O’zbekiston respublikasi oliy ta’lim fan va innovatsiyalar vazirligi farg’ona davlat universiteti sirtqi bo’lim

Xususiyatlari, asosiy xususiyatlari. Bakteriyalar yadroga ega bo'lmagan 
mikroorganizmlar (prokaryotlar). Ular bizning hayotimizda hamma joyda mavjud. 
Ular domenlarda yashaydilar. Sayyoramizdagi hayot bakteriyalardan boshlanganini 
hamma biladi. Ular bizning hayotimiz davomida shu kungacha bizga hamroh bo'lib, 
bizga yordam berishadi va bizni o'ldirishadi. Bakteriyalar bizning dunyomizdagi 
moddalar aylanishida faol ishtirok etadilar. Ushbu mikroorganizmlar tufayli 

---

atmosferadagi muvozanat saqlanadi karbonat angidrid, masalan. Ammo bakteriyalar 
ko'p odamlarning o'limiga sabab bo'ldi. Axir epidemik kasalliklar ham bakteriyalar 
sabab bo'ladi. Shifokorlar vabo, tif, chechak bilan kurashishga muvaffaq bo'lishdi. 
Biror kishi bakteriyalarning salbiy ta'sirini engdi va o'z kuchini o'z foydasiga 
yo'naltirishda davom etmoqda. Biotexnologiya tufayli biz turli xil foydali 
bakteriyalarni yaxshi maqsadlarda ishlatishimiz mumkin. 
Turli hasharotlar bilan qishloq xo‘jalik ekinlari va hosilning nobud bo‘lishi 
dolzarb muammolardan hisoblanadi. Yuqorida aytib o‘tilganidek, hasharotlarga 
qarshi kurash uchun turli-tuman agroximikatlar qo‘llaniladi. Lekin hasharotlarning 
ham tabiiy kushandasi bor – Bacillus thuriengensis bakteriyasi. Bu bakteriya turi 
hasharotlarning tabiiy qalqoni – xitinni teshish yoki ularga zararli ta'sir etuvchi 
moddalar 
– 
toksinlar 
hosil 
qilish 
xususiyatiga 
ega. Bacillus thuriengensis bakteriyasi asosida biopreparatlar taklif etilgan. Ulardan 
qishloq xo‘jaligida kimyoviy vositalar o‘rnida qo‘llash mumkin. 
Qishloq xo‘jaligida biologik dehqonchilik ishlarini qo‘llash, birinchidan, 
daromadning oshishiga katta yordam beradi. Chunki qimmat mineral o‘g‘itlar, 
stimulyatorlar o‘rniga arzon biologik o‘g‘itlar yoki biostimulyatorlardan 
foydalanish 
mumkin. Ikkinchidan, ekologik toza. Qishloq xo‘jaligida 
qo‘llanayotgan mineral o‘g‘itlar va agroximikatlar ro‘yxatiga bir qarasak, 
tasavvurimiz yana kengayadi. 
Tuproqda mavjud bo'lgan mikroflora uning unumdorligiga, natijada qishloq 
xo'jaligi ekinlari hosildorligini oshirishga bevosita ta'sir qiladi. O'sish va rivojlanish 
jarayonida tuproq mikroorganizmlari tuproqlarning tuzilishini yaxshilaydi, ularda 
ozuqa moddalarini to'playdi, turli xil organik va noorganik birikmalarni, masalan, 
azot va fosforni mineralizatsiya qiladi, oxir-oqibat ularni o'simlik tomonidan oson 
o'zlashtiriladigan oziq-ovqat mahsulotlariga aylantiradi. 
Tuproq mikroflorasining faolligini rag'batlantirish uchun turli xil bakterial 
o'g'itlar qo'llaniladi, ular o'simliklarning rizosferasini foydali mikroorganizmlar 
bilan boyitadi. 

---

O'simliklar o'sishi va rivojlanishini tartibga soluvchi bir qator birikmalarni 
(fitohormonlar, bioregulyatorlar) sintez qiladi. Bularga auksinlar, gibberellinlar, 
sitokininlar kiradi. Mevalarning pishishi etilen tomonidan rag'batlantiriladi. Ushbu 
bioregulyatorlar qishloq xo'jaligida qo'llaniladi. So'nggi yillarda kashf etilgan yangi 
bioregulyatorlar orasida peptidlar bor, ulardan qishloq xo'jaligida foydalanish 
istiqbollari mavjud. 
Biologik (bakterial) o'g'itlar tuproqni bog'langan azot bilan boyitish uchun 
ishlatiladi. Nitragin va azotobakterin, tugun bakteriyalari va azotobakterlarning 
hujayralari keng qo'llaniladi, ularga stabilizatorlar (melas, tiokarbamid) va 
to'ldiruvchi (bentonit, tuproq) qo'shiladi. Azotobakterin tuproqni nafaqat azot, balki 
vitaminlar va fitohormonlar, gibberellinlar va geteroauksinlar bilan ham boyitadi. 
Bacillusmegateriumdan olingan fosfobakterin fosforning murakkab organik 
birikmalarini o'simliklar tomonidan oson o'zlashtiriladigan oddiylarga aylantiradi.