O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti qo‘qon filiali

Amaliy ish № 6
Mavzu: O‘zgarmas tok motorlarning yakor zanjiriga ketma-ket qarshilik ulangandagi tabiiy va sun’iy static tavsiflarini hisoblash.
I. Ishdan maqsad:
Mustaqil qo’zg’aluvchan o’zgarmas tok motorlarning tabiiy va sun’iy static tavsiflarini hisoblash.O’zgarmas tok dvigatellarining mexanik xarakteristikalarini o’rganish, dvigatellarni turli ish rejimlarida, sun’iy va tabiiy mexanik xarakteristikalarini hisoblash va qurishni o’rganish, dvigatelning yakori zanjiriga qo’shimcha qarshilik ulanadigan reostat tavsiflarini hisoblashni o’rganish.
II. Topshiriq:
Mustaqil qo’zg’aluvchan o’zgarmas tok dvigatelining tabiiy va sun’iy mexanik xarakteristikalarini quring. Dvigatelning parametrlarini o’z variantingiz bo’yicha 1-jadvaldan oling. 1-jadval.

Vari ant	PН (кВт)	IН (A)	nн (ayl/min)
1	3	16,5	1000
2	4,5	25	1500
3	5	26,5	2200
4	5,6	30,9	1000
5	6	33	1000
6	7,5	40,3	2200
7	8	44,6	1500
8	11,2	56	3000
9	17	85	3000
10	16	82,6	2360
11	18,5	95,6	3150
12	26	133,5	2240
13	37	189	3000
14	17	84,6	2950

Izoh: 1.Dvigatelning nominal kuchlanisi U_н=220В
2. Yakor zanjiriga ulanadigan qo’shimcha qarshilik qiymatini R_p = 6R_Я deb oling.
III. Topshiriqni bajarish tartibi:
1. Dvigatelning nominal FIK ni aniqlang η_H = P_H10³ / U_HI_H
2. Dvigatel yakorining qarshiligini toping.
R_Я = 0,5 (1 - η_H) (U_H/I_H) [ Om ]
3. Salt ishlash burchak tezligini aniqlang.
ω₀ = ω_HU / (U-I_HR_Я) [ rad/sek ]
bu yerda: ω_H = n_H / 9,55 [ rad/sek ]
4. Salt ishlash aylanish tezligini aniqlang n₀ = 9,55 ω₀ [ rad/sek ]
5. Nominal momentni aniqlang M_H = P_H10³ / ω_H
6. Dvigatelning tabiiy mexanik xarakteristikasini quring.

“a” nuqta	ω0 va M = 0
“b” nuqta	ωH va MH

7. Dvigatelning sun’iy xarakteristikasi ham ikki nuqta orqali o’tadi.
ω₀ va M = 0; ω_P va M_H
bu yerda ω_P – dvigatel yakoriga qo’shimcha R_P = 6R_Я qarshilik qo’shilgandagi burchak tezlik quyidagicha hisoblanadi
ω_P = ω₀ [ 1-(I_H (R₂+R_P) / U_H)] [ rad/sek ]

Amaliy ish № 7
Mavzu: O‘zgarmas tok motorlarning yakor zanjiriga parallel qarshilik ulangandagi static tavsiflarini hisoblash..
I. Ishdan maqsad:
Mustaqil qo’zg’atgichli o’zgarmas tok dvigatelini ishga tushirish usullarini o’rganish, ishga tushirish xarakteristikasini hisoblashni uddalay olish va grafigini qurishni o’rganish.
II. Topshiriq:
Mustaqil qo’zg’atgichli o’zgarmas tok dvigatelini ishga tushirish xarakteristikalarini hisoblang va grafigini quring. Dvigatelning parametrlarini o’z variantingiz bo’yicha 1-jadvaldan oling. Ishni bajarishda 2-amaliy ish natijalaridan foydalaning va Ṁ_CT = 0,73, R_P = 6R_Я deb oling.
III. Ishni bajarish tartibi:
1. Dvigatelning tabiiy xarakteristikasini quring (amaliy ish №2 ga qarang).
2. Qo’zg’atish tokining nominal qiymatini hisoblang.
I_B = U_H / R_p [ A ]
3. Yakorning nominal tokini aniqlang.
I_Я = I_H - I_B [ A ]
4. Nominal qarshilik qiymatini aniqlang.
R_H =U_H / I_Я [ Om ]
yoki nisbiy birliklarda dvigatel qarshiligi
ṙ_Д = R_Я / R_H
5. Dvigatelni 4 pog’onali qarshilik orqali ishga tushadi deb qabul qilamiz:
bu yerda İ₂ = 0,88 A o’tish toki, u 20% gacha İ_CT tokdan katta olinadi.
6.Chegara tokini hisoblaymiz.
İ₁ = λ·İ₂
7. Ishga tushirish paytidagi to’la qarshilik
Ṙ₁ = 1 / İ₁
8. Qolgan pog’onalarning qarshiliklarini hisoblaymiz.
Ṙ₂ = Ṙ₁ / λ; Ṙ₃ = Ṙ₂ / λ; Ṙ₄ = Ṙ₃ / λ
9. Reostat seksiyalarinig qarshiliklari
ṙ₁ = (1 / I₁) [(λ-1) / λ]
ṙ₂ = ṙ₁ / λ; ṙ₃ = ṙ₂ / λ; ṙ₄ = ṙ₃ / λ
Jami: Ṙ₁ = ṙ₁ + ṙ₂ + ṙ₃ + ṙ₄ + ṙ_Д
10. Qarshiliklarning qiymatini nisbiy birliklardan Om larga o’tkazilsa,
r₁ = ṙ₁·R_H; r₂ = ṙ_2·R_H; r₃ = ṙ_3·R_H; r₄ = ṙ₄·R_H; r_Д = ṙ_Д·R_H
Jami: R_p = r₁ + r₂ + r₃ + r₄ + r_Д
11. Tekshiruv.
Ṙ₁ = U_H / İ₁·I_ЯН
12. Dvigatelni ishga tushirish xarakteristikasini chizamiz.

IV. Vazifa:
Barcha hisoblashlarni bajaring va ularning natijalari bo’yicha dvigatelni ishga tushirish xarakteristikasini quring hamda ish yuzasidan xulosa yozing.
V. Xulosa:
Xulosada dvigatelni ishga tushirish xarakteristikasini qurishda qanday usuldan foydalandingiz, nima uchun dvigatelni ishga tushirishda uning yakoriga qo’shimcha qarshilik ulanadi degan savollarga javob qaytaring.
Amaliy ish № 8
Mavzu: O‘zgarmas tok motorlarning yakor zanjiriga ketma-ket va parallel qarshilik ulangandagi tabiiy va sun’iy static tavsiflarini hisoblash.
I. Ishdan maqsad:
Mustaqil qo’zg’atgichli o’zgarmas tok dvigatelining tormozlash rejimlarini o’rganish, tormozlash rejimlarida dvigatelning mexanik xarakteristikalarini hisoblashni va ularning grafiklarini qurishni o’rganish.
II. Topshiriq:
Mustaqil qo’zg’atgichli o’zgarmas tok dvigatelning tormozlash rejimlaridagi mexanik xarakteristikalarini hisoblang va grafiklarini quring. Dvigatelning parametrlarini o’z variantingiz bo’yicha 1-jadvaldan oling.
1. Dvigatelni dinamik tormozlash uchun uning yakoriga qanday qiymatdagi qarshilik kiritish aniqlansin.
2. Dvigatelni teskari ulab tormozlash uchun kiritiladigan tashqi qarshilikning qiymati aniqlansin.
3. Dvigatelni rekuperativ tormozlash rejimidagi aylanish tezligi aniqlansin.
III. Ishni bajarish tartibi:
1. Dvigatelning pasport kattaliklari bo’yicha uning tabiiy mexanik xarakteristikasini quring (amaliy ish №2 ga qarang).
2. Maksimal tokning qiymatini aniqlang.
I_max = (2,0 ÷ 2,5) I_H
3. Yakorning qarshiligini toping.
R_Я = 0,5 (1 – η_H) (U_H / I_H)
4. Dinamik qarshilik qiymatini hisoblang.
R_Д = (E_max / I_max) – R_Я
Bu yerda E_max = U_H = 220 V deb olinadi.
5. Dvigatelni teskari ulab ishlaganda yakorga kiritiladigan qarshilik qiymatini toping, agar I_Я = 0,6I_H A va n = 0,5n_H ayl / min bo’lsa, yakor zanjirining umumiy qarshiligi
R = (U_H – E) / I_Я = (U_H – C_E·n) / I_Я
bu yerda
C_E = (U_H – I_H· R_Я) / n_H
Demak, yakor zanjiriga kiritiladigan tashqi qarshilik qiymati
R_T = R - R_Я
6. Rekuperativ tormozlashdagi aylanish tezligini toping.
n = U_H / C_E + I_Я· R_Я / C_E
7. Dvigatelning boshlang’ich aylanish tezligini hisoblang.
n₀ = n_H·U_H / (U_H – I_H· R_Я)
8. Dvigatelning barcha rejimlari uchun mexanik xarakteristikalarini chizing.


Foydalanilgan adabiyotlar:

1. 
   Ключев В.И «Теория электропривода» М. Энергоатомиздат. 2000. 440s.
   
2. 
   Москаленко В. В «Электрический привод» Учебное пособие, Академия 2004g. 238s.
   
3. 
   Москаленко В. В «Системы автоматизированного управления электропривода» Учебник. Инфра M. 2004g.
   
4. 
   Онищенко Г.Б. «Электрический привод.» Учебное пособие, Академия 2008g.
   
5. 
   Hoshimov O.O.Saidahmedov S.S. “Elektr yuritma asoslari.” Kasb-hunar kollejlari uchun darslik.-T:Talqin.2008.