O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim va innovatsiyalar vazirligi “guliston davlat universiteti” “ijtimoiy-iqtisodiyot” fakulteti

2.1 “Avesto” matnlari va Sassanid imperiyasi davrida Zoroastrizm dinining tarixi
«Avesto» matnlari zardushtiylik dinining muqaddas kitobi hisoblanadi. Bu kitobda qadimgi Eron xalqi bo‘lgan “Avesto”ning e’tiqod va marosimlari o‘rin olgan. “Avesto” qadimgi Eron diniy madaniyatining asosiy hujjatlaridan biri boʻlib, diniy urf-odatlarning rivojlanishida katta rol oʻynagan.

Zardushtiylik Fors imperiyasining rasmiy dini boʻlib, miloddan avvalgi VI asrda Eronda asos solingan. U Zardusht yoki Zardusht nomi bilan tanilgan din asoschisiga asoslangan. Zardushtiylik monoteistik dinga e'tiqod qiladi va Ahura Mazda ismli yagona Xudoga sig'inadi. Ezgulik va yovuzlik o‘rtasidagi kurash, insonlar yaxshilik qilish orqali yomonlikni yengishlari kerak, degan e’tiqod ham muhim ta’limotdir.

Sosoniylar saltanati davri (miloddan avvalgi 224-651 yillar) zardushtiylikning gullagan davrlaridan biri. Bu davrda zardushtiylik rasman qabul qilinib, keng tarqalgan dinga aylandi. Sosoniy hukmdorlari diniy urf-odatlarni rivojlantirishga katta ahamiyat berib, din qoidalarini qayd etish uchun avesto matnlarini tuzishga harakat qilganlar.

Biroq islom dinining kuchayishi bilan zardushtiylik Eronda oʻz hukmronligini yoʻqotdi va aholi soni qisqara boshladi. Bugungi kunda zardushtiylik kichik din sifatida mavjud bo'lib, unga dunyo bo'ylab 200 000 ga yaqin kishi amal qiladi.

Zardushtiylik tabiat olami va insonlarning yaratilishi, o‘lim va qayta tug‘ilish, yovuzlikka qarshi kurash, oqibatda ezgulik g‘alabasini tasvirlaydigan din hisoblanadi. Bu din odamlarni yaxshi xulq-atvorga chorlab, halollik, adolat, sadoqat, xayrixohlik va boshqa fazilatlarga da’vat etadi.

“Avesto” matnlarida zardushtiylikning asosiy e’tiqodlari va amaliyotlarini aks ettiruvchi bo‘limlar mavjud. Matnlar Eronning turli mintaqalaridagi turli diniy urf-odatlarni o'zida mujassam etgan va zardushtiylikning konturlarini o'zida mujassam etgan.

Sosoniylar saltanati davrida zardushtiylik Eron madaniyati va turmush tarzida muhim oʻrin tutgan. Zardushtiylik koʻplab anʼanaviy urf-odatlar va marosimlar, masalan, rasmiy marosimlarda, bayramlarda va boshqa tadbirlarda qoʻllaniladigan maxsus ramz va belgilar bilan bogʻliq.

Zardushtiylik tarixda ba'zi muhim ta'sirlarga ega bo'lgan din hisoblanadi. Masalan, ibroniy diniga qisman zardushtiylik taʼsirida boʻlgan deb taxmin qilinadi. Bundan tashqari, ba'zi tarixchilar zardushtiylik nasroniylik va islom kabi dinlarning rivojlanishiga ta'sir ko'rsatdi, deb hisoblashadi.

Bugungi kunda zardushtiylik Eron, Hindiston, Pokiston va boshqa baʼzi mamlakatlarda ham amal qiladi. Biroq, uning dunyo bo'ylab diniy ta'siri yo'q, chunki unga kichik bir jamoa ergashadi.

Zardushtiylik diniy jihatdan ham o‘ziga xos axloqiy tizimni o‘z ichiga oladi. Ushbu axloqiy tizim odamlarning yaxshi va yomon harakatlari o'rtasidagi tanlovini ta'kidlaydi. Zardushtiylikda insonlar ezgulik va adolatni oshirib, yaxshi amallar qilib, yomonlikka qarshi kurasha oladilar.

Zardushtiylikda dunyo va insoniyat, yaxshilik va yomonlik o‘rtasidagi kurashda ishtirok etadi. Odamlarning yaxshi harakatlari yovuzlikni engish va dunyoni yaxshiroq joyga aylantirishga yordam beradi. Shunday qilib, zardushtiylik jamiyatda va shaxs hayotida farovonlikni oshirish uchun muhim diniy axloq tizimini taklif qiladi.

Shuningdek, zardushtiylik, tabiat olami va atrof-muhitga nisbatan sezgirlikni ko'rsatadi. Tabiatni va atrof-muhitni muhofaza qilish xayrli harakatlarning bir qismi hisoblanadi. Zardushtiylik dinida tabiiy resurslarni iste’mol qilishga e’tibor qaratish, barqarorlikni ta’minlash va tabiatni muhofaza qilish muhim ustuvor vazifa hisoblanadi.

Xulosa qilib aytganda, zardushtiylik insonlar jamiyati va shaxsiy hayotida yaxshi xulq-atvorni targ‘ib qiluvchi axloqiy tizimni taklif etadi. Yaxshi harakatlar ham insonlar, ham jamiyat uchun yaxshiroq joylashishga hissa qo'shadi va tabiiy dunyo va atrof-muhitni muhofaza qilish ham muhim ustuvor yo'nalish hisoblanadi.

Zardushtiylikning yana bir muhim jihati o‘limdan keyingi hayotga ishonishdir. Zardushtiylikda insonning hayotidagi yaxshi yoki yomon harakatlariga qarab o‘limdan keyin ruh jannatga yoki do‘zaxga yuboriladi. Binobarin, zardushtiylik insonlar o‘limdan keyin ham yaxshi amallar qilib, baxtli hayot kechirishi kerak, deb hisoblaydi.

Shuningdek, zardushtiylikda diniy peshvolar yoki ruhoniylarning ahamiyati ta’kidlangan. Zardushtiylikda diniy peshvolar yoki ruhoniylar jamiyatning ma’naviy yetakchilari hisoblanadi. Bu yetakchilar jamiyatda halollik, adolat, ezgulik kabi fazilatlarni targ‘ib qiladi, odamlarning diniy hayotiga yo‘l ko‘rsatadi.
Ta’kidlash joizki, zardushtiylik Fors imperiyasining rasmiy dini sifatida qabul qilinganidan keyin imperiya madaniyati va turmush tarzida muhim o‘rin tutgan. Ayniqsa, Sosoniylar saltanati davrida zardushtiylik ijtimoiy, madaniy va siyosiy hayotning markazida edi.
Bugungi kunda zardushtiylik kichik din bo'lib, dunyo bo'ylab 200 000 ga yaqin izdoshlariga ega. Uning izdoshlarining aksariyati Eron, Hindiston va Pokiston kabi mamlakatlarda yashaydi. Zardushtiylik diniy va madaniy merosni asrab-avaylash va kelajak avlodlarga yetkazish bo‘yicha faoliyat yuritayotgan ko‘plab tashkilotlar va tashabbuslar tomonidan qo‘llab-quvvatlanadi.