O'zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus t a ’lim vazirligi
Download 4.27 Mb. Pdf ko'rish
|
Atabayeva H. Yuldasheva Z. Botanika yem-xashak yetishtirish agronomiya asoslari (1)
K o ‘p yillik dukkakli o ‘tlar
D u k k a k li o 't la r n in g m o h iy a ti u la rn in g b io lo g ik x u su siy a ti b ila n bog'liq. Bu dukkakli o 'sim lik lam in g havo azotini o 'z la sh tirib tu p ro q d a azot to 'p la sh xususiyati bilan ham b o g 'liq deganidir. K o ‘p yillik d u k k ak li o ‘tla r 2-3 yilda bir g ek tard a 200-400 kg azot va ancha ildiz qo ld iq larin i to ‘playdi. D u k k a k li o 'tla rn in g ta rk ib id a y uq ori sifatli oqsil to 'p la n a d i, u la rd a n ta y y o rla n g a n o z u q a la r s h u n in g u c h u n o so n h a z m b o 'la d i. D u k k a k li o 'tla r k o ‘p yillar d a v o m id a a n c h a k o ‘k a t hosilini t o ‘playdi. T u p ro q n i sham ol va suv yem irilishidan saqlaydi, ayniqsa b a h o r va kuz yo g'ingarch ilik pay tid a. Bu ekinlar iqtisodiy sam araga ega, ch un ki u h a r yili ekilm aydi, u ru g ‘ ta la b qilinm aydi, yer h a r yili hayd alm ay di, q a to r orasi ishlanm aydi. A m m o bu o ‘tla r tu p ro q m uhitiga talab c h an , tu p ro q d a fosfor, kaliy, m olibden bo'lishini ta la b qiladi, u ru g ‘chiligi an ch a qiyin. D u k k a k li o 'tla r o ‘rilgandan keyin y ana q ay ta o ‘sib chiqadi, shuning uchun u n d an b ir necha m a rta hosil olish m um kin. G ullash tark ib id a 14- 18 foiz oqsil b o 'la d i. U ru g 'i b ir v a q td a yetilm aydi, yetilgani to 'k ila d i. U ru g 'n in g u n u v c h a n lig i sa q la n ish i h a r xil b o 'la d i. B a rg a k d a 1-2 yil saq lanadi, sariq q ash q a rb ed a d a 16-17 yil saq lanad i, bed ad a 3-7 yil, qizil sebargada 3-4 yil saqlanadi. Bu ek in lar bo sh q a dala ekinlariga yaxshi o 'tm ish d o sh h isob lanad i. B eda Ahamiyati. B eda o'sim ligidan xilm a-xil o zu q a la r tayyorlasn m um kin. Bu o z u q a la r to 'y im lilig i b ila n a jra lib tu ra d i. B ir k ilo g ra m m k o 'k a ti tark ib id a 0,20 ozu q a birligi va 30 g hazm b o 'la d ig a n oqsil, 1 kg p ich an id a 0,47 ozu q a birligi va 90 g oqsil b o 'la d i. B edaning ta rk ib id a h ay v o n lar uchun za ru r b o 'lg a n v itam in la r A, V ,, V,, D , S, E. К k a b ila r m avjud. B eda k o 'k a ti sersuv b o ladi, ta rk ib id a 70-75 foiz suv b o 'la d i. B eda agrotexnik ah a m iy a tig a ham ega. B eda bir g ek tar yerda 250-340 kg azot va 150-184 s ildiz qoldiqlarini to 'p la y d i. Beda ekilgan y erlard a tu zlam in g m iq d o ri k a m a y a d i. S u g 'o r ila d ig a n m a d a n iy y ay lo v b a r p o e tis h d a bedaning roli k atta. Beda birinchi yili 20-40 s, ikkinchi yili 60-80, uchinchi yili 100-15G s ga pichan beradi. U ru g ' hosili seleksion n a v lard a 4-6 s gani tashkil etadi. A m alda u ru g ' hosili ancha kam b o 'la d i. 144 Tarixi. Bcda q ad im d an ekib kelingan, keng ta rq a lg a n ekindir. Ilk bor bcda cram izdan 5 m ing yil ilgari O 'r ta O siyoda ekilgan. B undan ilgari bcda X itoy, H in d isto n , E ro n , G re tsiy a , Italiy a va Shim oliy A frik ad a tarqalgan. H ozir yer yuzida beda 30 m ln ga yerga ekiladi. O 'zb ek isto n d a 200 ming ga yerga ekiladi. B iologiyasi. Beda d u k k a k lila r oilasiga m an su b bir, ikki va k o ‘p yillik o'sim likdir. Eng k o ‘p ekiladigani k o ‘k beda hisoblanadi. B cdaning u ru g ‘i 1-3 °C da unib chiqadi, m uqobil h a ro ra t 18-20°C, m aysa -6°C sovuqqa chidaydi. Q o r qalin boMsa b eda -40°C ga ham chidaydi. B ahorda beda 5-7°C da o ‘sa boshlaydi. N am sevar, urug* b o ‘rtishi uchun 100-120 foiz suv sarflaydi, o ‘sish d a v rid a tu p ro q nam ligi 70-75 foiz b o'lishi kerak. Ildizi yaxshi rivojlanganligi uchun beda tu p ro q n in g c h u q u r q atlam id an suv o 'z la s h ti r a o la d i, s h u n in g u c h u n la lm i y e r la r d a e k ila d i. B ed a y o rug'sevar uzun kun o'sim ligi. Bir to n n a pichan yetishtirish uchun 26 kg a z o t, 6,6 kg fo sfo r va 15 kg k aliy sa rfla y d i. U n u m d o r, g 'o v a k , sh o 'rla n m a g an , m uhiti pH 6-7,5 b o ig a n tu p ro q la m i ta la b qiladi. Yaxshi sh aro itd a ekilgan beda 5-6 k u n d a unib chiqadi, m aysa m ay da b o 'lu d i, q a tq a lo q b o 'ls a k o ‘p n o b u d b o 'la d i. M ay sa k o ‘rin g an d an 3-4 kuiulun keyin birinchi chin bargi k o ‘rinadi, o 'sim lik d a 15-20 chin barg chiqudi. M aysalanishdan 40-60 kun o 'tg a c h shonalash davri boshlanadi, уипи 10-15 k un d an keyin gullaydi. B ahorda ekilgan beda 90-110 k u n d a gulluydi, 140 k unda u ru g ‘i yctiladi. Ekish m u d d ati yiliga o ‘rim iga q a ra b I iiii bir o 'rim 25-65 k und a yctiladi. OVhckiNlondu m ahalliy va sclcksiya navlari ekiladi, m ahalliy geografik mimumiluri keng tarqalgan. YctK htirisli tcx n u lo g iy asi. Asosiy o 'tm ish d o sh i - g ‘o ‘za, k an o p , sholi, m a k k a jo 'x o ri, boshoqli don, poliz, sabzav ot ekinlaridir. Bir ekilgan yerga beda 5-6 yildan keyin yana q ay ta ekiladi. S h aro itg a q a ra b yer h ay d ash d an oldin sug‘orish talab qilinislii m um kin. S u g 'o rilsa yerni ishlash oson b o ‘ladi. Y er 25-27 sm cluiqurlikka ekiladi, b a h o rd a b o ro n a qilinadi, begona o ‘tla r k o ‘p b o 'lsa y o p p asig a k u ltiv a tsiy a q ilin a d i, k eyin b o ro n a va ta la b q ilin sa m o la yurgiziladi. O'g'itlash. Yer h ay d ash d an oldin 10-15 t ga g o ‘ng solinadi. T u p ro q turi va unum dorligiga q a ra b o 'rta c h a 90-150 kg fosfor va 50-100 kg kaliy surflunadi. Ikk inchi va u chinchi yili 60-9 kg fo sfo r v a 30-45 kg kaliy Hiirllanadi. T u p ro q ta rk ib id a az o t yetarli b o 'lm a sa 50 kg azot ekishdan 145 oldin solinadi. A zot bu m e’yo rd an k o ‘p ish latilsa biologik azot to'planmaydi, ekinning afzalligi yo‘qoladi. Ekish. Ekish uchun urug* tayyorlanadi. Davlat andozalari bo‘yicha ko‘k beda urug'ining tozaligi 92-98 foiz, unuvchanligi 70-95 foiz boiishi kerak. Zarpechak va kakra u rug'idan maxsus «Kuskut» va EMS-1 saralovshi elektromagnit mashinalarida tozalanadi. Beda bahorda, yozda va kuzda ekiladi. Lalmi yerlarda kuzda yog'ingarchilik oldidan ekiladi. Beda yoppasiga qatorlab yoki tor qatorlab ekiladi, ekish chuqurligi 1-3 sm bo'ladi. Ekish me’yori 14-16 kg ga. Beda boshqa ekinlar bilan qo'shib ham ekiladi (arpa, suli, sudan o ‘ti). Bunda ekish me’yori kamaytiriladi. Download 4.27 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling