O`zbekiston respublikasi оliy va o`rta махsus та’liм vazirligi bухоrо даvlat universiteti

Mustaqil va nomustaqil kesimlik shakllari. O`zbek tilida kesimlik 
qo`shimchalari o`z voqelanishlari uchun boshqa bir gapni talab qilishi ham, talab 
qilmasligi ham mumkin. quyidagi gaplarning kesimlariga diqqat qiling: 
Men kecha maktabga bordim. 
O`qituvchi kelsa, dars boshlanadi. 
YOmg`ir yog`masa edi, ekin-tekin ishlarini saranjomlab olgan bo`lur edik. 
Birinchi gapning kesimi (bordim) o`z ma‘nosini boshqa gaplarga ehtiyoj 
sezmasdan voqelantirmoqda. Ikkinchi gapdagi kelsa, uchinchi gapdagi yog`masa edi, 
saranjomlab olgan bo`lur edik kesimlarining ushbu gaplarda voqelangan ma‘nolari 
uchun boshqa gaplar talab qilinadi. Boshqacha aytganda, kelsa va yog`masa edi 
kesimlaridan anglashilgan shart ma‘nosi boshlanadi, saranjomlab olgan bo`lur edik 
kesimlari yordamida, saronjomlab olgan edik kesimning ma‘nosi esa undan oldindagi 
yog`masa edi kesimi yordamida yuzaga chiqadi. Agar ikkinchi va uchinchi 
gaplarning ikkinchi qismi olib tashlansa, oldingi gaplardagi kesimdan shart emas, 
balki istak ma‘nosi yuzaga chiqadi: O`qituvchi kelsa. YOmg`ir yog`masa edi. 
Saranjomlab olgan bo`lur edik kesimi esa oldingi gapsiz hech qaChon, boshqacha 
bo`lsa ham, ma‘nosini voqelantira olmaydi. Ma‘nosini yordamchisiz voqelantiradigan 
kesimlik shakli mustaqil kesimlik shakli (MKSH) deyiladi.
Boshqa gaplarsiz, Ya‘ni qurshovsiz o`z ma‘nosini voqelantira olmaydigan, 
voqelantirgan taqdirda esa butunlay boshqa ma‘no kelib chiqadigan kesimlik shakli 
nomustaqil kesimlik shakli (NKSH) deyiladi. 
Kesimning [W] ga ko`ra turlari. Kesimlikdagi atov birligi vazifasida barcha 
mustaqil so`z turkumlari kela oladi. Shunga ko`ra, kesimlarni umumlashtirib, ism (ot, 
sifat, son, ravish, taqlid olmosh)li va fe‘l (fe‘l, olmosh)li kesimlarga ajratish mumkin.
Ism bilan ifodalangan kesimlar.
Ot: qarg`a nima deyotganini bilmaymiz, Chunki u qarg`a, biz –odam. 
(«Husniobod».) 
Sifat: E taqsir, qissamiz uzun. (O.)
Son: Ikki karra ikki - to`rt.
Ravish: O`zlashtirishing - yodaki.
Taqlid: Hamma tomon g`uvur- g`uvur, tinChlik yo`q. 

---

Olmosh: Sen - mensanu, men - senman, qissamni bayon etsam. 
Fe‘l bilan ifodalangan kesimlar:
1.Maqsadim - o`qimoq. 2. qarasam, qaramaysan. 3. Ishning boshi 
boshlangunCha. 4.YAshnaganim - yashnagan. 5. Yigit kishining uyalgani - o`lgani. 
6.Ko`rdi-yu, kapalagi uchib ketdi.