O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi alisher navoiy nomidagi toshkent davlat

1-BOB. LINGVISTIK IRQCHILIK TUSHUNCHASI VA UNING KELIB CHIQISHI
1.1 Irqchilik tushunchasi: tarixiy kontekst
"Irqchilik" tushunchasi kundalik hayotda XIX asr oxiri - XX asr boshlarida paydo bo'lgan. Bu atama birinchi marta 1932 yilda Larousse [28] tomonidan katta frantsuzcha lug'atda qayd etilgan bo'lib, u asosan siyosiy ta'riflar va siyosatshunoslik tushunchalariga bag'ishlangan. Ushbu lug'atga ko'ra, irqchilik bir irqiy guruhning boshqalardan ustunligi sifatida tushunilgan; inson guruhlari oʻrtasida ierarxiya bor, degan eʼtiqodga asoslangan mafkura; bu mafkuradan ilhomlangan xulq-atvor[28]. Keyinchalik, ta'rif doimiy ravishda to'ldirilib, o'zgartirilib, ijtimoiy, madaniy va etnik soyalarga ega bo'ldi. Hozirgi vaqtda "irqchilik" atamasi kengroq ma'noda qo'llaniladi. Shunday qilib, masalan, universal Britaniya-Amerika entsiklopediyasida (Britannica) irqchilik har qanday harakat, amaliyot yoki e'tiqod sifatida tasvirlangan. irqiy dunyoqarashni aks ettiruvchi - odamlarning irqlar deb ataladigan alohida va eksklyuziv biologik mavjudotlarga bo'linishi haqidagi mafkura; irsiy jismoniy xususiyatlar, xarakter xususiyatlari, axloqi, aql-zakovati va boshqa madaniy va xulq-atvor xususiyatlari o'rtasida sababiy bog'liqlik mavjudligi; va ayrim irqiy guruhlar tabiatan boshqalardan ustundir[17]. 20-asrning oxiridan boshlab biologik irqchilik tushunchasi irqchilikning yangi shakllari nomlanib, aniqlangandan soʻng ilmiy asoslari isbotlanmagan madaniy ixtiro sifatida tan olingan. aql va boshqa madaniy va xulq-atvor xususiyatlari; va ayrim irqiy guruhlar tabiatan boshqalardan ustundir[17]. 20-asrning oxiridan boshlab biologik irqchilik tushunchasi irqchilikning yangi shakllari nomlanib, aniqlangandan soʻng ilmiy asoslari isbotlanmagan madaniy ixtiro sifatida tan olingan. aql va boshqa madaniy va xulq-atvor xususiyatlari; va ayrim irqiy guruhlar tabiatan boshqalardan ustundir[17]. 20-asrning oxiridan boshlab biologik irqchilik tushunchasi irqchilikning yangi shakllari nomlanib, aniqlangandan soʻng ilmiy asoslari isbotlanmagan madaniy ixtiro sifatida tan olingan.
Irqchilik ko'plab shakl va toifalarni o'z ichiga oladi, jumladan, madaniy, iqtisodiy, institutsional, biologik, ramziy, segregatsiya va boshqalar. Keling, hozirgi tadqiqotning asosiy mavzusi bilan bevosita bog'liq bo'lgan madaniy irqchilik haqida batafsilroq to'xtalib o'tamiz.
Madaniy irqchilikning oqibatlari shundaki, ozchiliklar o'z madaniyatidan yuz o'girishga va yuqori guruh madaniyati tomonidan iste'mol qilinishiga da'vat qilinadi. Madaniy irqchilikning muhim, ammo kam o'rganilgan shakllaridan biri bu til irqchiligi yoki lingvistik irqchilik bo'lib, u millatlararo va madaniyatlararo kontekstlarda muhim rol o'ynaydi. Keyinchalik tadqiqot ishida ingliz tilining realliklarida lingvistik irqchilik tasvirlanadi. ozchiliklar o'z madaniyatidan yuz o'girib, yuqori guruh madaniyatiga singib ketishga da'vat etiladi. Madaniy irqchilikning muhim, ammo kam o'rganilgan shakllaridan biri bu til irqchiligi yoki lingvistik irqchilik bo'lib, u millatlararo va madaniyatlararo kontekstlarda muhim rol o'ynaydi. Keyinchalik tadqiqot ishida ingliz tilining realliklarida lingvistik irqchilik tasvirlanadi. ozchiliklar o'z madaniyatidan yuz o'girib, yuqori guruh madaniyatiga singib ketishga da'vat etiladi. Madaniy irqchilikning muhim, ammo kam o'rganilgan shakllaridan biri bu til irqchiligi yoki lingvistik irqchilik bo'lib, u millatlararo va madaniyatlararo kontekstlarda muhim rol o'ynaydi. Keyinchalik tadqiqot ishida ingliz tilining realliklarida lingvistik irqchilik tasvirlanadi.