O‘zbеkiston rеspublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi buxoro davlat univеrsitеti iqtisodiyot va turizm fakultеti

O‘ZBЕKISTON RЕSPUBLIKASI OLIY 
TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR
VAZIRLIGI
BUXORO DAVLAT UNIVЕRSITЕTI
IQTISODIYOT VA TURIZM FAKULTЕTI

BUXGALTЕRIYA HISOBI VA AUDIT 
MUTAXASSISLIGI BO‘YICHA 
9-1BUXS IM-22 GURUHI TALABASI
TO‘RAYEV JAHONGIR RAXIMOVICH NING
PUL VA BANKLAR FANIDAN

“Tijorat banklarining to`lovga layoqatligi va likvidligi”
MAVZUSI YUZASIDAN TAYYORLAGAN

MUSTAQIL ISHI


Reja:
1 Bank likvidligi va uni ta’minlash yo‘llari
2 Tijorat banklari faoliyatida amal qiluvchi iqtisodiy me’yorlar
3 Bank tizimi barqarorligi va banklarni to‘lov qobiliyatini ta’minlash
Foydalanilgan adabiyotlar


Bank likvidligi va uni ta’minlash yo‘llari
Tijorat banklarning moliyaviy holatiga baho berishda ularning foydaliligi,
likvidligi va to`lovga qobiliyatligiga e‘tibor qaratiladi. Aynan shu omillar bankning
moliyaviy holati qanday darajada ekanligini belgilaydi. Banklarning likvidligi va
to‗lovga qobiliyatliligi nafaqat bitta bank yoki bank tizimining muvozanatligini,
balki butun bir iqtisodiyotning muvozanatini ta‘minlaydi. Bank faoliyati tizimida
eng avvalo banklarning likvidligi va to`lovga qobiliyatligi ahamiyatli hisoblanadi,
chunki foydalilik faqatgina bankning o`z manfaatini ifodalasa, likvidlik va to‗lovga
qobiliyatlilik jamiyatning keng qatlami manfaatlarini ifodalaydi.
Bank lidvidligi deb aktivlarning naqd pul sifatida ishlatish yoki ularning
nominal qiymatini saqlab qolgan holda tezda pul mablag‘lariga aylantirish yo‗li
bilan mavjud moliyaviy majburiyatlarni qoplay olish qobiliyatiga aytiladi.
Agar bankning naqd pullari va likvid aktivlarining yig‘indisi uning qarzi va
moliyaviy majburiyatlarini qoplash uchun yetarli bo‗lsa bank faoliyati likvid
hisoblanadi.
Bank likvidligiga erishish uchun:
- Tijorat bankining ma‘lum vaqt mobaynidagi aktivlari tarkibini
takomillashtirish yo‗li bilan. Bunda ayrim aktivlarning iqtisodiy jihatdan maqsadga
muvofiqligi va xavf-xatarligini aniqlash; aktivlar sifatini ular daromadliligi,
likvidligi, diversifikasiya qilinganligiga e‘tiborni qaratgan holda.
- Tijorat bankining ma‘lum vaqt mobaynida yuzaga kelgan noqulay tushib
ketishdan aktiv va passivlarning mos moddalarini qo‗shimcha zayom mablag‘larini
jalb qilish va bank moliyaviy barqarorligini daromadlarini o‗stirish yo‗li bilan.
- Bank faoliyatini tahlil qilish, ustav, maxsus fondlar va zahiralar jalb qilingan
mablag‘lar, aktiv kredit operasiyalarini amalga oshirishni tahlil qilishda ilmiy
asosolangan iqtisodiy siyosat olib borish orqali.
Umuman olganda har bir tijorat banki o‗z likvidligini saqlash uchun butun
choralar bilan harakat qilishi lozim.
Umumiy likvidlikni baholashda tijorat banklari asosiy likvidlik, joriy likvidlik
va istiqbolli lidvidlikni bir tizimda tahlil qilishlari lozim.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida tijorat banklarining faoliyati foyda olishga
yo‗naltirilgan, chunki tijorat banklarning foydasi bank kapitali to‗planishining va
rivojlanishining asosiy manbai hisoblanadi. Bank foydasining oshib borishiga
bankning rentabelligi, vaqtincha bo‗sh mablag‘larning samarali ishlatilishi, turli
xil xizmatlarni ko‗rsatish doirasini kengaytirish, foyda keltirmaydigan aktivlarni
kamaytirish, foyda keltiruvchi aktivlarni ko‗paytirish va boshqa omillar ta‘sir
etadi.
Tijorat banklari foydasini kamayishiga quyidagi omillar ta‘sir etadi.
- Balansning nolikvidligi, bunda likvidlik kamomadini to‗ldirish uchun
qo‗shimcha kredit resruslarini jalb qilish zaruriyati tug‘iladi.
- Depozitlarning barqaror emasligi.

- Inflyasiyaning o‗sishi va u orqali tartibga soluvchi talablar, jumladan,

yuqori majburiy zahiralar talabi ta‘siri ostida bo‗lgan foiz darajasining pastligi.
- Daromad keltiruvchi aktivlarning noqulay tarkibi, jumladan kam daromad
keltiruvchi kam baholi va tez eskiruvchi buyumlar, foizsiz ssudalar salmog‘ining
yuqoriligi va to`lovli passivlar.
- Foizsiz daromadlar va foizsiz xarajatlarning salbiy nisbati.
- Ma‘muriy xo‗jalik xarajatlarining maqsadga muvofiq bo‗lmagan yuqori
darajasi
- Kredit portfelida muddati o‗tgan kreditlar salmog‘ining yuqoriligi va berilgan
kreditlarning foydalanish hamda qaytarilish muddatlarini uzaytirish bilan bog‘liq
yo‗qotishlar.
- Qimmatli qog‘ozlar qiymatining tushishi.
- Soliqlar darajasining yuqoriligi.
- Muvozanatlashtirilmagan foiz siyosati.
- Hajmi va miqdori jihatidan o‗z kapitali miqdorini chegaralovchi
asoslanmagan yuqori darajada xatarli bo‗lgan bank faoliyatini yuritish va
boshqalar.
Umuman tijorat banklari faoliyatiga ta‘sir etuvchi muammo va omillar ichida
banklarni daromadlarini o‗stirish va xarajatlarini kamaytirish bilan bog‘liqlari
muhim o‗rinni egallaydi. Har bir tijorat banki o‗zlarining kundalik foaliyatida
ularni birinchi navbatda hal etish choralarini ko‗rishi lozim.