O’zbekiston respublikasi oliy ta’lim,fan va innovatsiyalar vazirligi ipak yo`li innovatsiyalar universiteti «pedagogika texnalogiya»

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM,FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI

IPAK YO`LI INNOVATSIYALAR UNIVERSITETI
« PEDAGOGIKA TEXNALOGIYA» FANIDAN
«Shaxs ijtimoiylashuvi yuzasidan mavjud ijtimoiy muommolarga mutaxassis sifatida yondashish ko`nikmasini shakllantirish hamda amaliy yechim va tavsiyalarni taklif etish masalasini shakllantirish»
MAVZUSIDAGI



MUSTAQIL ISH

Bajaruvchi:_____-guruh talabasi Abdurashidova Durdona
Ilmiy rahbar:________________________________


OLMALIQ – 2023yil
Reja:
1. Kirish
2. Psixologiyada shaxs ijtimoiylashuvi muammosi
3. Shaxsning ijtimoiylashuvi va ijtimoiy munosabatlarning o`ziga xos xususiyatlari

Foydalanilgan adabiyotlar

KIRISH
Uzoq asrlar davomida millatimiz oilani inson ma’naviyatini shakllantirishning eng maqbul maskani sifatida e’tirof etgan. Oila qaysi millatga mansub bo‘lsa, o‘sha xalqning ma’naviyatini o‘zida mujassamlashtirib, birnecha asrlik tarixga ega bo‘lgan an’analarni, ma’naviyatni avloddan-avlodga yetkazadi. Shaxsning ijtimoiylashuv jarayonida biologik, tabiiy va madaniy muhit, ijtimoiy tajriba, odamlar bilan munosabat kabi omillar muhim ahamiyat kasb etib kelgan. Ijtimoiylashuv jarayonining turlari ehtiyojlar, motivlar, individual va shaxsiy xususiyatlarning tuzilishiga, xususan, shaxsning rivojlangan ijtimoiy-psixologik bardoshliligiga qarab shakllanadi.Shaxsning ijobiy salohiyatini faollashtirish muammosini faol rivojlantirayotgan gumanistik psixologiya moslashuvjarayonining yakuniy maqsadi sifatida shaxsning o‘zini o‘zi anglash g‘oyasini ko‘rib chiqadi. Ijtimoiy moslashuvning bir nechta modellari ajralib turadi. Agar inson o‘zi yashayotgan madaniyat maqsadlarini baham ko‘rsa, ularni qonuniy, tavsiya etilgan vositalar bilan amalga oshirsa, moslashuvning mos modeli amalga oshiriladi. Innovatsion moslashuv modeli insonning jamiyat maqsadlarini qabul qilishi, lekin ularni noan’anaviy usullarda amalga oshirishi bilan tavsiflanadi. Bugungi kunda ijtimoiy hayotning tezlashishi, shuningdek, bir joyda ikkinchi joyga ko‘chish, turli dinlar yoki irqlar va yoki turli ijtimoiy tabaqalar o‘rtasidagi turfa xilliklar shaxsning jamiyatga moslashuvini qiyinlashtirmoqda. Shu bilan birgalikda, oilalarda ajralishlar xavfining mavjudligiyosh avlodga salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda. Statistik ma’lumotlarga ko‘ra, ajrashganlarning farzandlari ham nikohlarida ajralishlar ko‘p bo‘ladi.Bunday nikohlarda, hatto bolalar va ularning ota-onalari o‘rtasidagi eng kichik kelishmovchiliklar paytida, ular topadigan eng oson yechim oxir-oqibat ajralishdir.So‘nggi yillarda deyarli barcha jamiyatlarda texnologik, ijtimoiy va iqtisodiy sohalarning rivojlanishi bilan parallel ravishda oila tarkibidagi o‘zgarishlar natijasida shaxsning ijtimoiylashuvi qiyinlashib, moslashuvchanlik jarayoni bir qadar sekin kechmoqda

PSIXOLOGIYADA SHAXS IJTIMOIYLASHUVI MUAMMOSI
Ijtimoiy-pedagogik moslashuvni ijtimoiy-madaniy moslashuv turi sifatida ajratish mumkin, deb hisoblaymiz, bunda biz ijtimoiy qadriyatlarni, normalarni, ijtimoiy hayotga munosabatni, ijtimoiy rollarni bilishni va bolaning rivojlanishining pedagogik jihatdan tashkil etilgan jarayonini tushunamiz.
Ijtimoiy moslashuv -bu shaxs va jamiyatning o‘zaro ta’siri. Ijtimoiy moslashuv jarayoni -bu shaxsning atrof-muhitga moslashishi emas, balki teng huquqli tomonlarning o‘zaro ta’siri. Ijtimoiy moslashuvning muhim xususiyati bu shaxsning ham, atrof-muhitning ham faol transformatsion funktsiyasini yuqori darajada amalga oshirishdir. Shaxs va atrof-muhitningo‘zaro ta’siri ma’lum qonuniyatlarga bo‘ysunadi.Muhit qanchalik barqaror bo‘lsa, moslashish jarayonida shaxsda sodir bo‘ladigan o‘zgarishlar shunchalik chuqur va barqaror bo‘ladivaijtimoiy muhitning yuqori darajalari o‘zlarining qattiqligi tufayli shaxsning ta’iriga kamroq bog‘liqdir.
Ekstremal sharoitlargamoslashish shaxsning keskin murakkab hayotiy vaziyatni engish zarurati bilan bog‘liq. Bunday hollarda moslashish insonning jismoniy va aqliy resurslariga katta yuklanish bilan bog‘liq. Ekstremal sharoitlarning uzoq muddatli saqlanishi yuqori psixoemotsional stress tufayli noto‘g‘ri moslashishga olib keladi. Bunday moslashishga misollar harbiy mojarolar, iqtisodiy inqirozlar va boshqalar bilan bog‘liq vaziyatlar bo‘lishi mumkin. O‘zgargan muhitga moslashish inson hayotidagi uzoq muddatli, barqaror o‘zgarishlar bilan bog‘liq: kasbga, oilaga, emigratsiyaga va boshqalarga moslashish. Bunday moslashishning natijasi shaxsiyatning chuqur va barqaror o‘zgarishi bo‘lib, bu atrof-muhitni yangi emas, balki odatdagidek tabiiy ravishda qabul qilishga imkon beradi. Doimiy muhitga moslashish jamiyatdagi qadriyatlar, me’yorlar, xulq-atvor qoidalarini bosqichma-bosqich o‘zlashtirishni o‘z ichiga oladi va shaxsning sotsializatsiyasi bilan bog‘liq. Bu muayyan hayotiy vaziyatlarga kundalik moslashishdir.O‘zgaruvchan sharoitlarga moslashish shaxsning moslashuvchanligi, har qanday muhit bilan aloqa nuqtalarini topish, shaxsiyatning o‘zagini saqlab qolgan holda muzokaralar olib borish qobiliyati bilan bog‘liq. Bunday holda, moslashuvchanlik va barqarorlik kabi shaxsiy xususiyatlar ayniqsa muhimdir. Ijtimoiy muhitning beqaror sharoitida ko‘p narsa shaxsning barqarorligi va barqarorligiga bog‘liq. E.Erikson yosh inqirozlari muammolarini tavsiflab, asosan bu inqirozlar bolaning ijtimoiy moslashuv jarayoniga qanday ta’sir qilishini ko‘rib chiqadi.
Demak, hayotning birinchi yilida, ijtimoiy aloqalarning rivojlanishi vabuzilishi. Ijtimoiy mahrumlik o‘zini ijtimoiy rollarni o‘zlashtirish, ijtimoiy maqsadlar va qadriyatlar bilan tanishtirish orqali shaxsning ijtimoiy o‘zini o‘zi anglashining imkoni bo‘lmaganda namoyon bo‘ladi. Subyektning moslashish qobiliyatini tiklash jarayoni readaptatsiya deb ataladi2.Moslashuv shaxs va atrof-muhitning o‘zaro ta’siri bo‘lganligi sababli, shaxsning moslashuvining tashqi va ichki mezonlarini farqlash tabiiydir. Ijtimoiylashuv uzoq davom etadigan murakkab jarayon. Chunki har qanday jamiyat rivojlanish jarayonida ijtimoiy va axloqiy qadriyatlar, ideallar, axloqiy me’yorlar va qoidalar tizimini ishlab chiqadi, har bir bola yuqoridagi qoidalarni qabul qilib, o‘rganib mazkur jamiyatda yashash, uning a’zosi bo'lish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Buning uchun jamiyat u yoki bu shaklda shaxsga maqsadga muvofiq ta’sir etadi. Bu ta’sir ta’lim vositasida amalga oshadi. Ikkinchi tomondan, shaxsning shakllanishiga turli g‘oyalar, ijtimoiy muhit ta’sir ko‘rsatadi.
Odamlar ijtimoiy me’yorlar va axloqiy qoidalar bilan munosabatga kirishadilar va uni o'rganadilar.Ijtimoiylashuv jaravoni ichki qarama-qarshiliklarga ega. Ijtimoiylashgan inson jamiyat talablariga mos kelishi, jamiyat rivojlanishidagi salbiy jihatlarga, shaxsning individual rivojlanishiga to‘sqinlik qiluvchi hayotiy holatlarga qarshi turishi kerak. Lekin hayotda ba’zan aksi ham bo‘ladi: to‘liq ijtimoiylashgan, jamiyatga kirishib ketadigan, ammo muhitda ba’zi salbiy holatlarga qarshi kurashishda faollik ko‘rsatmaydigan odamlar ham mavjud. Shaxs tarbiyasiga ta’sir etuvchi omillar.
Fanda, odamning shaxs sifatida rivojlanishiga biologik va ijtimoiy omillarning ta’siri o‘rtasidagi munosabatni belgilashga oid munozara ko‘pdan buyon davom etmoqda. Shuningdek,biologik yo‘nalish deb nomlangan nuqtayi nazar yetakchi o‘rinlardan birini egallab, uning vakillari Aristotel, Platonlar tabiiy-biologik omillarni yuqori qo‘yadi. Ular tug‘ma imkoniyatlar, taqdir, tole har kimning hayotdagi o‘rnini belgilab bergan, deydilar. Ular ijtimoiy muhitning rolini hal qiluvchi omil deb hisoblaydilar.
Demak, odam bolasining shaxs sifatida rivojlanib, taraqqiy etib borishi, uning shaxs bo‘lib kamolga yetishida nasl (biologik omil), ijtimoiy muhit (bola yashaydigan sharoit), shuningdek, maqsadga muvofiq amalga oshadigan tarbiya ham birdek ahamiyatga ega. Bu omillarning ta’sirini aniqlashda ilg‘or pedagogik olimlar, psixolog va faylasuflar ta’limotiga suyaniladi.Shunday qilib, odam shaxsining jamiyatdagi rivojlanishi tabiat, muhit. insono‘rtasidagi murakkab aloqa ta’siri ostida ro‘y beradi, inson ularga faol ta’sir etadi va shu yo‘l bilan hayoti va o‘z tabiatini o‘zgartiradi.Shaxsga ijtimoiy muhitning ta’siri ham muhim. Bu tarbiya tizimi orqali amalga oshiriladi.
Ya’ni, birinchidan, tarbiya ta’sirida muhit bera olmagan bilim, ma’lumot egallanadi, mehnat va texnik faoliyat bilan bog‘liq ko‘nikma va malakalar hosil bo‘ladi.Shaxs rivojlanishida faoliyatning o‘rni. Shaxs rivojlanishida irsiyat, muhit, tarbiya bilan bir qatorda inson faoliyati ham muhim ahamiyat kasb etadi. Bu degani inson qanchalik mehnat qilsa, uning rivojlanishi shunchalik yuqori bo‘ladi.Faoliyat jarayonida inson shaxsi, har tomonlama va bir butun, yaxlit holda rivojlanadi. Lekin faoliyatni maqsadga muvofiq amalga oshirishi uchun uni to‘g‘ri tashkil etish lozim. Muayyan bir yosh davriga xos boigan anatomik, fiziologik (jismoniy) va psixologik xususiyatlar yosh xususiyatlari deb ataladi. Ana shu yosh xususiyatlarini hisobga olgan holda ta’lim va tarbiya ishi tashkil etiladi. Shunda inson rivojlanishiga tarbiya ta’siri kuchli bo‘ladi.Insonning tarbiyasiga to‘g‘ri yondashish, uni muvaffaqiyatli o‘qitish uchun bola rivojlanishidagi turli yoshdagi davrlariga xos xususiyatlarni bilish va uni hisobga olish muhimdir. Chunki inson organizmining o‘sishi ham, rivojlanishi ham, psixik taraqqiy etishi ham turli yosh davrlarida turlicha bo‘ladi. Abu Ali ibn Sino, Yan Amos Komenskiy, K.D.Ushinskiy, Abdulla Avloniylar ham insonni tarbiyalash zarurligini uqtirib o‘tganlar.Xulosa qilib aytadigan bo‘lsam, buyuk davlatni qurish uchun barkamol inson tarbiyalanmog‘i zarur. Shu sababli yoshlarni ruhan tetik, ma’nan barkamol qilib tarbiyalash bugungi kunning asosiy vazifasidir. Har qanday oilada o‘zaro munosabatlaridan izoli vaziyatlarning yuzaga kelishi muqarrar ekanligini inobatga oladigan bo‘lsak, uni bartaraf etish mumkin ekanligi a’yonlashadi. Lekin shu nizolarning xarakteri ularning oqibatlariga ko‘ra turli oilalar va ulardagi oilaviy munosabatlar bir biridan farqlanadi.
Aslida, muvaffaqiyatli oilalardagi nizolar biriktiruvchidir va muvaffaqiyatsiz oilalardagi nizolar ajratuvchi xususiyatga ega. Shunday ekan,muvaffaqqiyatli oila jamiyatning asosiy kuchi va tayanchidir va bunda oilalarda tarbiyalangan shaxslarda ijtimoiylashuv jarayoni bir qadar yengil kechadi.