O`zbekiston respublikasi oliy ta’lim fan va innovatsiyalar vazirligi

Iste’molchi yutug’uni qo’lga kiritish
Biz ko`radigan narx shakllantirish barcha strategiyasining bitta umumiy belgisi bor, u ham bo`lsa iste molchi yutugini qo`lga olib, uni ishlab chiqaruvchi ixtiyoriga o`tkazishdir. Buni 1-rasmdan aniq ko`rish mumkin

4-rasm. Narx va ishlab chiqarish hajmiga bog’liq holdagi iste’molchi yutug’ining chizmasi
Aytaylik firma hamma ishlab chiqarilgan mahsulotini yagona narxda sotadi.
Foydani maksimumlashtirish uchun firma narx R* va o`zining chegarali harajatlari va daromadlari egri chiziqaari kesishgan joyga tutri kelgan mahsulot chiqarish miqdori Q* ni tanlab oladi. Shuning o`zidayoq firma foyda olib ishlagan bo`lar edi, biroq uning rahbarlari qanday qilib firmaga yanada ko`proq foyda keltirish xususida bosh qotiradilar. Ayrim haridorlar talab egri chiziganing A bo`lagida tovar uchun R* narxga nisbatan yuqoriroq haq to`lashlari mumkinligini ular biladilar. Ammo narxning oshishi firma o`zining ayrim haridorlaridan ajralib qolishini, tovar sotish hajmining qisqarishini va foyda pasayishini bildiradi. Xuddi shu kabi boshqa bo`lg`usi haridorlar firma mahsulotini olmay kuyadilar, chunki ular tovar uchun R* singari yuqori narxda pul tulashga qodir bo`lmaydilar. Biroq ko`pchilik haridorlar R* dan past, lekin firmaning chegarali harajatidan yuqori bo`lgan haridorlar talab egri chizigining V bo`lagida bo`ladilar). Firma narxni pasaytirib, uz tovarlarini V guruhdagi haridorlarga sotadi, lekin bunday bo`lganda firma o`zining doimiy haridorlariga tovar sotishdan kam daromal kuradi va foyda pasayadi.27 Firma qanday qilib A guruh bo`lmasa uning bir qsmini) qo`lga kiritishi va shuningdeq V guruvdagi bo`lgusi haridorlarga mahsulot sotishdan keladigan foydani olishi mumkin. Yagona narx o`rnatish mutlaq to`g`ri kelmaydi. Lekin firma turli guruh haridorlar uchun narx ular talab egri chizigining qaerida joylashishiga ko`ra har xil belgilashi mumkin. Masalan, A guruhdagi haridorlarga ancha yuqriroq bo`lgan R. narxi, V guruh uchun esa ancha pastroq R2 narxi, nihohoyat A va V guruhdari oralishchdagi haridorlarga R* narxi o`rnat guruh haridorlarga har xil narx belgilash uchun asos bo`ladi. Albatta muammo haridornk turli guruhlarga ajratib, ularni tovar uchun har xil narxga binoan pul tulashga majbur qalishdan iborat. Keyingi bo`limda bu qanday kilinishini ko`rib chiqamiz.
Narxlar diversifikatsiyasi haridorning daroma hajmi va tovar toifasiga qarab uch xil shaklga ega bo`ladi, ulardan har birini ko`rib chiqamiz. Narxlarnikiga haridorlar daromadiga qarab diversifikatsiyasi Firma uchun eng ma kuli o`zining xdr bir haridoriga harxil narx belgilashdir.
Agar imkon bo`lganda firma o`zining har bir haridori sotib oladigan harbir buyumga uning pulini tulash mumkin bo`lgan maksimal narx belgilagan bo`lur edi. Biz bu maksimal narxni haridorning zahiralangan narxi deb ataymiz. Har bir haridor uchun zabiralangan narxni belgilash amaliyoti haridorning daromadiga qarab narxning ideal diversifikatsiyasi deyiladi. Bu firma foydasiga qanday etishini ko`rib chiqamiz.
Birinchidan, biz firma yagona narx (2-rasmdagi) R* narxni belgilagan paytda olinadigan foydani bilishimiz kerak. Buni anshdtash uchun biz har bir qo`shimcha ishlab chiqarilgan va sotilgan mahsulot birligidan olingan foydani mahsulot chiqarishning umumiy hajmi Q* bilan birgaliqaa qarashimiz kerak. Mana shu qo`shimcha foyda chegarali daromad ayiruv har bir mahsulot birligining chegarali harajatlaridan iborat bo`ladi.