O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim va innovatsiyalar vazirligi “guliston davlat universiteti” “ijtimoiy-iqtisodiyot” fakulteti

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI

“GULISTON DAVLAT UNIVERSITETI”
“IJTIMOIY-IQTISODIYOT” FAKULTETI
5120300-Tarix ta`lim yo`nalishi
“Tarbiyaviy ishlar metodikasi” fanidan
KURS ISHI

BAJARDI: 73.20-guruh 3-bosqich talabasi
Eraliyev Jamshidbek Sharofiddin o`g`li
QABUL QILDI:

Reyting ball: ___________

Guliston-2023
Mavzu: “Avesto”ning tarixiy manba sifatidagi o’rni. “Avesto” tili. “Avesto” va zaratushtra.
Reja:
Kirish:…………………………………………………………………………3
I.BOB. "Avesto"ning tarixiy manba sifatida qayerdan kelib chiqqanligi va qanday paytlarda yozilganligi haqida tushuncha
1.1. “Avesto”ning tarixiy manba sifati va kelib chiqqan davri…………...5
1.2. “Avesto” yozuvlarining tuzilishi va uslubi…………………………….8
1.3 “Avesto” tili va uning oʻziga xos xususiyatlari………………………..12
II.BOB. “Avesto” va Zaratushtra.
2.1. “Avesto” matnlari va Sassanid imperiyasi davrida Zoroastrizm dinining tarixi......................…………………………………………….…..15
2.2. “Avesto” va Zaratushtra ……………………………………………..18
2.3. Avesto matnlari va zaratushtriylik aqidasi…………………………...21
Xulosa: ………………………………………………………………………25
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati………………………………………...27

KIRISH

Avesto, Zerdusht (Zarathushtra) tomonidan yaratilgan va Zoroastrizm diniy tarkibiy asosidir. Bu diniy to'plam 3 ta qismdan iborat: Yasna, Visperad va Vendidad. Yasna Zerdushting asosiy kitobi hisoblanadi va asosan Mazdayasnalarning ibodat va adabiyotining asosidir. Visperad Yasna ning davomi sifatida yaratilgan va o'z ichiga rivojlangan ibodat matnlari to'plamidir. Vendidad esa Mazdayasnalarning adolat va huquqiy muammolari, qasam va navkarlarning yuzaga kelishi, mavjud shariyatning asoslarini tushuntiradigan qismidir.
Avesto tarkibida milliy g'oyalar, erkinlig va mazlumlik, yosh va jannatni ta'riflash, erkinlik, imon va rahmat, do'stlar va dushmanlar, shirin va shirinliksizlik, odob va odobsizlik, o'zgartirishlar va ma'naviy qiyofalar kabi qo'shimcha mafkuralar bor.
Avesto, Zoroastrizm dinining asosiy axborot manbalaridan biridir va jahon tarixida ko'p mamlakatlarda Mazdayasnalar tomonidan amin qilingan. Avesto matnlari, manbalarining yuzlablari va zamonaviy falsafa usullari hisoblanadi. Bu muhim adabiyot, Mazdayasnalarning ibodat tizimini va adolatli hayot tarzini aniqlashda muhim asosdir.
Avesto matnlari Zerdushting hayoti va ijodi, jahon nazariyalari, ma'naviy qiyofalar, adolat va insoniyatning muhim tushunchalari haqida ham ma'lumot beradi. Zerdushtning, mavjud dunyoni yaratilishini, jahon yaratilishning o'ziga xos ko'rsatkichi, insonning o'zini tuzatishini va yuksaltirishni, odamlar orasida barqarorlik va insodiyatni rag'batlantirishni istaganligi Avesto tarkibida ifodalangan.
Avesto matnlari ayniqsa milliy g'oyalarni, milliy xotiralarni va milliy insonning umuminsoniy rivojlanishini o'z ichiga oladi. Bu asabiyat, millat, milliy munosabatlar, milliy axborot va milliy adabiyot haqida tushunchalarni ham o'z ichiga oladi.
Mazdayasnalar uchun, Avesto qaytadan tug'ilish, insoniyatni rag'batlantirish, adolat va huquqiyat, odob va insodiyat, o'z o'limimizdan keyin dardimizni yuborish va jannatga borish kabi muhim mafkuralarni tushuntiradi.
Avesto matnlari aynan zamonaviy falsafa, ayrim narsalarni baholash, yoshlarni tarbiyalash, o'zimiz va boshqalar bilan munosabatlarni o'rgatish va odobli hayotga yo'l qo'yish muammolari haqida fikrlarimizni shakllantirishda ham yordam berishi mumkin.
Avesto matnlari jahon tarixidagi ilmiy, madaniy va adabiy fikrlarning muhim manbalaridan hisoblanadi. Bu adabiyotning asosiy mavzulari milliy adabiyot, diniy tarkib, insoniyat tarixi, falsafa, ayrim adabiy janrlar, shoir va filologiyaga oid savollar kabi mavzularni o'z ichiga oladi. Avesto matnlari jahonning eng eski ilmiy asarlaridan biri hisoblanadi va bu yuzden jahon adabiyot va ilmiy hayotining mustaqil rivojlanishida ham katta ro'lini o'ynagan.
Avesto tarkibida zamonaviy yozuvlar hisoblanadigan "Pahlavi matnlari" ham bor, bu matnlarda Avesto matnlari haqida tafsilotli ma'lumotlar keltiriladi. Ayrishgan falsafiy o'zgarishlar va qilgan tadqiqotlar hisobiga yolg'iz tahrir qilinmagan, balki avvalgi davrlarda yozilgan Avesto matnlari izohlangan.
Avesto tarkibidagi yozuvlar, milliy g'oya va mafkuralarning asosida tuzilganligi uchun, millatlararo munosabatlarni o'zida jamlab o'tkazgan va o'z-o'zini yaqinroqroq bilishlar uchun ham muhim manba hisoblanadi.

.

1. 
   “Avesto”ning tarixiy manba sifati va kelib chiqqan davri
   

“Avesto”ning tarixiy manbasiga doir ko'plab versiyalar mavjud. Bu matnning kelib chiqqan davri ham ko'p o'zgarishi sababli aniq belgilanmagan, lekin umumiyatda 1000 yilgacha turishga harakat qilganligi haqida fikrlar mavjud.
Avesto matnlari Zoroastrizm dini, yoki Mazdayasnalar dinining muqaddas kitoblari sifatida bilinadi. Zoroastrizm dini I milldan avvalgi davrlarda Maveraunnahr hududida kelib chiqqan bo'lib, bularning o'zgartirilgan va o'zgarilmagan shakllari bor. Avesto matnlari esa Zoroastrizm dini tarixidagi eng eski yozuvlar hisoblanadi.
Avesto matnlari yozilgan va jamlangan paytda, zarafshon vodiysida jo'natilgan jang qonuni bilan Zoroastrizmning rasmiy dini bo'lib qabul qilinib, keyin Xorasan va Xitoy hududlariga tarqaldi. Avesto matnlari 7-8 asrlarda Anushirvon shahning dastlabki o'qituvchilari tomonidan Fars va Tojikiston hududida yozib olingan.
Ma'lumki, Avesto matnlari ko'plab tarixiy yozuvlar tufayli saklanib qolganligi sababli shunday holda Avesto tekshirish va o'rganishning aniq vaqtini aniqlash muammo bo'lib qoladi. Shuningdek, Avesto matnlari ko'plab yozuvlar hisoblanadigan "Pahlavi matnlari" bilan birgalikda, Sassanid imperiyasi davrida yozilgan bo'lib, bu matnlarda Avesto haqida ma'lumotlar berilgan.
Avesto matnlari o'z vaqti bo'lgan vaqtning aniq belgilanmaganligi tufayli, bu matnlarning mualliflari va qayerda yozilganligi haqida ma'lumotlar juda cheklangan. Shuningdek, matnlar to'g'risida o'zgarishlar va o'zgarmasliklar mavjudligi ham shubhasizdir. Bunaqa o'zgarishlar oldingi davrlardan xuddi "Yahudiyyon" yoki "Kristian" matnlarda ko'rgan o'zgarishlar kabi farqli xususiyatga ega.
Avesto matnlari tarixiy va falsafiy qarashlar, milliy va madaniy g'oyalarni o'z ichiga oladi. Bu asar milliy adabiyot, din, ayrim adabiy janrlar, falsafa, shoir va filologiyaga oid savollar kabi ko'p mavzularni o'z ichiga oladi. Bu yuzden Avesto matnlari, jahon adabiyot va ilmiy hayotining rivojlanishida ham katta rol o'ynagan.
Avesto matnlari Zoroastrizm dini tarixidagi eng eski yozuvlar hisoblanadi va bu dinning muqaddas kitoblari sifatida bilinadi. Zoroastrizm dini Maveraunnahr hududida kelib chiqqan va kelib chiqqan asrlarda yozilgan yozuvlar ham aniq belgilanmagan. Avesto matnlari esa Sassanid imperiyasi davrida yozib olingan. Matnlarda Zoroastrizm dini tarkibida eng muhim mafkuralarning ko'rsatilishi, Zoroastrizmning o'ziga xos tasavvurlari va odob-axloq qoidalariga oid ma'lumotlar berilgan.
Avesto matnlari hozirda ham yana ko'plab tadqiqotlar ob'ektiga aylanib borayotgan adabiyotlar hisoblanadi. Avesto matnlari yordamida Zoroastrizmning tafsilotli o'rganilishi, milliy va madaniy g'oyalari aniqlanishi, millatlararo munosabatlar o'rgatilishi mumkin.
Avesto, Qadimgi iran tili va Zoroastrizm dinining asosiy yozuvi hisoblanadi. Bu yozuvlar 3000 yil va undan keyin, bugungi Iran hududida yashagan Zaratushtra yozuvlariga asoslangan. Avesto matnlari Zoroastrizm dinining asosiy manbalari boʻlib, ular Zoroastrizm dinining asosiy aqidaviy tushunchalarini ifodalashda ahamiyat kasb etadi.
Avesto matnlari oʻzlarini 3 asosiy qismga boʻlish mumkin: Gathalar, Yashtlar va Vendidad. Gathalar, Zaratushtra yozuvlaridan biri hisoblanadi va shoiriy qismga kiradi. Yashtlar, toʻgʻri aytilsa, Zoroastrizmning ilahiyatlari bilan bogʻliqdir. Vendidad, Zoroastrizmning shar’iyatiga oid qism boʻlib, mavjud hayvonlarni, odamlarni va jihozlarini shudga oid qoidalar jamlanmasi hisoblanadi.
Avesto yozuvlarining uslubi, qadimiy Iran tiliga xos boʻlgan Pahlavi yozuvlariga oʻxshashligi bilan ajralib turadi. Ushbu yozuvlar yozuvchilar tomonidan binolar qurish, bogʻish va ijtimoiy hayotni boshqarishga oid tarixiy xabarlar, maslahatlar va ibratli hadisalar jamlanmasi sifatida yozilgan.
Avesto tilida yozilgan matnlar boshqa koʻplab sharqiy tillarga xos xususiyatlarga ega. Uning grammatikasi ham, turli koʻrinishlari bor va oldingi koʻplab iran tillaridan farq qiladi.
Avesto matnlari Zoroastrizm dinining bugungi kunda mavjudligini tasdiqlash mumkin boʻlgan asosiy tarixiy manbalar hisoblanadi. Bu yozuvlar Zaratushtra oʻzining oʻzi yozgan ekanligi koʻrsatilmasa ham, ular Zaratushtra hayotida yozib qoldirilgan yozuvchilar tomonidan yozilgan ekanligi tasdiqlanadi.
Avesto matnlari, Sassanid imperiyasi davrida katta ahamiyatga ega boʻlgan va diniy qiyofalarni rivojlantirishda ahamiyatli vazifa bajaruvchilari hisoblanadi. Ushbu davrning boshida Qadimgi imperiya va Maveraunnahr hududida yayilgan Zaratushtriylik aqidasi Sassanid imperiyasi davrida kuchli shakl oldi.