Oʼzbekiston respublikаsi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vаzirligi toshkent dаvlаt iqtisodiyot universiteti mustaqil ish mavzu: davlat xaridlarida shartnomalar tizimi va inkoterms-2010 buyicha ularga kuyilgan tayanch talablar

Inkotermsning amaliyotda qo'llanilishi
Inkotermsning maqsadi - tomonlar quyidagi tanlovlarni amalga oshirishlari uchun joriy tijorat amaliyotini umumlashtirish:
 sotuvchining faqat o'z ixtiyoridagi tovarni o'z binosida joylashtirish bo'yicha minimal majburiyati;
 sotuvchining tovarni xaridor tomonidan ko'rsatilgan tashuvchiga yoki sotuvchi tanlagan, tashish haqini to'laydigan va tashish paytida yuzaga kelishi mumkin bo'lgan xatarlardan sug'urta qilgan tashuvchiga topshirish bo'yicha kengroq majburiyat;
 sotuvchining tovarni belgilangan joyga o'tkazishni amalga oshirish bo'yicha maksimal majburiyati.
Inkoterms ba'zan shartlarni tanlashda juda keng bo'lgani uchun tanqid qilinadi, bu tomonlar tovarlarni sotuvchi yoki xaridor joylashgan joyda etkazib berishni tanlashi uchun shartlar sonini cheklash mumkinligini ko'rsatadi. Bu savolga javob - tijorat amaliyotida mavjud bo'lgan turli xil tovarlarni etkazib berish usullarining xilma-xilligi. Neft mahsulotlari, ko'mir, rudalar yoki don kabi tovarlar ko'pincha maxsus ijaraga olingan kemalarda tashiladi, ular yuklarni faqat to'liq jo'natish shaklida tashish uchun qabul qiladilar. Ushbu turdagi savdoda yakuniy xaridor umuman noma'lum bo'lishi mumkin, chunki tovarlar tashish paytida sotilishi mumkin. Bu holat konnosament kabi muomalali transport hujjatini taqdim etish talabini belgilaydi. Bundan tashqari, yakuniy xaridor aniqlangan taqdirda ham, u odatda sotuvchining mamlakatida yuzaga kelishi mumkin bo'lgan xarajatlar va xavflarni ko'tarishga tayyor emas. Bu jahon savdosida keng qo'llaniladigan turli xil dengiz atamalariga bo'lgan ehtiyojni belgilaydi.
Tayyor dengiz mahsulotlariga nisbatan atamalar kamdan-kam qo'llaniladi. Ko'pgina hollarda, tomonlar Inkotermsdan birini qo'llashga da'vat etiladi, bu esa tovarlarni sotuvchining joylashgan joyida yoki xaridor joylashgan joyda ("kelish" deb ataladigan) o'tkazishni nazarda tutadi.
Sug'urtaga kelsak, bu erda shuni ta'kidlash kerakki, agar tovarni tashish paytida sotish mumkin bo'lsa, sotuvchiga uni xaridor foydasiga sug'urta qilish majburiyatini yuklash maqsadga muvofiqdir. Boshqa hollarda, xaridor sug'urtani o'zi amalga oshirishi qulayroqdir, shuning uchun sug'urta qoplamasi uning o'ziga xos ehtiyojlarini qondiradi.
Inkotermsning u yoki bu atamasini tanlash bir qator sabablarga ko'ra yuzaga keladi, ular orasida quyidagilar mavjud:
 sotuvchining har qanday qo'shimcha majburiyatlarni o'z zimmasiga olishdan bosh tortish zarurati;
 sotuvchining o'z binosida tovarni xaridor ixtiyoriga qo'yishdan ko'ra ko'proq narsani qilishga tayyorligi;
 xaridorga muzokaralar olib borish imkonini beruvchi, sotuvchi tomonidan kengroq majburiyatlarni qabul qilishni talab qilish imkonini beradigan pozitsiya;
 o‘z mas’uliyatini kengaytirib, sotuvchi, masalan, raqobatbardoshroq narx belgilash imkoniyatiga ega bo‘ladi;
 agar xaridor tovarni belgilangan manzilga yetib borgunga qadar qayta sotmoqchi bo'lsa, FAS, FOB, CFR yoki CIF dengiz shartlaridan foydalanish tavsiya etiladi.
Qaysi asosiy etkazib berish shartlari sotuvchi uchun afzalroq va qaysi xaridor uchun - bu masala muayyan vaziyatga nisbatan hal qilinadi. Shunday qilib, eksport mahsulotini ichki bozorda tovarlarni odatiy sotishga eng yaqin shartlarda sotmoqchi bo'lgan sotuvchi uchun EXW (ishlab chiqarilgan) sharti qulayroqdir. Bu atama sotuvchining zavodida (tovarni jo'natish joyida) tovar xaridor ixtiyoriga berilishini bildiradi. Bu erda tovarning tasodifiy yo'qolishi yoki shikastlanishi xavfi ham xaridorga o'tadi. Xaridor tovarlarni yuklash, tashish va sug'urta qilish bo'yicha barcha xarajatlarni o'z zimmasiga oladi, bojxona to'lovlarini to'laydi. Ushbu shart ko'pincha O`zbekiston eksportchilari va importchilari tomonidan qo'llaniladi va ikkinchisi xorijiy valyutadagi ortiqcha xarajatlardan qochish imkoniyatiga ega: masalan, hech bo'lmaganda ular o'z transportida yoki transportda tovarlarni etkazib berishni tashkil qilganlarida. chet el valyutasida to'lovni talab qilmaydigan egasi. Bu mahalliy tadbirkorlar uchun allaqachon katta tejamkorlikdir, chunki tovarlarni tashish narxi uning narxining yarmiga etishi mumkin va O`zbekiston importchilari, qoida tariqasida, xorijiy valyutaning keskin tanqisligini boshdan kechirmoqda.
Amalda, ko'pincha tomonlarning o'zlari ma'lum bir atama mazmunini aniqroq aniqlash uchun unga qo'shimchalar kiritadilar. Shuni ta'kidlash kerakki, Incoterms bunday qo'shimchalar bo'yicha hech qanday ko'rsatma bermaydi.