki va uch zaryadga ega anionlarga nisbatan kam [Pt(CN)4]2-, [Pd(CN)4]2-, [Ni(CN)4]2-, [Co(CN)6]3-, [Fe(CN)6]3-, shuningdek yuqori qutblangan anionlar uchun ham. Bu katta valentli anionlarning «og’irlik markazida bo’lishi» hisobiga zaryad neytrallanishi natijasida kation guruh qatronga aylanishiga olib kelib, bu ularning o’rtasida ko’proq o’rtacha masofasini borligini izohlaydi va bir zaryadli nodir metal anionlariga qaraganda past mustahkamlikka ega bo’ladi. Kuchli asosli anionitlar ionlanish darajasi yuqoriligi sababli oltin va kumushga nisbatan tanlovchanligi yuqori emas, ammo qo’shimchalarga nisbatan tanlovchanligi yuqori. Kuchsiz asosli anionitlar ishqoriy muhitda ionlanish funksiyasi past darajada, kuchli asosliga qaraganda qatron bir-biridan katta oraliqda bo’ladi. Bu esa kuchsiz asosli anionitni oltin va kumushga nisbatan hajmini kamayishga olib keladi va kation guruh qatronni mustahkamlashga olib keladi. Agar sian eritmalaridagi anionlarni gramm-ekvivolentda kamayishi bo’yicha joylashtirsak, bunda tajribaga asosan qatronning yig’uvchanligi pasayayotganligini ko’rishimiz mumkin: [Au(CN)2]- (248,97)> [Ag(CN)2]- (159,87)> [Hg(CN)4]- (152,30)> > [Zn(CN)3]- (143,37)> [Cu(CN)2]- (115,55)> [Ag(CN)3]2- (92,93)> > [Zn(CN)4]2- (84,68)> [Ni(CN)4]2- (81,35)> [Cu(CN)3]2- (70,77)> > [Ag(CN)4]3- (70,62)> SCN- (58,00)> [Cu(CN)4]3- (55,85)> > [Co(CN)6]4- (53,73)> [Fe(CN)6]4- (52,94)> CN- (26,0)> ОН- (17,0). Bu holat amaliyotda oltinni qatrondagi boshqa anionlarni kumush, mis, temir va erkin sian ionlarni siqib chiqara oladi. 2. Ionalmashinuvchi jarayonlari muvozanatlarini grafik chizma shaklida ifodalash amliyotda qulaylik yaratadi. Izotermalar doimiy temperaturada qarama qarshi ionlarning konsentratsiya bog’liqligini ifodalaydi. Sian eritmalari bilan anionitlar ta'sirlashganda oltin smola fazasi tarkibiga utadi. Xuddi shunday kumush xam ta'sirlashadi. Bundan tashqari eritmada qo’shimcha metallar bo’lgani uchun anionitga ular ham sorbsiyalanadi. Bu kushimcha reaksiyalarning borishi natijasida ionitning ma'lum bir aktiv qismi qo’shimchalar bilan to’lib qoladi va uning oqibatida smolaning oltinga nisbatan hajmi kamayadi. Shuning uchun ham qo’shimchalari bo’lgan eritmalardan oltinni sorbsiyalash darajasi qo’shimchalari bo’lmagan eritmalardan oltinni sorbsiyalash darajasidan past bo’ladi. Bu jarayonni quyidagicha tasvirlash mumkin: ЕAuмг/г
60
40 20
Chizma-16:1- holat qo’shimchasi bo’lmagan eritmalardan oltinni sorbsiyalash darajasi, 2-xolat qo’shimchasi bo’lgan eritmalardan oltinni sorbsiyalash darajasi. Sian eritmalari tarkibidagi qo’shimcha anionlar anionitga har xil darajada sorbsiyalanadi. Ko’p izlanishlar natijasida shuni ko’rsatdiki anionitlar ko’pincha quyida keltirilgan ketma-ketlik bo’yicha metall anionlarini o’ziga yutadi: [Au(CN)2]->[Ag(CN)2]->[Cu(CN)2]->[Zn(CN)4]2->[Ni(CN)4]2->[Cu(CN)3]2->SCN->[Co(CN)6]4->> [Fe(CN)6]4->CN->OH-. Bu qatordagi anionlarining ketma-ketlikni aniqlab beradigan kattalik bu ionning gidratlanish energiyasidir. Ionning gidratlanish energiyasi kamayishi bilan anionning anionitga bo’lgan xossasi oshadi. Gidratlanish energiyasi ionning zaryadi va radiusi bilan aniqlanadi. Zaryadning kamayishi va ion radiusining oshishi bilan gidratlanish energiyasi kamayadi. Bundan kurinib turibdiki 2 zaryadli rux va nikel kompleksi va 4 zaryadli temir kompleksiga bilan taqqoslaganda 1 zaryadli oltin kompleksining selektivligi yuqori buladi. Kumush va mis komplekslari berilgan qatorda zaryadlari bo’yicha joylashishi to’g’ri kelmaydi. Bu metallar eritmada yuqori kordinatsion sonli komplekslarni hosil qiladi[Ag(CN)3]-2, [Сu(CN)4]-3. Bu esa qatron tarkibiga ko’p miqdorda sian ionlarining yutilishi natijasida yuzaga keladi. Quyidagi chizmada oltin saqlagan eritmadan oltinni AM-2B markali qatronga sorbsiyalashda anionitni ishchi hajmiga temir, rux, mis, nikel komplekslarini konsentratsiyasini ta'siri ko’rsatilgan: ЕAuмг/г
Download 7.8 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|