О‘zbekistоn respublikаsi оliy vа о‘rtа mахsus tа’lim vаzirligi qаrshi muhаndislik

. Milliy iqtisodiy mutanosiblik va iqtisodiy muvozanat
Milliy iqtisodiyotda to'liq bandlikni ta'minlashning maqsadga muvofiqligi haqida ikkita faraz mavjud. Birinchi versiya tarixan A. Smitning "Xalqlar boyligi" asariga borib taqaladi va u tomonidan "ko'rinmas qo'l" gipotezasi shaklida shakllantirilgan. Ushbu versiya deyarli 150 yil davomida ko'pchilik olimlar tomonidan kuzatilgan. An'anaga ko'ra, bu versiya klassik (neoklassik) deb ataladi.
Klassik versiyaga ko'ra, to'liq bandlik iqtisodiyotning tabiiy holatidir. Agar biron sababga ko'ra mehnat bozori to'liq bandlik holatidan chetga chiqsa, darhol uni qaytarib beradigan kuch paydo bo'ladi. Bunday kuch - bu shaxslarning o'z farovonligini maksimal darajada oshirish istagi.
Makroiqtisodiy muvozanat barcha tanlash mos izlab bilan erishiladi. Bu holda, foydalanish cheklangan resurslardan turli mahsulotlar ishlab chiqarish uchun (kapital, yer va mehnat) jamiyatning barcha a'zolari o'rtasida ularning taqsimlash bilan tenglashadi.
Makroiqtisodiy muvozanat - asosiy iqtisodiy ko'rsatkichlar bu mutanosibligi va muvozanat. Shunday qilib, tadbirkorlik sub'ektlari rag'batlantirish his qaysi bir vaziyat vaziyatni o'zgartirish uchun. Boshqa so'zlar bilan aytganda, bu iste'mol va ishlab chiqarish, resurs va qo'llash, operatsion natijalarini va omillar, moliyaviy, moddiy va real oqimlari o'rtasidagi, degan ma'noni anglatadi talab va mutanosibligini etdi.
To'liq bandlikka erishish vositasi raqobatbardosh bozor mexanizmidir. Aytaylik, negadir real ish haqi muvozanat darajasidan oshib ketdi. Shaklda ko'rsatilganidek. 11.3, ishchi kuchi taklifi hajmi unga bo'lgan talab hajmidan oshib ketadi va bozorda majburiy ishsizlik paydo bo'ladi. Biroq, bundan keyin ishchilar (mehnat sotuvchilari) o'rtasida raqobat boshlanadi, bu esa nominal ish haqining (w) pasayishiga olib keladi. Lekin bu real ish haqi (w / p) bir vaqtning o'zida tushadi degani emas . Gap shundaki, nominal ish haqining pasayishi shiddatli raqobat holatida bo'lgan firmalarni ishlab chiqarilgan tovarlar narxini pasaytirishga undaydi. Boshqacha qilib aytganda, iqtisodiyot nominal ish haqi pasayishni boshlaganda, narx darajasining pasayishi kuzatiladi. Ammo agar narx darajasining pasayishi nominal ish haqining pasayishiga qaraganda sekinroq bo'lsa, u holda real ish haqi darajasi pasayadi va mehnat bozorida to'liq bandlik tiklanadi. Albatta, real hayotda iqtisodiyotni to‘liq bandlikka qaytarish jarayoni biroz vaqt talab etadi, lekin voqealar ketma-ketligi aynan shunday bo‘ladi.
Endi klassik versiya qonunlari asosida ishlaydigan iqtisodiyotda yalpi taklif qanday shakllanganligini ko'rib chiqamiz. Bunda bizga Fig yordam beradi. , bunda mehnat bozori mahsulot bozori bilan birlashtirilgan. Birinchi sektorda tovar bozori, uchinchisida esa mehnat bozori joylashgan. Ikkinchi sektor ushbu ikki bozorni bog'laydigan ishlab chiqarish funktsiyasini o'z ichiga oladi.

6-chizma Klassik versiyada jami taklif
Faraz qilaylik, dastlabki paytda iqtisodiyotda to'liq bandlik mavjud edi. Asl davrning barcha parametrlari nol indeksga ega. Umumiy chiqish maksimal va Q 0 ga teng . Keyingi davrda (birinchi davr sifatida belgilanadi) real ish haqi muvozanat darajasidan yuqori. Bu darhol ishchi kuchiga bo'lgan talabning qisqarishiga (A^ gacha) va majburiy ishsizlikning paydo bo'lishiga olib keladi. Yalpi ishlab chiqarish ham tushishi kerak, lekin bu aslida sodir bo'lmayapti. Narxlarning bir zumda o'zgarishi nominal ish haqi va narxlarning pasayishiga olib keladi (esda tutingki, nominal ish haqi tezroq tushadi) va buning natijasida mehnat bozorida to'liq bandlik tiklanadi. Yangi narx darajasi (P) avvalgisidan past bo'lsa ham , jami ishlab chiqarish hali ham Q0 bo'ladi. Bundan kelib chiqadiki, klassik tamoyillar asosida qurilgan iqtisodiyotda yalpi taklif egri chizig'i vertikaldir. Yalpi taklif har doim narx darajasidan qat'i nazar, to'liq bandlikka mos keladi.
Biroq, har doimgidek, klassik versiya faqat kundalik iqtisodiyotda sodir bo'layotgan voqealarni aniq tushuntira olsagina yaxshi bo'ldi. Klassik versiya Buyuk Depressiyadan omon qolmadi. Buyuk depressiyadan keyin mumtoz nazariyaning haqiqiy ilmiy muqobili borligini aytish to‘g‘riroq bo‘lar edi. Klassik gipoteza 1930-yillarda sodir bo'lgan ixtiyoriy ishsizlikning fenomenal darajada keskin va uzoq davom etgan o'sishini va YaIMning pasayishini tushuntirib bera olmadi. butun dunyodanmakroiqtisodiy mutanosiblikni saqlash, qabul qilingan o‘rta muddatli dasturlar asosida tarkibiy va institutsional o‘zgarishlarni chuqurlashtirish hisobidan yalpi ichki mahsulotning barqaror yuqori o‘sish sur’atlarini ta’minlash; xarajatlarning ijtimoiy yo‘naltirilganini saqlab qolgan holda, davlat byudjetining barcha darajalarida mutanosiblikni ta’minlash, mahalliy byudjetlarning daromad qismini mustahkamlashga qaratilgan byudjetlararo munosabatlarni takomillashtirish; soliq yukini kamaytirish va soliqqa tortish tizimini soddalashtirish siyosatini davom ettirish, soliq ma’muriyatchiligini takomillashtirish va tegishli rag‘batlantiruvchi choralarni kengaytirish; ilg‘or xalqaro tajribada qo‘llaniladigan instrumentlardan foydalangan holda, pul-kredit siyosatini yanada takomillashtirish, shuningdek, valyutani tartibga solishda zamonaviy bozor mexanizmlarini bosqichma-bosqich joriy etish, milliy valyutaning barqarorligini ta’minlash; bank tizimini isloh qilishni chuqurlashtirish va barqarorligini ta’minlash, banklarning kapitallashuv darajasi va depozit bazasini oshirish, ularning moliyaviy barqarorligi va ishonchliligini mustahkamlash, istiqbolli investitsiya loyihalari hamda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlarini kreditlashni yanada kengaytirish; sug‘urta, lizing va boshqa moliyaviy xizmatlarning hajmini ularning yangi turlarini joriy qilish va sifatini oshirish hisobidan kengaytirish, shuningdek, kapitalni jalb qilish hamda korxona, moliyaviy institutlar va aholining erkin resurslarini joylashtirishdagi muqobil manba sifatida fond bozorini rivojlantirish;
xalqaro iqtisodiy hamkorlikni yanada rivojlantirish, jumladan, etakchi xalqaro va xorijiy moliyaviy institutlar bilan aloqalarni kengaytirish, puxta o‘ylangan tashqi qarzlar siyosatini amalga oshirishni davom ettirish, jalb qilingan xorijiy investitsiya va kreditlardan samarali foydalanish.
Iqtisodiyotni liberallashtirish sharoitida makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar hamda valyuta bozori holati ustidan tizimli monitoringni amalga oshirish, zaruriyat tug‘ilganda, milliy valyuta va ichki bozordagi narxlarning barqarorligini oshirish, makroiqtisodiy muvozanatni saqlash va yuqori iqtisodiy o‘sish sur’atlarini ta’minlashga yo‘naltirilgan qonunchilikni takomillashtirish bugungi kunning muhim masalalaridan hisoblanadi.
Ushbu masalalarni amalga oshirish asnosida Harakatlar strategiyasida tahliliy ma’lumotnomalarni tayyorlash, unda iqtisodiyotning yuqori o‘sish sur’atlarini, shuningdek, milliy valyuta va narxlar darajasining barqarorligini ta’minlash nazarda tutilgan. Iqtisodiyotning rivojlanishi ko‘p jihatdan milliy valyutaning va ichki bozordagi narxlarning barqarorligiga bog‘liqdir. Buning uchun tovar va xizmatlarning iste’mol narxlari (tariflari) o‘zgarishini kuzatish metodikasini takomillashtirish muhim vazifalardan biri hisoblanadi.
Muqobil gipoteza ingliz olimi J. M. Keyns tomonidan 1936 yilda nashr etilgan “Bandlik, foiz va pulning umumiy nazariyasi” asarida taklif qilingan. Bu nazariya uning yaratuvchisi sharafiga “keynschilik” deb nomlangan. Klassik versiyaning asosiy kamchiligi, Jon.M.Keynsning fikricha, real iqtisodiyotda raqobatbardosh bozor mexanizmi klassik modelda nazarda tutilganidan butunlay boshqacha tarzda ishlashiga e'tibor bermaslik edi. Asosiysi, ko'pgina bozorlarda narxni bir zumda sozlash mumkin emas. Narxlar mutlaq moslashuvchanlikka ega emas va shuning uchun almashinuv muvozanat narxlaridan farq qiladigan narxlarda amalga oshiriladi. Bu, ayniqsa, mehnat bozori uchun to'g'ri keladi. Narxlar nominal ish haqi kabi egiluvchan bo'lmagan boshqa bozor yo'q. Bu, ayniqsa, ish beruvchi ish haqi stavkasini kamaytirishga harakat qilayotgan paytda yaqqol namoyon bo'ladi. makroiqtisodiy mutanosiblikni saqlash, qabul qilingan o‘rta muddatli dasturlar asosida tarkibiy va institutsional o‘zgarishlarni chuqurlashtirish hisobidan yalpi ichki mahsulotning barqaror yuqori o‘sish sur’atlarini ta’minlash; xarajatlarning ijtimoiy yo‘naltirilganini saqlab qolgan holda, davlat byudjetining barcha darajalarida mutanosiblikni ta’minlash, mahalliy byudjetlarning daromad qismini mustahkamlashga qaratilgan byudjetlararo munosabatlarni takomillashtirish; soliq yukini kamaytirish va soliqqa tortish tizimini soddalashtirish siyosatini davom ettirish, soliq ma’muriyatchiligini takomillashtirish va tegishli rag‘batlantiruvchi choralarni kengaytirish; ilg‘or xalqaro tajribada qo‘llaniladigan instrumentlardan foydalangan holda, pul-kredit siyosatini yanada takomillashtirish, shuningdek, valyutani tartibga solishda zamonaviy bozor mexanizmlarini bosqichma-bosqich joriy etish, milliy valyutaning barqarorligini ta’minlash; bank tizimini isloh qilishni chuqurlashtirish va barqarorligini ta’minlash, banklarning kapitallashuv darajasi va depozit bazasini oshirish, ularning moliyaviy barqarorligi va ishonchliligini mustahkamlash, istiqbolli investitsiya loyihalari hamda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlarini kreditlashni yanada kengaytirish; sug‘urta, lizing va boshqa moliyaviy xizmatlarning hajmini ularning yangi turlarini joriy qilish va sifatini oshirish hisobidan kengaytirish, shuningdek, kapitalni jalb qilish hamda korxona, moliyaviy institutlar va aholining erkin resurslarini joylashtirishdagi muqobil manba sifatida fond bozorini rivojlantirish; xalqaro iqtisodiy hamkorlikni yanada rivojlantirish, jumladan, etakchi xalqaro va xorijiy moliyaviy institutlar bilan aloqalarni kengaytirish, puxta o‘ylangan tashqi qarzlar siyosatini amalga oshirishni davom ettirish, jalb qilingan xorijiy investitsiya va kreditlardan samarali foydalanish.
Iqtisodiyotni liberallashtirish sharoitida makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar hamda valyuta bozori holati ustidan tizimli monitoringni amalga oshirish, zaruriyat tug‘ilganda, milliy valyuta va ichki bozordagi narxlarning barqarorligini oshirish, makroiqtisodiy muvozanatni saqlash va yuqori iqtisodiy o‘sish sur’atlarini ta’minlashga yo‘naltirilgan qonunchilikni takomillashtirish bugungi kunning muhim masalalaridan hisoblanadi.
Ushbu masalalarni amalga oshirish asnosida Harakatlar strategiyasida tahliliy ma’lumotnomalarni tayyorlash, unda iqtisodiyotning yuqori o‘sish sur’atlarini, shuningdek, milliy valyuta va narxlar darajasining barqarorligini ta’minlash nazarda tutilgan. Iqtisodiyotning rivojlanishi ko‘p jihatdan milliy valyutaning va ichki bozordagi narxlarning barqarorligiga bog‘liqdir. Buning uchun tovar va xizmatlarning iste’mol narxlari (tariflari) o‘zgarishini kuzatish metodikasini takomillashtirish muhim vazifalardan biri hisoblanadi.

4