O’zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi

Qabziyat yoki konstipatsiya (lotincha ―Constipatio‖ - yig‘ilish, 
to‘dalanish, qabziyat degan ma‘noni anglatadi) najasning uzoq to‘planib qolishi 
yoki defekatsiyaning to‘liq bo‘lmasligi oqibatida (100 gr/ sut) to‘planib borishi. 
Qabziyat ichak motorikasining buzulishi, defekatsiya xohishining kuchsizlanishi 
bilan bog‘liq holda yuzaga chiqadi. Najasning ichak bo‘shlig‘idagi normal 
harakatiga MIT dagi organik o‘zgarishlar ham to‘sqinlik qiladi. Qabziyat ichak 
kasallanmagan hollarda ham vujudga kelishi mumkin. Masalan noto‘g‘ri 
ovqatlanishda yoki och qolganda, organizm suvsizlanganda yoki oson 
so‘riluvchi ovqatlar istemol qilganda, o‘simlik kletchatkasi yetishmaganda 
(peristaltika aktivatori) kuzatiladi.  
Surunkali qabziyat uchun quydagi simptomlar xarakterli:

---

106 
Kuchanish vaqti umumiy defakatsiya vaqtining 25% ni tashkil etadi. 
Qattiq najasning fragmentatsiyasi 4 defekatsiya aktida kamida 1 marotaba 
kuzatiladi. Defekatsiya to‘liq bo‘lmasligi kamida defekatsiyaning har 4 aktida 1 
marotaba seziladi. Najas chiqishiga to‘sqinlik ham kamida defekatsiyaning har 4 
aktida 1 marotaba seziladi. Defekatsiya kamida haftada 3 marotaba kuzatiladi.
Qabziyatning asosiy sabablari: yo‘g‘on va ingichka ichakning 
yallig‘lanish kasalliklari, ichak boshlig‘ida to‘siqlarning bo‘lishi (mexanik 
qabziyat) masalan: qorin bo‘shlig‘I o‘smasida, bachadon yiriklashishi hisobiga 
(xomiladorlikda) ichakda bosim ortib ketishida, to‘g‘ri ichakda poliplar 
bo‘lganida kuzatiladi.
Qabıziyatda, bemorlarda qorinda og'riq, ichakning to'liq boşhaltılmaganlik his-
tuyg'usi kuzatiladi. 
Qabziyat bilan og'rigan bemorlarni parvarish qilish. Qabziyatni bartaraf 
qilish uchun, imkon qadar motor faoliyatini oshirish kerak. Bu, bemor bilan 
suhbat o'tkazish nima uchun ich qotishini sababini tushuntirish, turmush tarzi va 
ovqatlanish tartibini o‘zgartirish zarur. Ichak 2-3 kun ichida faqat bitta stul to'liq 
bo'shatilishini bilishi kerak. To'rt mahal ovqatlanish tavsiya qilinadi: sut kislotali 
mahsulotlar (kefir, qatiq), yangi javdar non, meva va rezavorlar nordon navlari 
(olxo‘ri, olma, va boshqalar), asal, sabzavot, o'tlar, grechka, gazli ichimliklar, 
quritilgan (o'rik, o'rik). Ichakning ishi sabzavot, meva va rezavor mevalaridan 
olingan organik kislotalar va shakarlar bilan yaxshi rag'batlantiriladi. Shuning 
uchun qabziyatda, ko'rsatilgan meva va sabzavot sharbatlari, anjir, xurmo va 
banan, olma zarur. 
Oshqozon-ichakdan qon ketishini eng muhim klinik alomatlaridan 
Gematomezis (. Qonli qusish Lotin haematemesis) Va melena (yunoncha 
melanos - qora). Bunda holsizlik, bosh aylanishi, quloq shang'illashi, bosh 
aylanishi, bexushlik, teri va shilliq pardalarida, tez-tez, zaif to'ldirish yurak 
urish, qon bosimi pasayishi paydo bo'lishi mumkin. 
Axlat tekshirishi 

---

107 
Axlat tekshiruvi-MIT (me‘da-ichak trakti) kasalliklarida asosiy tekshiruv 
bo`lib hisoblanadi. Tekshiruv aniqligi bemorning tekshiruvga tayyorlashga 
bog`liq bo`ladi.
Axlatning keyingi tekshiruv turlari farqlanadi. 
Koprologik tekshiruv (grekcha Kopros-axlat) - hazm traktining turli 
qismlarida ovqat hazm bo`lishini o`rganadi: 

Rangi, 
zichligi 
(konsistensiyasi), 
hidi, 
reaksiyasi(pH) 
va 
qo`shimchalarning mavjudligi(ovqat qoldiqlari, yiring, qon, shilliq, gelmintlar); 

Oqsil qoldiqlari (muskul va biriktiruvchi tola), uglevod qoldiqlari 
(o`simlik hujayrasi va kraxmal), yog` qoldiqlari (neytral yog`, yog` kislotasi, 
sovun), hujayra qoldiqlari (leykositlar, eritrositlar, makrofaglar, ichak epiteliysi), 
kristallik hosila (tripelfosfati, kalsiy oksalat, xolesterin kristallari), shilliqni 
aniqlash uchun axlatni mikroskopik tekshiruvdan o`tkaziladi. 

Qonning aniq pigmentini, strekobilin, ammiak va aminokislotalarni 
aniqlash uchun axlatni kimyoviy analizdan o`tkaziladi. 
Axlatda yashirin qonni tekshiruvi-Gregersen Veber reaksiyasi. 
Sodda hayvonlar va gelmintlar tuxumini axlatda aniqlash tekshiruvi. 
Ichak infeksiyasi qo`zg`atuvchisini aniqlash uchun bakteriologik 
tekshiruv qo`llniladi 
Bemorni axlat topshirishga tayyorlash: 

Medikamentlar bekor qilinishi: axlatning tashqi ko`rinishiga ta`sir 
ko`rsatadigan, 
mikroskopik 
tekshiruvga 
xalal 
beruvchi 
va 
ichaklar 
peristaltikasini kuchaytiradigan preparatlar 2-3 kun oldin to`xtatiladi. Bunday 
preparatlar qatoriga vismut, temir, bariy sulfat, pilokarpin, efedrin, neostigmin 
metilsulfat, 
aktivlangan 
ko`mir 
preparatlari, 
shuningdek 
yog`lardan 
tayyorlangan rektal shamchalar ham kiradi. Moyli huqnalar ham o`tkazilmaydi. 

Ovqat rejimini to`grilash: tekshiruvdan 5 kun oldin bemorga maxsus 
dieta buyuriladi. 

---

108 

Odatda Shmid (2250kkal) yoki Pevzner (3250kkal) dietasi buyuriladi. 
Shmid dietasi tarkibiga bo`tqa, yog`siz go`sht, kartoshka pyuresi, tuxum, 
bug`doy non va ichimliklar (sut, choy, kakao) kiradi. Pevzner dietasi maksimal 
ovqat yuklamasi asosida tuzilgan. Uning tarkibiga qovurilgan go`sht, grechixa 
va guruch bo`tqasi,
qovurilgan kartoshka, salatlar, karam, moy, bug`doy 
non, yangi mevalar va sharbat kiradi. Bu dietalar yordamida ovqatning 
o`zlashtirish bosqichini (ovqat hazm qi,ish kamchiligi bosqichi) amalga oshirish 
mumkin. Masalan, Shmidt dietasida sog`lom odam axlatida ovqat qoldiqlari 
aniqlanmaydi, Pevzner dietasida axlatda katta miqdorda hazm bo`lmagan 
kletchatka va kam miqdorda mushak tolasi topiladi.

Axlatdagi yashirin qon analizida axlat topshirishdan 3 kun oldin 
bemorga sut-o`simlik dietasi buyuriladi va qonni aniqlashda reaksiyaga 
kirishganligi uchun temir saqlaydigan mahsulotlar (go`sht, jigar, baliq, tuxum, 
pomidor, ko`k sabzavotlar, grechixa bo`tqasi) man etiladi. Natijaning soxta 
chiqmasligi uchun bemorda milklar qonashi, burundan qon ketishi va qonli 
yo`tal yo`qligiga ishonch hosil qilish kerak, bemorga tishlarini tozalash maslahat 
berilmaydi.
Bemorga shisha yoki po`kak tiqini bo`lgan toza va quruq shisha flakon 
beriladi (penitsillinniki ham bo`ladi). Bemorga axlat topshirish texnikasini 
tushuntirish kerak bo`ladi, unga ichakni idishga bo`shatish kerakligini 
tushuntirish kerak (suvsiz). Defekatsiyadan so`ng darhol tayoqcha bilan 
axlatning bir necha qismlaridan 5-10 g idishga solib darrov idish og`zini yopib, 
leykoplastir bilan mahkamlashi kerak bo`ladi, va yo`llanma bilan birga 
ajratilgan sanitar xonasiga qoldirishi lozim.
Labaratoriyaga 8 soatda yetkazilishi kerak (statsionar holatlarda 1 soatda). 
Axlatni 8-12 soatdan keyin tekshiriladi, ungacha uni 3-5 °S haroratda saqlanadi. 
Ovqat hazm holati haqida axlatning 3 tomonlama tekshiruvi aniqroq ma`lumot 
beradi.