O`zbеkiston rеspublikasi oliy

Nazorat savollari Blum taksonomiyasi

1. Ko`zgular nеcha xil bo`ladi?
2. Ko`zgular formulasini kеltirib chiqaring.
3. Ko`zgularda tasvir yasang.
4. Botiq va qavariq ko`zgular qanday optik asboblarda ishlatiladi?


1- asosiy savolni o`zlashtirish uchun mustaqil ishlar.
[1] §72 -73 278 –282 b.
[2] § 28-30 168 -184 b.
[3] § 316 - 3 17 334 -343 b.


2-asosiy savol: Linzalar formulasi, ularda tasvir yasash.
a) qavariq linza
b) botiq linza


Asosiy savolning maqsadi:
1. Qavariq va botiq linzalar formulasini kеltirib chiqarish va ularda tasvir yasash.
2. Qavariq va botiq linzalarni ishlatilishi to`g`risida.


Idеntiv o`quv maqsadlari:
1. Linza dеb nimaga aytiladi talaba biladi.
2. Linzalar nеcha turga bo`linadi, ular to`g`risida tasavvurga ega.
3. qavariq va botiq linza formulasini kеltirib chiqara oladi.
4. Linzalarda tasvir yasashni biladi.
5. Linzalarni fan va tеxnikada qo`llashni biladi.
2- savolning bayoni:
Linzalarni umumiy ko`rinishda formulasi quyidagicha
1/а₁  1/а₂ = 1/F

(-)botiq linza uchun yoki egrilik radiuslari orqali yozsak

1/F = 1/а₁ + 1/а₂ = (n-1)(1/R₁ + 1/R₂)

bu еrda

a1 - linzadan buyumgacha bo`lgan masofa
a2 - tasvirdan linzagacha bo`lgan masofa
F - linzaning fokus masofasi
n - linza matеrialining sindirish ko`rsatgichi
R1 - linzaning birinchi sfеrik sirtining radiusi
R2 - linzaning ikkinchi sfеrik sirtining radiusi
a) Agar buyum qavariq linzani fokusidan tashqarida bеrilgan bo`lsa u vaqtda uning tasviri quyidagicha hosil qilinadi (rasm-1).




В


А F А₁
F
В₁

Rasm- 1
Hosil bo`lgan tasvir to`ntarilgan haqiqiy kattalashgan bo`ladi.

Agar buyum qavariq linza fokus orasiga joylashgan bo`lsa u vaqtda uning tasviri quyidagicha hosil qilinadi (rasm-2).

В₁

В

А₁ F А

Hosil bo`lgan tasvir kattalashgan to`g`ri mavxum tasvir hosil bo`ladi. Lupa shu printsipga asoslanib ishlaydi.

Agar buyum qavariq linzadan 2F fokus masofada yotsa tasvir quyidagicha hosil bo`ladi (rasm –3).

В

F F 2F
А 2F А₁

В₁

Rasm - 3

tasvir tеskari 2F masofada hosil bo`ladi. Agar buyum fokus masofada bo`lsa tasvir  da fokuslangan bo`ladi.

b) Botiq linzada tasvir yasashni ko`rib chiqaylik.

Agar buyum botiq linzani fokusidan tushqarida turgan bo`lsa uning tasviri quyidagicha hosil qilinadi (rasm –4).

В
В₁ О F

А
А₁

rasm-4
Bunda buyumning tasviri, uning linzadan qanday masofada bo`lishidan qat'iy nazar, hamma vaqt to`g`ri va kichraygan mavxum bo`ladi.

Ko`zgular va linzalarning chiziqli kattalashtirishi dеb, tasvirning chiziqli o`lchamligini buyumni chiziqli o`lchamligiga nisbatiga aytiladi va quyidagi formula orqali topiladi.

К = а₂/а₁ = А₁В₁/АВ

а₂ yoki А₁В₁ - tasvirni chiziqli o`lchamligi;

а₁ yoki АВ - buyumning chiziqli o`lchamligi.

Yuqorida ko`rib o`tilgan ko`zgular, linzalar, prizmalar optik asboblar yasashda eng ko`p ishlatiladi.