O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim vazirligi

Tayanch iboralar
Kitobiy-pahlaviy diniy adabiyot, badiiy adabiyot, didaktiv adabiyot, moniy matnlari, pahlaviy papiruslari, parfiyon (pahlaviy) tili, so‘g‘d tili, xorazm tili, sak-tohar dialektlari.


Savollar

1. 
   O‘rta eroniy tillar adabiyoti qanday xususiyatlarga ega?
   
2. 
   Parfiyon tili va xati fanda qanday nom bilan paralel qo‘llaniladi?
   
3. 
   So‘g‘ tili qaysi asrlarda yo‘qolib ketgan?
   
4. 
   Hozirgi kunda xorazm tilidan olingan qanday so‘zlarni bilasiz?
   

XI. MAVZU


ISH REJA:

1. 
   O‘rta eroniy tillar davrining dialektologik munosabatlari:
   

a) g‘arbiy-eroniy tillar;
b) sharqiy-eroniy tillar.
2. So‘g‘d va xorazm tillari.


O‘rta eroniy til davrining dialektologik munosabatlari
XX asrda eronshunoslikda ochilgan yangi kashfiyotlar ilgari fanga ma’lum bo‘lmagan uch eroniyzabon tillar – so‘g‘d, sak (xotan) va xorazm tillari bo‘yicha qimmatli materiallarni berdi. Bu esa o‘rta fors tili davriga oid sharqiy eron dialektlari guruhiga kiruvchi uchta tilni eronshunoslarga ma’lum qildi. Bu asrda tarixiy dialektologiyaga oid ishlar tez taraqqiy eta boshladi. Ilmiy izlanishlar shuni ko‘rsatadiki, qadimgi eroniy tillar davridagi dialektologik farqlar unchalik sezilmaydi. O‘rta eroniy til davrida esa yaqqol ko‘zga tashlanib, keskin farqlanadigan bo‘ldi. Buning ustiga yangi differensiatsiyalar paydo bo‘la boshladi. G‘arbiy va sharqiy eroniy tillar orasidagi farqlar chuqurlasha boshladi. Bu yerda farqlar faqat fonetik va leksik jihatdan emas, balkim grammatik struktura (morfologiya va sintaksis) bo‘yicha ham keskin sezila boshlandi. Mazkur ikki asosiy eroniy til guruhi qadimgi eroniy til davrining oxiri va o‘rta eroniy til davrining boshlanishida bir xilda taraqqiy etmaganini ko‘ramiz. G‘arbiy eroniy guruhga oid tillardagi flektivlik xarakteri sharqiy guruhdagi tillarga nisbatan tezroq yo‘qolgan. Yana o‘rta fors tilida rod va kelishik qo‘shimchalari butunlay yo‘qolgan bo‘lsa, o‘sha davrdagi so‘g‘d, sak (xotan) tillarida bu qo‘shimchalar keng iste’molda edi. Morfologiyada ham (sintaksisda aniqlovchi va aniqlanmish o‘rtasidagi bog‘lanish) o‘rtasida farqlar yaqqol ko‘zga tashlandi.