O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi termiz davlat pedagogika instituti pedagogika va san’at fakulteti

Metallardagi tolalilikni kuzatish.
Metalldagi sulfidlar, oksidlar va shlaklar bosim bilan ishlashda deformatsiya yo‘nalishida cho‘zilib, tola hosil qiladi, shu sababli detallarni tayyorlashda tola yo‘nalishi bo‘yicha puxtalanishni xisobga olinmog‘i lozim.
Metallardagi tolalik tuzilishni aniqlash uchun tubandagi ishlar qilinadi:
1. Namunalar tayyorlanadi.
2. Fosforning taqsimlanishini kuzatishdagi eritma olinib, namunani fosforli kosadagi issiq reaktiv tushiriladi va 1 - 2 min saqlanadi. Agar kuchliroq reaktivda ishlash zarur bo‘lsa, reaktiv sifatida darz, g‘ovaklarni kuzatishda foydalaniladigan eritmadan foydalanib, namunani unga tushirib, 30 - 50 min saqlanadi.
3. Reaktivdan namunani qisqich yordamida olinib, avvaliga suvda, keyin nitrat kislotasining suvdagi 10 - 15% li eritmasida yuvilib, quritiladi.
4. Namuna sirti kuzatiladi, bunda tolalik yaqqol ko‘rinadi (2.3-rasm).

2.3 - Bosim bilan ishlovda olingan parchin mixdagi

tolalik sxemasi.
5. Kuzatuvlar natijasida olingan materiallarni 2.1-jadvalning tegishli ustunlariga qayd etiladi.

Tartib raqami	Namuna yoki detal eskizi	Foydalanilgan reaktiv	Ko‘rilgan manzara	Xulosa

Tekshuruv savollari.
1. Makrostrukturani o‘rganishdan maqsad nima?
2. Qo‘lingizdagi namunalarni sinashda qanday nuqtalarni ko‘rdingiz?
3. Bu nuqsonlarni hosil bo‘lish sabablari nimada? Oldini olish tadbirlari nimada?
4. Fosfor va oltingugurt metall xossalariga qanday ta’sir qiladi? Bularning detall- metall yuzasida taxsimlanishini qanday aniqlash mumkin?
5. Legirlangan po‘latlarda uglerodli po‘latlardan farqli o‘laroq yana qanday nuqsonlar uchraydi.
6. Bu nuqsonlarni xosil bo‘lish sabablari nimada? Oldini olish tadbirlari to‘g‘risida nima fikrlaysiz?


Adabiyotlar
Арзамасов Б.Н., Макарова В.И., Мухин Т.Т. Материаловедение. Изд. МГТУ Н.Е. Баумана, 2002. - 648 с.
Геллер Ю.А., Рахштадт А.Г. Материаловедение. М.: Металлургия, 1988. - С.12-21, 48-53.
Сидорин И. И. Руководство к лабораторной работе по материаловедению. - М.: Машиностроение, 1984. - 94 с.
Тавадзе Ф.Н. Металлография железа. - М.: Металлургия, 1992. - 655 с.