O’zbekiston respublikasi oliy ta‟lim, fan va innovatsiyalari vazirligi termiz davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti biologiya yo’nalishi

Oksilarni ajratib olish va tozalash.
Oksillarni ximiyaviy urganishdagi dastlabki ish ularni xujayra masasidan yoki biologik suyukliklardan toza xolda ajratib olishdir, lekin oksilarni ajratib olish uncha xam oson emas. Oksilarni ajratishdagi asosiy kiynchilik ularning bekarorligi bilan boglik. Ular yukori temperatura, kuchli kislota va ishkorlar, juda kup reaktivlar ta‘sirida uzlarini tabiy “nativ” xususiyatlarini yukotadilar. Bu jarayon d ye n a t u r a ts i ya deyladi. Oksilarni ajratib olish va tozalashning xama boskichlarni, ularning bekarorligini xisobga olib, yumshok sharoitda utkazilishi oksilar ximiyasini asosiy shartidir. Oksilarni ajratib olishda uchraydigan navbatdagi kiynchilik biologik materialardan olinadigan murakkab aralashmalarda oksil molekulalarida ular bilan aralashgan xolda birga buladigan va ular bilan komplekslar xosil kiladigan boshka organik brikmalar lipidlar, uglevodlar, nukleid kislotalarda kutilishdi. Masalan: oksilarni ajratish kup xujayra proteinlarning suvda eriydigan lipidlar bilan boglanishi tufayli ularning ekstraktsiyasini kiynlashtiradi. Xujayra komponentlari yoki boshka moddalar bilan birikan oksilarni eritma shaklida utishini detergentlar (parchalovchi moddalar) modalarning kuchsiz eritmalari va organik eritmalar yengilashtiradi. Oksillarni suvli eritmalardan ajratish uchun eritmaga onorganik tuzlarning yetarli mikdorini kushib chuktirish usuli kup kulaniladi. Bu maksad uchun eng kup ishlatiladigan tuz suvda yukori erish xususiyatiga ega bulgan ammoniy sulfatdir bu tuzni kushib eritmani turli darajada tuyintirish yuli bilan oksillar bir - biridan ajratiladi. Boshka sulfatlar, masalan: magniy sulfat eruvchanligi amoniy sulfatga karaganda ularning afzalligi shundaki bu tuzlar bilan chuktirilgan oksilarda azot mikdorini bevosita analiz kilish mumkin sulfatlardan tashkari natriy, kaliy fosfatlardan chuktiruvchi omil sifatida foydalaniladi. Metall tuzlarning yana bir muxim xususiyati shuki, ular oksillarni eritmada turginlashtiradi, temperatura xamda kislotalilikni buzuvchi tasiridan saklaydi.
Organik erituvchilar jumladan etanol, atsitonlar xam, oksillarni suvli eritmalardan chuktirishda foydalaniladi. Bu usul kuyi xaroratda (-10⁰С ga yakin) temperaturada yaxshi natija beradi. Oksillarni ajratib olish va tozalash uchun ularning satxi katta turli kalloid zarachalar yuzasida turlicha adsorbtsiya kilinishi va elektr maydonila turli tezlikda xarakatlanishidan foydalanadigan xromatografiya va elektroforez usularining turli variantlari ayniksa yukori samara bilan ishlatiladi.