O'zbekiston respublikasi oliy ta'lim, fan va innovatsiyalar

Kimyoviy reaktorlar sinflari.
Kimyoviy reaktorlami sinflarga bo'lishda quyidagilar ahamiyat kasb etadi:
Reaktorda kechadigan jaryonlar:
a) davriy; b) uzluksiz; v) yarim uzlukli.
Ta’sirlanuvchining harakat tartibi:
Ideal siqib chigaruvchi reaktorlar.
Ideal aralashtiruvchi reaktorlar.
Siqib chigaruvchi reaktorlar ko'pincha quvurli reaktorlar deb ataladi, chunki ulaming tuzilishi — shakli quvurga o'xshaydi. Aralashtimvchi reaktorlar esa ma’lum hajmga ega bo‘ladi, ba’zan ular kubli reaktorlar deyiladi.
Issiqlik tartibi (rejim)ga ko‘ra quyidagicha turlanadi:

adiabatik tartibda ishlaydigan reaktorlarda tashqaridan issiqlik almashish jarayoni sodir etmaydi, kimyoviy reaksiya issiqligi kimyoviy reaksiya uchun xizmat qiladi.
Izotermik tartib — bu reaktorlarda issiqlikni berish yoki pasaytirish (sovutish) yordamida doimiy haroratni saqlab turadi.
v) Politropik tartib — bu reaktorlarda harorat doimiy emas, bunda bir qism issiqlik beriladi yoki olib turiladi.
Reagentlarning (ta’sir etuvchilaming) fazaviy holatiga bog'liq ravishda turli reaktorlar ishlatiladi:
Gomogen jarayonlar reaktorlari.

Geterogen nokotalitik jarayonlar reaktorlari (G-K, S-Q, GS va S-S).
v) Geterogen-katalitik jarayonlar uchun reaktorlar.
Reaktorlami hisoblash uchun ma’Iumotlar.
Reaktorlami yasash jarayoni gidrodinamik modelni ishlashdan boshlanadi. So‘ngra kimyoviy reaksiya kinetikasi, issiq almashish va massa almashish
jarayoni o‘rganiladi. Differensial shakldagi kinetik tenglamalar reaktorining borliq hajmi bo'yichaintegrallashtiriladi. Bu holatda ko'pincha qiyinchilikka
duch kelinadi, chunki tarkib va reaksiya aralashmasi harorati reaksiyaning termodinamik holatiga hamda tashqi issiqlik almashishiga, moddalaming reaktor hajmi bo‘yicha taqsimlanishiga — reaktorda suyuqlik harakatiga va reaktoming geometrik tuzilishiga bog‘liq bo'ladi. Shuning uchun reaktoming oichamini va tuzilishini aniqlashda ko‘p holat va sharoitlami e’tiborga olish zarur, jumladan: Kimyoviy reaksiya, massa almashish va issiqlik almashish jarayonlari tezligi va boshqa faktorlaming aniq o'lchamlari.
Tashqi omillar — reaktoming gidrodinamik holatini belgilaydigan reaktor modeli. Kimyoviy jarayon tezligiga massa almashish hamda issiqlik almashish ta’sir etadi. Reaktorlarga nisbatan quyidagi talablar joriy qilingan:
Reaksion hajmi birligi bo'yicha yuqori mahsuldorlik.
Eng kam energetik xarajat.
Murakkab jarayonlarda yuqori selektivlik (ajratib olish).
Ishlatishda soddalik.
Tayyorlashning osonligi va texnika xavfsizligi turg‘oqligi.
Reaktorlami loyihalashda oqibatdagi samaradorlikni ta minlovchi
yo‘l tutiladi. Reaktor ishlashining eng muhim ko‘rsatkichi, bu uning intensivligi
(tezkorligi) bo‘hb, u reaktoming hajm birligidan vaqt birligida ishlab chigargan mahsulot birligi bilan belgilanadi. Shuning uchun reaktorlarda kechadigan jarayonlami o‘rganishda eng muhim masala reagentlaming reaktorda bo'lish vaqtini har xil sharoitlarga funksional bog'liqligini aniqlashdan iborat: t= f ( x , s, u) (3.1)