O`zbekiston respublikasi oliy ta`lim, fan va inovatsiyalar vazirligi

II BOB. BOLALARNONG VOYAGA YETISHI …..

1. 
   . Besh olti yoshli bolaning rivojlanishi
   

• 
  Bolalar maktabda oʻqishni boshlaganlarida ham, oilaviy munosabatlar bolaning rivojlanishiga eng muhim ta’sir koʻrsatadigan omilligicha qoladi.
  
• 
  5-6 yoshda, qiyin va bola uchun yangi boʻlgan his-tuygʻular, mustaqillik, doʻstlik va yangi jamoa bilan oʻyinlar, koʻp gapirish, jismoniy faollik kabilarning namoyon boʻlishi
  
• 
  U bilan oʻynash, oddiy yumushlarni birga bajarish, sinfda oʻzini tutish, oʻyin kunlarini oʻtkazish va his-tuygʻular haqida suhbatlashishning bolalarning rivojlanishi uchun yaxshi ta’sirlari haqida.
  
• 
  Farzandingizning rivojlanishidan xavotirda boʻlsangiz yoki sizga yordam kerak boʻlsa, shifokoringiz bilan gaplashing.
  

5-6 yoshdagi bolaning rivojlanishi: uning jismoniy va ruhiy holatida nimalar boʻlmoqda

 Oʻyin va oʻrganishning kuchayishi
Farzandlar biroz ulgʻayib, maktabga borishni boshlaganlarida ham oʻyin ular uchun muhim ahamiyatga ega. Bolalarning ijtimoiy, hissiy va fikrlash koʻnikmalarini qanday oʻrganishi va rivojlantirishi davomiy hisoblanadi.
Farzandingizning oʻyinlari endi ancha murakkab, koʻplab fantaziya va dramalarga toʻla boʻlishni boshlaydi. Farzandingiz umumiy maqsadga erishish uchun boshqalar bilan oʻynashi mumkinligini ham sezishingiz mumkin. Masalan, bitta katta qum qal’asini qurish uchun birgalikda ishlash. Farzandingiz, agar boshqa bola ma’lum bir oʻyinni oʻynashni xohlaSA, qarshilik qilmang.
Farzandingiz koʻproq ijtimoiy boʻlib bormoqda va bir oʻzidan koʻra doʻstlari bilan oʻynashni afzal koʻRadi. Farzandingiz, garchi u sevimli oʻyinchoqlari va boshqa narsalarni baham koʻrishi qiyin boʻlsa ham, endi ularni doʻstlari bilan birga oʻynashi mumkin.
Tuygʻular
Bu yoshda bolalar his-tuyg’ularini ifoda etishlari mumkin, ammo umidsizlik yoki hasad kabi qiyin his-tuyg’ularni o’zlari aniqlashi va gapirishi uchun ularga yordam va vaqt kerak boʻlishi mumkin. Ular koʻpincha his-tuygʻularini ancha yaxshi nazorat qiladilar, kamroq kutilmagan gʻazab va yigʻLab yuborishlar boʻlishi mumkin.
Ammo bolalar ancha sabr-toqatli boʻlib qolishadi. Siz ham u bilan mulohazali, samimiy suhbatlar qurishingiz, birga ertaklar yaratishingiz mumkin. Bu kelajakda kelishmovchiliklar kamroq boʻlishi yordam beradi.
Olti yoshli bolangiz mustaqil boʻlishni yaxshi koʻrsa ham, ular sizning sevgingiz va e’tiboringizga muhtoj. Siz va oilangiz bilan birga boʻlish bolangiz hayotidagi eng muhim narsadir. Farzandingiz oʻz yutuqlari bilan faxrlanadi, sizning ma’qullashingizni xohlaydi va ehtimol tanqid yoki tartib-intizomni yaxshi qabul qilmaydi.
Farzandingizning atrofdagi dunyo haqidagi tushunchasi oʻsib borishi qoʻrquvga olib kelishi mumkin. Masalan, ba’zi bolalar gʻayritabiiy narsalardan masalan, arvohlar, tanqidlardan, sinovlardan, muvaffaqiyatsizliklardan yoki jismoniy zarar yoki tahdiddan qoʻrqishlari mumkin.
Fikrlash
Maktab yoshidagi bolalar endi uzoqroq vaqtga e’tibor berishlari, hisob-kitobni oʻrganishlari mumkin.
Farzandingiz vaqt (bugun, ertaga, kecha) kabi oddiy tushunchalarni tushunadi, fasllarni biladi, ba’zi soʻzlarni koʻrish orqali taniydi va soʻzlarni aytishga harakat qiladi. Farzandingiz hatto oʻzi ham kitob oʻqishi mumkin.
Farzandingiz boshqa odamlarning nuqtai nazarini yaxshiroq koʻradi, bu sizning bolangizga doʻstlar orttirishga va yangi odamlar bilan tanishishga yordam beradi.
Suhbatlashish va muloqot qilish
Bu yoshda bolalar koʻp gapiradilar, ba’zida oldida hech kim boʻlmasa ham.
Farzandingiz toʻliq va murakkab jumlalar ishlatayotganini va kattalar kabi suhbatlar oʻtkazayotganini eshitasiz, garchi ular hali ham murakkab gʻoyalar yoki voqealarni tasvirlashda qiynalishi mumkin. Farzandingiz hazil va topishmoqlarni tushunadi hayvonlar va oʻtlar haqidagi hazillar ayniqsa kulgili. Farzandingiz maktabda «koʻrsatish va aytib berish» imkoniyatidan ham zavqlanadi. Farzandingiz aytadiganidan koʻra koʻproq soʻzlarni tushunadi va ular har kuni 5-10 ta yangi soʻz oʻrganadilar. Bu yoshda soʻz boyligi shunchalik tez oʻsadiki, bolangizning miyasi koʻpincha bolangiz gapira oladiganidan tezroq ishlaydi.
Harakat
Besh yoshli bolalar koʻproq muvofiqlashtirilgan va yangi jismoniy qobiliyatlarni koʻrsatishni yaxshi koʻradilar ular ruhan “Menga qarang, menga e’tibor bering”deyotgan boʻladi.
Farzandingiz qisqa vaqt ichida velosiped haydashni, arqondan sakrashni, bir oyoqda muvozanatni saqlashni, qoʻlingizni ushlab turmasdan pastga tushishni, katta toʻpni tepish, uloqtirishni va ushlashni oʻrganishi mumkin. Koʻpgina olti yoshli bolalar ham futbol kabi jamoaviy sport turlarini oʻynashga qiziqishadi.
Sizning olti yoshli bolangiz hech qachon oʻrnida tik turolmaydiganga oʻxshaydi? Televizor koʻrayotganda, kechki ovqat stolida yoki hatto uxlayotganda egilishi odatiy holdir.
Farzandingizning nozik koʻnikmalari ham yaxshilanib boradi, bu esa poyabzal bogʻichlarini bogʻlash, tugmalardan foydalanish, soch tarash kabi ishlarda koʻproq mustaqillikka olib keladi. Farzandingizga ovqatni pichoq bilan kesish hali ham qiyin boʻlishi mumkin, ammo mashq qilish imkoniyatidan zavqlanadi.
Kundalik hayot va xatti-harakatlar
Bu yoshda bolalar mustaqil boʻlib, qanday kiyim kiyish yoki tushlikda nima yeyish kabi kichik qarorlar qabul qilishni yaxshi koʻradilar.
Maktabni boshlash butunlay yangi ijtimoiy dunyoni ochadi, bu esa yangi qoidalar toʻplami bilan birga keladi. Bu sizning farzandingiz uchun talabchan yoki qiyin tuyilgan boʻlishi mumkin. Maktab charchagan boʻlishi mumkin, shuning uchun bolangiz, ayniqsa, uzoq dars kunidan keyin osongina xafa boʻlib qolaversa, hayron bo’lmang. Shu kunlarda siz maktabdan keyin bolangizni uyda shovqinsiz yurishini va erta uxlashini ta’minlashingiz kerak.
Farzandingiz maktabga borishdan tashvishlanyaptimi yoki hayajonlanyaptimi, bu katta muammo emas, u oʻzi uchun biroz rejalashtirish va tayyorgarlik koʻrishishni osonlashtiradi.
Bu yoshda farzandingiz quyidagilarni bilgan boʻlishi lozim :

• 
  oddiy shakllarni qalam bilan nusxalash
  
• 
  harflarni koʻchirish va oʻz ismini yozish
  
• 
  oʻzining toʻliq ismini, manzilini, yoshini va tugʻilgan kunini aytish
  
• 
  koʻproq real rasmlarni chizish masalan, bosh, koʻzlari, ogʻiz , burun, qoʻllar va oyoqlari bilan tanasi boʻlgan odam
  
• 
  oddiy rasmli kitoblarni oʻqish
  
• 
  qoidalarning ahamiyatini va qoidalar ortidagi oddiy sabablarni tushunish.
  

5-6 yoshdagi bolaning rivojlanishiga yordam berish

Farzandingizning ushbu yoshda rivojlanishiga yordam beradigan ba’zi oddiy narsalarni qilishingiz mumkin:

• 
  Harakatni ragʻbatlantiring: birgalikda yoki boshqalar bilan turli sport oʻynang va hordiq chiqaring. Bular navbatchilik qilish, hamkorlik qilish, muzokaralar olib borish, adolatli oʻynash va yaxshi sport jamoasida boʻlish kabi ijtimoiy koʻnikmalarni oʻrgatadi.
  
• 
  Farzandingizni oddiy uy yumushlariga jalb qiling: dasturxon yozish yoki toza kiyimlarni taxlashga yordam berish harakat va fikrlash qobiliyatini rivojlantiradi, shu bilan birga hamkorlik va mas’uliyatni oʻrgatadi. Bu koʻnikmalar maktab uchun muhimdir.
  
• 
  Uyda oʻyin uchun vaqt ajrating: hatto farzandingiz maktab va boshqa tuzilgan mashgʻulotlarni boshlagan boʻlsa ham, bu yoshda oʻyin juda muhim. Farzandingizga ushbu oʻyin vaqtini qanday oʻtkazishni tanlashiga ruxsat bering.
  
• 
  Farzandingiz bilan har kuni oʻynang, hatto 10 daqiqa boʻlsa ham. Birgalikda oʻynash sizga farzandingiz dunyosiga kirib, uning fikrlari va his-tuygʻularini bilish imkoniyatini beradi. Bu, shuningdek, farzandingizga ular haqida qaygʻurayotganingizni va birga vaqt oʻtkazishni xohlayotganingizni koʻrsatadi.
  
• 
  Sinfdagi xatti-harakatlarni mashq qiling: masalan, siz bolangizga e’tiborni talab qiladigan yoki oddiy qoidalar yoki koʻrsatmalarga rioya qilishni oʻz ichiga olgan kichik vazifalarni berishingiz mumkin.
  
• 
  Farzandingizning sevimli hayvoni yoki sporti haqida suhbatlar oʻtkazing, bolangizni tinglashga, javob berishga va savol berishga undash. Bularning barchasi bolangizni maktabga tayyorlashga yordam beradi.
  
• 
  Oʻyin kunlarini tashkil qiling: boshqa bolalar bilan vaqt oʻtkazish, ayniqsa ular bir maktabda oʻqisa, ijtimoiy koʻnikmalarga yordam beradi va bolangizni sizdan uzoqroq vaqtlarda ham mustaqil boʻlishga odatlantiradi.
  
• 
  Tuygʻular haqida gapiring: siz bolangizga nima uchun nimadir his qilayotganini tushunishga yordam berishingiz va unga bu his-tuygʻularning hammada boʻladigan tabiiy hol ekanini tushuntirishingiz lozim. Bu bolangizga doʻstlikni shakllantirishga yordam beradi.
  
• 
  Farzandingiz bilan oʻgʻil va qizlarga teng munosabatda boʻlish, qizlar va ayollarni hurmat qilish haqida suhbatlashing.
  

Maktab yoshidagi bolani tarbiyalash

Ota-ona sifatida siz doimo oʻrganasiz va oʻrgatib borasiz. Oʻzingiz bilgan narsangizga ishonchingiz komil boʻlishi lozim. Bundan tashqari, biror narsani bilmasligingizni tan olish va tajribali kishilarga savollar berish yoki yordam olish yaxshidir.
Farzandingizga gʻamxoʻrlik qilishga e’tibor qaratsangiz, oʻzingizga qarashga vaqtingiz qolmasligi mumkin. Lekin oʻzingizga ham jiddiy gʻamxoʻrlik qilishingiz natijasida bolangiz jismonan, aqlan va hissiy tomondan kamchiliksiz oʻsadi va taraqqiy etishga yordam beradi.
Hech qachon bolani silkitmang, urmang yoki haqorat qilmang. Farzandingizga zarar yetkazish xavfi bor, hatto xohlamasangiz ham ruhan oʻta yomon travma qoldirib qoʻyishingiz mumkin.
Yordam so’rash yaxshi. Farzandingizga gʻamxoʻrlik qilish talablari sizni bezovta qilayotgan boʻlsa, ota-onangizga qoʻngʻiroq qiling. Shuningdek, gʻazab, tashvish va stress bilan kurashish boʻyicha bizning gʻoyalarimizni sinab koʻrishni xohlashingiz mumkin.

5-6 yoshda bolaning rivojlanishi haqida qaygʻurish kerak

Farzandingizda 5-6 yoshida biron bir muammosidan tashvishingiz bo‘lsa yoki quyidagi muammolardan birortasi borligini sezsangiz, shifokoringizga murojaat qiling.
 Muloqot va tushunish:

• 
  tushunishi qiyin yoki toʻliq jumlalarda gapirmaydi
  
• 
  «Iltimos, kiyimingizni kiyganingizdan keyin pijamangizni toʻshagingizga qoʻying» kabi oddiy ko’rsatmalarga rioya qilishda qiynaladi.
  

 Xulq-atvor va oʻyin:

• 
  koʻplab nomaqbul yoki qiyin xatti-harakatlardan foydalanadi masalan, oʻz yoʻlini topolmay, tez-tez gangib qolsa
  
• 
  harflarga qiziqish bildirmaydi yoki oʻz ismini yozishga harakatda qiynaladi
  
• 
  u juda oʻzini vahimali tutadi, tashvishlanadi yoki tushkunlikka tushadi yoki sizdan ajralganda juda xafa bovladi
  
• 
  boshqalar bilan yaxshi munosabatda boʻlmaydi masalan, tajovuzkor boʻlib qoladi yoki boshqa bolalar yoki kattalar bilan muloqot qilishga qiziqish bildirmaydi.
  
• 
  kunduzi ham shimlarini hoʻllab qoʻyadi, lekin esda tutingki, tunda siyib qoʻyish 6-7 yoshgacha, ayniqsa oʻgʻil bolalar uchun odatiy holdir.
  
• 
  kechasi uxlashi juda qiyin.