O'zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus t a ’lim vazirligi

1
1111
•>') 
lo iz u n ib c h iq ish darajasi 85-95 
foiz I
n i
’II
i
I
i
I kerak,
/ Ам/i. M ukkii|o'xon bahorda tuproq harorati 10°C issiqlikka yetganda 
ekiladi ilundan liishqan uni yozda ekish ham mumkin. O ’zbekistonning 
jiuitibiy viloyiitlarida 15-20 im utlarda,T oshkent,Sam arqandviloyatlarida 
ham da I 'a r g ’o n a vodiynida 20-25 m a r tla rd a , X o ra z m v ilo y a ti va 
Q oruqnlpog’iston Rcspublikasida 10-aprelda ekiladi. U m um an, har bir
95

---

viloyat sh aroitida chigitpi ekish b oshlanguncha m a k k a jo 'x o rin i ekishni 
tam o m lash kerak. M a k k a jo 'x o ri kechki m u d d a tla rd a ek ilg and a uning 
hosili sezilarli d a ra ja d a pasayadi.
M ak k a jo 'x o ri keng q a to rla b , q a to r orasi 60,70,90 sm qilib ekilib, uning 
naviga q arab h a r 15-20 sm o ra liq d a b itta o 'sim lik qoldiriladi. E rtap ish ar 
n av v a d u ra g a y la r e k ilg a n d a b ir g e k ta r y e rd a 70-80 m in g o 's im lik , 
o 'rta p is h a r nav va d u ra g a y la r ekilganda esa b ir g ek tar yerda 50-55 m ing 
o 'sim lik qoldirilishi kerak . K echpishar n av lar (« O 'zb ek isto n tishsim on») 
va d u ragaylar ekilganda esa bir g ek tar yerda 40 m ing o 'sim lik qoldirilishi 
kerak.
H a r gektar yerga s a rf b o 'la d ig a n u ru g 'n in g m iq d o ri uning yirikligiga 
va unib chiqish d arajasig a b og'liq. Shu xususiyatlariga q a ra b u ru g 'n in g
ekish m e’yori 15-20 kg d a n 25-70 kg gacha b o 'la d i. U ru g ' tu proq ning
7-10 sm chuqurligiga k o 'm ilad i.
Parvarishlash.
M a k k a jo 'x o rin i p arvarish qilish tu p ro q q atq alo g 'ig a 
q arshi kurash, q a to r o ra la rin i ishlash, yaganalash, oziqlantirish, sug'orish 
va uru g 'lik m ay d o n larid a q o 'sh im ch a ch an g lash d an ib orat.
O 's i s h d a v r i d a m a k k a j o 'x o r i 3 m a r t a k u l t i v a t s i y a q i l in a d i. 
O 's im lik d a o 'r ta c h a 3-4 ta b a rg h o sil b o 'la d i, b irin c h i k u ltiv a tsiy a
o 'tk a z ila d i. S o 'n g ra y a g a n a q ilin a d i, u y a la r a tro fid a g i b eg o n a o 't l a r
c h o p iq q ilin ib y o 'q o tila d i. B irinchi k u ltiv a ts iy a d a n s o 'n g 10-15 k un 
o 'tg a c h ikkinchi k u ltiv a tsiy a q ilin ad i va 10-15 k u n d a n s o 'n g uchinchi 
k u ltiv a tsiy a q ilin ad i.
Keyingi yillarda b eg o n a o 'tla rg a qarshi k u ra sh gerb itsid lard an keng 
foydalanilm oqda. B egona o 'tla rn i y o 'q o tish d a hozirgi v aq td a ekishdan 
oldin agelon (4-6 kg ga), atrizin (3-8 kg ga) treflan (1-2 kg ga) ishlatiladi. 
M aysalanish d av rid a 2,4 D a m in tuzi 2 kg ga 2,4 D butil efiri (0,4-1,21 ga) 
qo'llan ilad i. G e rb itsid lar yaxshi natija berm oqda.
M a k k a jo 'x o ri suvga ta la b c h a n ekin. M a k k a jo 'x o ri n av ig a, tu p ro q
sharoitiga q arab 3-6 m a rta sug'oriladi. B irinchi va ikkinchi suv o'sim lik 
to 'p g u l ch iqarm asdan o ldin beriladi. T o 'p g u l chiqarish d av rid a va d on
yetilish davrida m a k k a jo 'x o rin in g suvga talab ch an lig i y an a h am ortadi. 
Bu davrda ularga tez-tez suv berib tu rish kerak. H a r 12-15 k u n d a 800-900 
m etr kub m e’yo rd a suv berish m aqsadga m uvofiqdir. H a r sug 'o rish dan 
keyin q a to r o ralari k u ltivatsiya qilinadi.
D o n u c h u n e k ilg a n m a k k a j o 'x o r i s u n ’iy r a v is h d a q o 's h im c h a
c h a n g la tila d i. M a k k a jo 'x o r in in g g u lla sh d a v r id a o 's im lik la r u stid a n
96

---

a r q o n s u d ra b o ‘tish v a u la r n i s ilk itis h b ila n d a la d a g i c h a n g so n i 
k o 'p a y tirila d i.
M a k k a jo 'x o rin i b e d a b ila n , d o n -d u k k a k li o 's im lik la r b ilan b irga 
q o 'sh ib ekish ham m um kin. M a k k a jo 'x o rin i tak ro riy ekin sifatida kuzgi 
ek in lardan b o 'sh a g a n yerlarga ekish alo h id a ah a m iy a tg a ega. Bu holda 
kuzgi ekinlar tez m u d d a td a y ig 'ib olinadi, yer ekishga tay y o rlan ad i va 
u ru g ' ekilgandan so 'n g su g 'o rilad i. U m u m an m ak k ajo x o ri tak ro riy ekin 
sifatida ekilganda uning agrotexnikasi, b a h o rd a ekilgandagi m ak k ajo 'x o ri 
ag ro tc x n ik asid an kam fa rq q iladi. F a q a t m a k k a jo 'x o rin in g e rta p ish a r 
n a v va d u r a g a y la r i e k ilis h i k e r a k . O 'z b c k i s to n d a h o z irg i v a q td a
O 'zbckiston 306 MV va M oldova e rta p ish a r d urag ay lari ekilm oqda. Bu 
durngaylur takroriy ekin sifatida ckilgandu g cktaridan 35-50 sentnerdan 
do n beradi.
Sut-m um pishish d av rid a o 'rila d i. B unda «K SK -ЮО,» «Vixr», «KS-
1.Н» kom buynlari ishlatiladi.
D on uchun ek ilg an m a k k a jo 'x o r in in g d o n i t o 'l a p ish g a n d a hosil 
y ig 'ilu d i. B u n d a m a x s u s k o m b a y n la r X c rs o n c ts -2 0 0 , X e rs o n e ts -7
u h latila d i. Bu k o m b ay n lar m a k k a jo 'x o rin i o 'ris h poyasini m aydalash, 
n o ia lu in i poyadan ajra tib olish va ularning q o b ig 'in i archish kabi ishlarni 
b l r y o 'l a b a j a r a d i . S o 't a l a r esa x o 'j a l i k d a o d d iy d o n y a n c h is h
m ashinalarid a yanchib olinadi.
M orfologiyasi. 
Ildizi
p o p u k ildiz b o 'lib , yaxshi riv ojlang an, yerning 
haydalm a q atlam id a jo y lash ad i. U ning q o 'sh im c h a tay an ch ildizlari ham
b o 'la d i.
Poyasi
som onpoya b o 'lib , ichi yum shoq o 'z a k bilan to 'lg a n h am d a u 
tik o 'sad i, 22-23 b o 'g 'im la rg a ega, b o 'y i 1,0-1,5 va 2-4 m etrgacha yetadi.
Bargi
lansetsim on, p o y ad a n av b a t bilan joy lash ad i. U stk i tarafi tukli, 
barg lar soni 9 - ll ta d a n 15-16 va 20-24 tag ach a b o 'la d i.
Gulto'plami.
M a k k a jo 'x o ri bir uyli, ikki jin sli o 'sim lik hisoblanadi. 
S h u n in g u ch u n u ikki xil o ta lik va o n a lik g u lto 'p la m g a ega. O ta lik
g u lto 'p la m i supu rgisim on b o 'lib , p o y an in g uch id a jo y lash g an , u faq at 
o ta lik g u lla rig a e g a . O n a lik g u l t o 'p l a m i s o 'ta s im o n b o 'l i b , b a r g
q o 'ltig 'id a jo y lash g an b o 'la d i. S o 'ta o 'z a k d a n , o n alik g u llari va s o 'ta
q o b iq la rid a n ib o ra t. O n a lik g u lla ri tu g u n c h a v a u s tu n c h a d a n (uzun
ipchadan) tashkil to p g an (4-rasm ).
Mevasi,
y a ’ni d o n i y irik h a r xil d u m a lo q , p o n a s im o n , yassi k ab i 
shakllarda bo 'ladi. 1000 ta d o n in in g vazni naviga q a ra b 200-350 gacha