O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim va innovatsiyalar vazirligi “guliston davlat universiteti” “ijtimoiy-iqtisodiyot” fakulteti

2.3. Avesto matnlari va zaratushtriylik aqidasi
Avesto, zaratushtriylik dinning asosiy manbalari hisoblanadi. Zaratushtra (ya'ni Zardush) shaxsiy manfaatlari orqali Zaratushtriyanlik dinining tarixi, uch olti ming yillik tarixga ega. Avesta Zardush tomonidan qilinayotgan namozlarni, duolarni va aytilayotgan yozma hadislarni o'z ichiga oladi. Avesta uzoq yillardan beri o'z ichiga Zaratushtriylik aqidasi va falsafasiga oid ma'lumotlar to'plami sifatida qabul qilingan.
Zaratushtriylik aqidasi shunday ma'quliyatlarga ega ki, yaratgan odamizga sifatini bilib, uni yaxshi qilishni buyuruvchi Ahura Mazda deb nomlanadi. Zaratushtriylik aqidasi bo'yicha, har bir odamning o'z vaqti bor va uni ne qilishi kerakligi bilan ta'minlangan.
Zaratushtriylik aqidasi uchun o'ziga xos rasm tuzishga e'tibor beriladi. Zaratushtriylikda, Yaxshilik va Sharaf nomli ikki g'ayrioddiy huquqiy jang davom ettirilmoqda. Zaratushtriyanlar uchun, birinchi g'ayrioddiy huquqiy jang Yaxshilik (yaxshilik va aniq huquqni o'zida jamlab olish) va ikkinchi g'ayrioddiy huquqiy jang Sharaf (ishonchni nazorat qilish, o'z vaqtida, o'z topishi va savdo-sotib-sotishda qanoatlarni qilmaslik) janglari hisoblanadi.
Zaratushtriylik, diqqatga sazovor bo'lish va yaxshi amallarga o'tishni rag'batlantiradi. Bu din, insonning erkinligini qadrlash, xilma-xilligi qabul qilish va insoniylikni saqlab qolishga qaratilgan.
Avesto, zaratushtriyanlar uchun muhim bo'lib, Zaratushtriylik aqidasi va falsafasiga oid ma'lumotlar to'plami hisoblanadi. Uning ichida namozlar, duolar va aytgancha hadislar kabi turli turdagi ma'lumotlar mavjud.
Zaratushtriylik dinining asosiy maqsadi insoniylik, yaxshilik, adolat, yovuzlik va insonning ruhiy ziddiyatlariga qarshi kurashdirishdir. Zaratushtriylik aqidasi, insonning erkinligini va xilma-xilligini qadrlashni rag'batlantiradi, shuningdek, yaxshi amallar va ijobiy xarakter yaratishni rag'batlantiradi.
Avesto asosan 5 qismga bo'linadi:

1. 
   Yasna - bu Zaratushtriyanlar tomonidan o'qiladigan asosiy ibodat namozlarining to'plami.
   
2. 
   Vispered - bu, Yasna dan keyin o'qiladigan qo'shimcha duolar, ibodatlar va maqtovlar.
   
3. 
   Vendidad - bu, jinoyat, kasalliklar va jasadni nolga chiqarishni qamrab oladigan ibodatlar va hikoyalar to'plami.
   
4. 
   Yasht - bu, Ahura Mazda va o'zaro shirinlikni qo'llash to'g'risidagi ibodatlar.
   
5. 
   Khurda Avesta - bu, Zaratushtriylik aqidasi va falsafasiga oid ma'lumotlarni jamlab o'z ichiga olgan yorliq.
   

Zaratushtriylik, o'zining shaxsiy himoyasi va topshirishiga e'tibor qaratadi. Zaratushtriyanlar, o'z qarindoshlari, oilalari va insoniy jamoalari bilan hamkorlik qilishni rag'batlantiradi.
Zaratushtriyanlar, insonning ijodiy xarakteri, yaxshi amallari va erkinligini saqlab qolishni rag'batlantiradilar. Zaratushtriylik, insonning dunyodagi bo'lmagan hayoti bilan ham shug'ullanadi va qiyomatga qadar davom etadi.
Avesta va Zaratushtriylik aqidasi, jahon dinshunoslik tarixida o'ziga xos o'rin egallagan. Uning falsafasi, insonning erkinligi, xilma-xilligi va ijodiy xarakteri bilan bog'liqdir va shundaylikda, insoniylikning yuqori qiymati va burchlilikni rag'batlantiradi.
Zaratushtriylik aqidasi, bir qancha mukammal maqsadlarni o'z ichiga oladi. Bu maqsadlarning ba'zilari quyidagilardir:

1. 
   Ahura Mazda'ning ijodiyligi va hikmatisiga bo'lgan e'tiqod.
   
2. 
   Erkinlik va insoniylikni saqlash, xilma-xillikni yo'q qilish, yovuzlik va kasalliklar bilan kurashish.
   
3. 
   Zarrar bo'lish va jinoyatdan to'g'ri yo'lga qaytish.
   
4. 
   Mazlumning himoyasi va uning to'g'risida xilma-xillilik qilish.
   
5. 
   O'zining yaxshi amallari orqali insonlarga yordam berish va yaxshi ko'rsatish.
   
6. 
   Insoniy hayotdagi maqsad va asosiy topishi.
   

Zaratushtriyanlar, o'zining ijodiy xarakteri, jamiyat bilan hamkorlik qilish, erkinlikni va xilma-xillikni qadrlashni rag'batlantiradilar. Zaratushtriylik, insonning qiyomatga qadar davom etuvchi hayotini, yaxshi amallar bilan bag'ishlanganligini va jahonimizning asosiy maqsadining erkinlik va xilma-xillik bilan bog'liq ekanligini ta'kidlaydi.
Zaratushtriylik, insonning tabiiy ta'sir va kuchlariga e'tibor qiladi. Bu maqsadga erishish uchun Zaratushtriyanlar, Tabiiy kuchlar, masalan, oqim va olovni o'zining ijodiy xususiyatlariga asoslanganlikda, o'zaro tomonlashishni rag'batlantiradilar.
Umuman olganda, Zaratushtriylik, insoniylikni, insonning ijodiy xarakterini, erkinligini, xilma-xilligini va jamiyat bilan hamkorlik qilishni rag'batlantiradi. Uning falsafasi, jamiyatimizning yuqori qiymati va burchliligini muhofaza qilishga asoslangan ekanligi bilan ajralib turadi.
Zaratushtriylik aqidasi, Avesto matnlari orqali kelajakdagi erkinlik va xilma-xillikning tushunuvini ifodalaydi. Bu maqsadlarni yetakchi asoslaridan biri, Ahura Mazda e'tiqodi va Zarathustra o'qitishlari bilan bog'liqdir.
Zaratushtriylik, insoniylikni xilma-xillik, himoya, mazlumning himoyalashiga e'tibor qilish bilan bog'liqdir. Bu jihatdan Zaratushtriyanlar, jamiyatning salomatligini va umumiy xilma-xillikni saqlashga intiladilar.
Avesto, Zaratushtriylik falsafasining asosiy manbalari sifatida qabul qilinadi. Avesto matnlari, erkinlik, xilma-xillik, insoniylik, ijodiylik va jamiyatga yondashuvni rag'batlantiradigan ayatlar bilan to'ldirilgan.
Avesto, zaratushtriylik adabiyoti tufayli jamiyatda yuqori ahlakiy qoidalarni o'rganishni, umumiy xilma-xillikni va erkinlikni saqlashni, jinoyatdan to'g'ri yo'lga qaytishni va himoya qilishni tavsiya qiladi. Zaratushtriylik falsafasi, xilma-xillikni qadrlash, himoya qilish va yovuzlikni yo'q qilishga e'tibor qilish bilan bog'liqdir.
Zaratushtriylikning asosiy aspektlari o'z vaqti o'qib chiqilishi va tushuntirilishi kerak bo'lgan dindir. Bu falsafa kelajakdagi insoniy jamiyatning yuqori ahlakiy qoidalari va erkinligi uchun muhimdir.
Zaratushtriylik aqidasi, Avesto matnlari orqali ko'rsatilgan maqsadlarga erishishga intiladigan va ijodiy kuchni yoritishga qaratilgan falsafiy ta'limotdir.
Zaratushtriyanlar, insonning ijodiy xarakteri va erkinligiga muhim e'tibor qilishni, shaytonning shirki va jinoyatdan to'g'ri yo'lga qaytishni o'rgatishni, xilma-xillik, himoya va jamiyat bilan hamkorlik qilishni o'rgatishni, yovuzlik va kasalliklar bilan kurashishni rag'batlantiradilar.
Zaratushtriylik, insoniylik va jamiyatni yuqori qiymat qilish, xilma-xillikni qadrlash, jinoyatdan qaytish va erkinlikni saqlashni o'rgatish orqali o'z mablag'ini olib boradi. Zaratushtriyanlar, erkinlik va xilma-xillikni jahonning asosiy maqsadining asli elementlari deb qabul qiladilar va ularni saqlashni jamiyatning umumiy vazifasi deb hisoblaydilar.
Zaratushtriylikning asosiy tushunchalari, Avesto matnlari bilan ifodalangan maqsadlarning ahamiyatini, insoniylik, erkinlik va xilma-xillikning ahamiyatini yaxshi ko'rsatish va o'rganishga intiladilar. Bu tushunchalar, bugungi kunda ham zaratushtriyanlar tomonidan saqlanib turilmoqda va dunyoning bir qancha mamlakatida zaratushtriyanlar yashaydi va ibodat qiladi.
Xulosa
"Avesto" — bu zoroastrizm dini tomonidan yozilgan ramznomadir. Bu ramznama, zaratushtralik dinning tushunchalarini va adabiyotini yig'ishib olgan holda yozilgan. Zaratushtra (yaʼni Zartosht) Zoroastrizm dini yaratgani sifatida bilinadi. Oʻzbek tilida, "Avesto"ning qismlari "Zend" deb ataladi.
"Avesto"ning manbasi Zaratushtra, yaratilgan dindorlik, yozuvlarni yozishning asosiy asboblaridan biri boʻlgan oʻqishni, tinchlikni va unutilmaydigan toʻgʻri yoʻlga koʻtarishni maqsad qilgan.
"Avesto"ning tili Avesto tilidir, shuningdek, yozuvning boshqa tillarda tarjimasi mavjud. Bu til, gʻarbda kutilayotgan kelajak tillarining oʻziga xos belgilarini oʻz ichiga oladi va zoroastrizm dini yaratilish davrida yozilgan yozuvlar tarixidagi koʻp tillarning asosiy manbasi sifatida qaraladi.
"Avesto" va Zaratushtra mavzusiga xulosa qilishimiz mumkinki, "Avesto" Zoroastrizm dini yozuvlari bo'lib, dinning asosiy manbasini tashkil qiladi. Zaratushtra esa bu dini yaratgan va uni tarqatgan zot. "Avesto" tilining xususiyatlari orqali bizning mamlakatimizda qadimdan kelib oʻtgan dinlarning asosiy xususiyatlarini oʻrganish va Zoroastrizm dini tarixiga oʻz nazarimizni solishimiz mumkin.
"Avesto" Zoroastrizm dini va adabiyoti tarixidagi muhim manbalardan biridir. Bu yozuvlar, Zoroastrizm dini adabiyotining asosiy manbasini tashkil qiladi. "Avesto" tilining xususiyatlari orqali biz Zaratushtra va uning dinining asosiy xususiyatlarini, dunyoviy va ukhliy mavjudotning tushunchalarini, adabiyotini, ibodatlarini va dini adabiyotining muhim bo'limlarini oʻrganishimiz mumkin.
Zoroastrizm dini, umuman olganda, adolatli, tinchlik va toʻgʻri yoʻlga koʻtarishni talab qiladigan dindir. Bu din asosan Iran va qadimgi Adrasboniya hududida keng tarqalgan edi. Zoroastrizmning asosiy qiyosiy konseptlari orasida "Akhirat" (ukhliy hayot) va "Hasti" (dunyoviy hayot) mavjud. Zaratushtra, "Avesto" yozuvlari orqali oʻzining fikrini yaratilgan dindorlik, oʻqishning, tinchlikning va toʻgʻri yoʻlga koʻtarishning muhimligi toʻgʻrisida koʻrsatdi.
"Avesto" tarixi, adabiyoti va Zaratushtra ning yaratgan dini adabiyotlari, insoniyat tariqida maʼlum darajada ahamiyatga ega. Ushbu manbalardan kelib chiqadiki, dunyoviy dinlarning ko'plab asosiy xususiyatlari Zoroastrizm dini va "Avesto" yozuvlarida ham mavjud edi.

Zoroastrizmning kelajak dinlari va fikriy tizimlarga koʻrsatgan ta'siridan qat'iy nazar, u asosiy tarixiy, falsafi, dinshunoslik va adabiy manba sifatida juda muhimdir. "Avesto" yozuvlari dunyoviy dinlar va adabiyot tarixining yodgorlik qutisi deb hisoblanadi. "Avesto"da yozilgan tushunchalar toʻgʻri va adolatli hayotga koʻtarilish, adabiyotda esa qadimgi iran adabiyoti tarixining eng muhim manbalari orasida hisoblanadi.

Bugungi kunda, Zoroastrizmning qadimgi xususiyatlari, dunyoviy dunyoqarashi, insoniyat va adabiyot tarixiga qaratilgan yorqin ta'siridan koʻrinadi. "Avesto" tarixi va Zaratushtra ning yaratgan dinining tushunchalari adabiyot, falsafa va dinshunoslikning kelajak taraqqiyoti uchun muhim manba hisoblanadi.
"Avesto" yozuvlari dunyoviy tarix, falsafa va dinshunoslikning oʻzining oʻzida ushbu sohalar boʻyicha bilimni oʻrganish va hisoblash uchun juda muhim manba hisoblanadi.