O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim vazirligi

Sharqiy-eroniy tillarning g‘arbiy-eroniy tillardan farqlanuvchi xususiyatlari haqida
Sharqiy-eroniy tillar g‘arbiy-eroniy tillardan fonetika, morfologiya, sintaksis va leksikada bir qator muhim xususiyatlari bilan farqlanadi:

1. 
   Sharqiy eroniy tillarda affrikatlar mavjud, g‘arbiy eroniy tillarda esa yo‘q.
   
2. 
   Sharqiy eroniy tillarda so‘z boshidagi jarangli undoshlarning affrikativ holatda bo‘lishi, g‘arbiy eroniy tillarda esa odatda ular saqlanadi.
   
3. 
   Sharqiy eroniy tillarda son kategoriyasida h tovushi beqaror bo‘lib, g‘arbiy eroniy tillarda esa u barqarordir.
   
4. 
   Sharqiy eroniy tillarning grammatik tizimida aniqlovchi aniqlanmishdan oldin keladi. G‘arbiy eroniy tillarda esa aniqlanmish – izofa aniqlovchi va h.k.
   

Umuman olganda hozirgi zamon eroniy tillarning fonetik, grammatik va leksik xususiyatlarining farqlanishi qadimgi eroniy tillar davridagi eroniy tillarning xususiyatlari bilan chambarchas bog‘liq.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

1. 
   I.M.Oranskiy «Vvedenie v iranskuyu filologiyu» M. 1960, 1988.
   
2. 
   Osnovi iranskogo yazikoznaniya M., 1979, 1981, 1982.
   
3. 
   Gamkrelidze T.V.Ivanov Vch.Vs. «Indoyevropeyskiy yazik i indoyevropeysi» tom I-II, Tbilisi, 1984.
   
4. 
   Naselenie SSSR M, 1976.
   

1 Osnova iranskogo yazikaznaniya M., 1979, 1981, 1982.

2 Doktor Muxammad Muinning yozishicha sak kabilalari Axmoniylar davrida va undan oldin xam Eron atrofida yashaganlar... Saklar O‘rta Osiyoning ichkari kismida ya’ni Xitoy Turkistonidan to Orol dengizigacha, Eronda va Eronning o‘zidan boshlab to Don daryosigacha va bu daryodan to azim daryo Dunaygacha tarkalgan edi.

3 Eron tillari oilasiga kiruvchi ulik tillarga shular kiradi. Balkim yana boshka tillar xam mavjuddir, lekin fan xozircha shular xakida ma’lumotga ega.

4 Qarang: I.M.Dyakonov, Assira-vavilonskie istochniki po istorii Urartu, VDI, 1951 № 2-4, yana Istoriya Midii, M-L., 1956».

5 Xorazm suzi Avestoda fakat bir marta uchraydi.

6 Bu haqda qarang: O.Tomson, Istoriya dreyney geografii. M., 1953 g. C. 200-201.

7 Avestoning tibbiyot, nujum, ilmu hikmat sohalariga oid matnlarini yunon tiliga tarjima qildirib, qolganini yondirib yuborishga buyurgan.

8 Abu Rayhon Beruniyning guvohlik berishicha, zamonamizgacha oshib kelgan «Avesto» matni aslining boshda ikki qismi va zardo‘sht tomonidan og‘zaki ijod sarchashmalarining kohinlar xotirasida saqlangan eng qadimgi «Gohlari» Shopur Sosoniy hukumronligi davrida (milodning III asrida) Mugupat Kartir tomonidan yozib olingan. Xusrav I xukumronligi davrida esa (eramizning 531-573-y.) Avesto pahlaviy tiliga tarjima etilib, bu «Zand Avesto» (Avesto shahri) nomi bilan mashhur bo‘ldi. Olimlarning fikricha, Avesto Xorazm, So‘g‘d va Baqtriya yozuviga yaqin, Yunon va parfiya yozuvlarining isloh qilingan shaklida yozilgan bo‘lib, bu Avesto yozuvi deb, madaniyatimiz tarixiga kirgan.

9 Hindistonning Bombey shahrida zardushtiylik udumini o‘rganadigan Koma ilmiy markazi mavjud. Ana shu ma’naviyat o‘chog‘ida Ardasher I davrida ko‘chirilgan Avesto nushalari shuningdek, Sankt-Peterburgdagi Saltikov – Shedrin nomidagi Davlat kutubxonasining Sharq qo‘lyozmalari bo‘limida Avestoning bir qo‘lyozmasi mavjud.

10 Hamidjon Hamidovning “Avestoning ilmiy va adabiy qimmati” maqolasida ikkinchi bob qilib berilgan (O‘zbek tili va adabiyoti jurnali, 2000-yil, 3-son, 7-15-b. “Vvedenie v iranskuyu filologiyu” kitobida esa 4 bob qilib berilgan 78-79-betlar).

11

12 Materiali po rayonirovaniyu Sredney Azii Kn. №1, chast 1, Buxara-Tashkent, 1926 g. 23 s.