O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta mahsus talim vazirligi
Download 60.43 Kb.
|
O\'zbekiston tashqi savdosini erkinlashtirish
|
O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O'RTA MAHSUS TALIM VAZIRLIGI TOSHKENT DAVLAT IQTISODIYOT UNIVERSITETI SIRTQI BO`LIMI "IQTISODIYOT" BO'LIMI
Mavzu: O'zbekiston tashqi savdosini erkinlashtirish Ilmiy raxbar:_________________________________________________ (lavozimi F.I.SH.) Bajardi: 5- kurs Mek-72 Xasanov Bunyod Izzatillayevich (kurs, guruh, F.I.SH.) Komissiya a’zolari: ____________________________ ____________________________ ____________________________ Himoya natijasi: «_____» baho «___» ______________ 2023y. Toshkent – 2023 Reja Kirish I BOB Xalqaro savdo tushunchasi va shakllari 1.1 Xalqaro savdo munosabatlarini rivojlantirishning zamonaviy tendensiyalari …………………………………………………… 4 Tashqi savdoni liberallashtirish darajasiga ko'ra dunyo mamlakatlarining tasnifi ……………………………………….. 11 II BOB O'zbekiston tashqi savdosini erkinlashtirish 2.1 O’zbekiston Respublikasi tashqi savdosini erkinlashtirish bosqichlari ………………………………………………………. 20 2.2 O’zbekiston Respublikasida eksport-import operatsiyalarini moliyalashtirish va xalqaro kredit munosabatlari ……………… 27 Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar KIRISH
Xalqaro savdo - bu turli mamlakatlar ishlab chiqaruvchilari o'rtasidagi xalqaro mehnat taqsimoti asosida vujudga keladigan aloqa shaklidir va ularning o'zaro iqtisodiy bog'liqligini ifodalaydi.
Zamonaviy sharoitda mamlakatning jahon savdo-sotiqidagi faol ishtiroki muhim ustunliklar bilan bog'liq: bu mamlakatda mavjud bo'lgan resurslardan yanada samarali foydalanish, ilm-fan va texnologiyaning jahon yutuqlariga qo'shilish, o'z iqtisodiyotini tarkibiy qayta qurishni amalga oshirish imkonini beradi. qisqa vaqt ichida, shuningdek ehtiyojlarni to'liq va xilma-xil qondirish uchun. Xalqaro munosabatlar rivojlanishining hozirgi bosqichida xalqaro savdoni erkinlashtirish tendentsiyasi mavjud. Bojxona to'lovlari darajasida sezilarli pasayish yuz berdi, ko'plab cheklovlar, kvotalar va boshqalar bekor qilindi, ammo bu jarayon bilan bog'liq bir qator muammolar mavjud, ulardan asosiysi protektsionistik tendentsiyalarning o'sishi asosan bir-biriga qarshi bo'lgan mamlakatlarning iqtisodiy guruhlash darajasi, savdo-iqtisodiy bloklari. ... O’zbekiston iqtisodiyoti global tizimning bir qismi bo'lib, 1995-yilgi islohotlardan boshlangan muhim o'zgarishlarni ham boshdan kechirmoqda. 17 yildan buyon O’zbekistonning Jahon savdo tashkilotiga qo'shilishi va O’zbekiston iqtisodiyotining ochiqlik darajasini oshirish masalasi muhokama qilinmoqda. Mamlakat tashqi savdosini yanada liberallashtirishdan nimani kutish mumkinligi va ushbu islohotlar ushbu tadqiqotning dolzarbligini belgilaydigan ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish darajasiga qanday ta'sir qilishi to'g'risida ko'plab savollar tug'iladi. I BOB Xalqaro savdo tushunchasi va shakllari
Xalqaro savdo - bu dunyoning barcha mamlakatlarining tashqi savdosidan tashkil topgan xalqaro tovar-pul munosabatlari tizimi xalqaro mehnat taqsimoti asosida vujudga keladigan turli mamlakatlar ishlab chiqaruvchilari o'rtasidagi aloqa shaklidir va ularning o'zaro iqtisodiy bog'liqligini ifodalaydi. Xalqaro savdo tarixi ming yilliklarga borib taqaladi. Qadimgi Misrliklar - dunyodagi birinchi davlat aholisi - bundan besh ming yil oldin qo'shni qabilalar bilan savdo-sotiq qilib, Misr hunarmandchiligi va qishloq xo'jaligi mahsulotlari evaziga ulardan yog'och, metall, mol sotib olishgan. Shu bilan birga, zamonaviy O’zbekiston hududida yashovchi qabilalar allaqachon dunyoning qo'shni va hatto uzoq mintaqalari bilan mol almashishgan. Shunday qilib, Kavkaz va Janubiy Ural va Sibirdan mis va bronza buyumlar butun bir Evrosiyoga tarqalib, bir qabiladan boshqasiga ko'chirilgan. Xizmatlar savdogarlari tovarlarning xalqaro savdosiga ulana boshladilar. Finikiyalik va yunon savdogarlari nafaqat O'rta er dengizi bo'ylab boshqa mamlakatlarda o'zlari sotib olgan va sotib olgan tovarlar bilan savdo qildilar, balki o'zgalarning mollari va chet ellik yo'lovchilarni tashish bilan ham xizmat ko'rsatdilar. Jahon tovarlari va xizmatlari savdosining shakllanishiga, ayniqsa, zamonaviy bozor munosabatlarining faol tarqalishi, 15-17 asrlarning buyuk geografik kashfiyotlari, 19 asrda paydo bo'lishi katta hissa qo'shdi. mashinasozlik va zamonaviy transport va aloqa vositalari. Natijada, XIX asrning oxiriga kelib. tovar va xizmatlarning jahon bozori rivojlangan, ya'ni tovar va xizmatlarning milliy bozorlari to'plami (keng ta'rifdan foydalanish uchun). Tor ta'rifga ko'ra, bu faqat tashqi bozorda sotib olinadigan va sotiladigan tovar va xizmatlarning to'plamidir. Ular ko'pincha "savdo-sotiq tovarlari va xizmatlari", ya'ni xalqaro savdo bilan shug'ullanadiganlar deb nomlanadi. Qolganlari "savdo qilinmaydigan tovarlar va xizmatlar" atamasi bilan belgilanadi. Jahon bozorida tovarlar ustunlik qilgan bo'lsa-da, shu bilan birga, xizmatlarning ayrim turlari - yuk, bank ishi, ayirboshlash keng sotildi. Shu bilan birga, dunyoda deyarli barcha ishlab chiqarish omillari - kapital, ishchi kuchi, tadbirkorlik qobiliyatlari, texnologiyalar harakati o'zlashtirildi. Ishlab chiqarish omillari oqimlari dastlab bir yo'nalishda - eng rivojlangan mamlakatlarning kichik guruhidan boshqa, kam rivojlangan mamlakatlarga o'tdi. Keyin iqtisodiy resurslarni harakatga keltirish jarayoni yanada murakkablashdi: kapital, tadbirkorlik qobiliyatlari va texnologiyalari nafaqat chet eldan, balki o'rta darajada rivojlangan mamlakatlar tomonidan ham eksport qilinadigan bo'lib, rivojlanmagan mamlakatlar ishchi kuchi eksportida faol ishtirok eta boshladilar. Natijada ishlab chiqarish omillarining xalqaro harakati o'zaro ta'sirga ega bo'ladi. Xalqaro savdo tushunchasi, uning mohiyati, mavjud bo'lish sabablarini bir necha pozitsiyalardan ko'rib chiqish mumkin. Merkantilistlar xalqaro savdoni mamlakatga oltinni jalb qilishning bir usuli sifatida ko'rib chiqdilar va faqat eksport iqtisodiy jihatdan oqlangan deb hisoblandi, chunki mamlakatga oltin jalb qilish, ularning fikriga ko'ra, mamlakatning iqtisodiy o'sishiga, ish bilan ta'minlanishiga va farovonligiga hissa qo'shadi. Ushbu tendentsiya vakillari savdolashuv bitimining ayrim ishtirokchilarining iqtisodiy foydasi boshqalarga iqtisodiy zararga aylanib ketishi haqidagi fikrga ishonishgan. Boshqa maktabni yaratuvchisi Adam Smit tovar va xizmatlarning importi mamlakat uchun ham foydali ekanligini isbotladi, ya'ni "ishlab chiqarish xarajatlari chet elnikidan yuqori bo'lgan tovar va xizmatlarni mamlakatga olib kirish maqsadga muvofiqdir. mamlakatlarni ishlab chiqarish va chet elga nisbatan ishlab chiqarish xarajatlari past bo'lgan mamlakatlarni eksport qilish, ya'ni mutlaqo afzalliklari bor. " Mutlaq ustunliklar nazariyasi xalqaro savdoning barcha ishtirokchilari uchun ham, importchilar uchun ham, eksport qiluvchilar uchun afzalliklarini namoyish etadi, ammo boshqa tovarlar ishlab chiqariladigan mamlakatlar uchun xalqaro savdoda joy qoldirmaydi. Devid Rikardo tomonidan ishlab chiqilgan qiyosiy ustunlik nazariyasi, xalqaro savdo bu barcha mamlakatlarga foyda keltiradigan jarayon, garchi ba'zilari boshqalarga qaraganda kamroq foyda keltirishi mumkin. Shu bilan birga, mamlakatga ishlab chiqarish harajatlari eksport qilinadigan tovarlarga nisbatan yuqori bo'lgan tovarlarni import qilish tavsiya etiladi. Nima uchun qiyosiy ustunliklar rivojlandi degan savolga ishlab chiqarish omillari nisbati nazariyasi javob beradi. Uning vakillari Eli Xekcher va Bertil Olin xalqaro savdoni ishchi kuchi va kapital kabi ishlab chiqarish omillari harakati nuqtai nazaridan ko'rib chiqdilar. Ularning nazariyasiga ko'ra, "mamlakat ishlab chiqarishi o'ziga ortiqcha bo'lgan ishlab chiqarish omillariga asoslangan tovarlarni eksport qiladi va ozod qilish uchun ishlab chiqarish omillari kam bo'lgan tovarlarni import qiladi". Xo'sh, nima uchun ishlab chiqarish omillari bilan teng ravishda ta'minlangan mamlakatlar o'rtasida xalqaro savdo mavjud? Bu savolga Pol Krugman o'zining monopolistik raqobatga asoslangan xalqaro savdo nazariyasida javob berdi. Odatda ishlab chiqarish ko'lami o'sib boradi monopolistik raqobat doirasiga kiradi, har bir mahsulot birligining ishlab chiqarish xarajatlari kamayadi. Demak, bunday mamlakatlar uchun hattoki texnologik jihatdan bir hil, ammo tabaqalashtirilgan mahsulotlarni ixtisoslashtirish va almashish foydali bo'ladi. Ingliz iqtisodchisi Bella Balassa, o'z navbatida, "nafaqat miqyos iqtisodiyotiga, balki turli mamlakatlardagi iste'molchilar didining farqiga, ularning chegaradosh mintaqalarining geografik yaqinligiga va qishloq xo'jaligi mavsumlarining mos kelmasligiga ham e'tibor qaratdi". Shunday qilib, xalqaro savdoning rivojlanishi jarayonida uni belgilashga yondashuv ham o'zgardi. Uning rivojlanishining hozirgi bosqichida quyidagi asosiy tendentsiyalarni ajratish mumkin: 1. Xalqaro savdoning globallashuvi. Ushbu tendentsiya tovar va xizmatlarning jahon eksport-import bozorini shakllantirishda, xalqaro moliyaviy, investitsiya va innovatsion eksport-import oqimlari hajmining barqaror o'sishida, ularning bir vaqtning o'zida ortib borayotgan o'zaro bog'liqligi va o'zaro bog'liqligida namoyon bo'ladi. Xalqaro savdoning globallashuvining asosiy xususiyatlari: - integratsiya; - xalqaro savdo va kapitalning xalqaro harakati tezligining o'sishi; - jahon eksportining transmilliylashtirish va aktsionerlik; - xalqaro savdo qoidalari va qoidalarini yanada unifikatsiyalash. 2. Ilmiy-texnik taraqqiyot va elektron texnologiyalarning o'sib borayotgan roli. Ilmiy-texnika taraqqiyotining xalqaro savdoga ta'siri jahon savdosi tarkibining o'zgarishiga va tashqi savdoni amalga oshirish usullarining o'zgarishiga olib keladi. 19-asrda xalqaro savdoda xomashyo, oziq-ovqat mahsulotlari va toʻqimachilik mahsulotlari ustunlik qildi. Zamonaviy sharoitda xalqaro ixtisoslashuv va kooperatsiya chuqurlashishi bilan bog'liq holda, birinchi navbatda sanoat sohasida, xalqaro savdoning tovar tarkibida, tayyor sanoat tovarlari, ayniqsa mashinalar va uskunalarning ulushi sezilarli darajada oshdi. Hozirgi vaqtda jahon savdosi tuzilmasining o'zgarishi jahon bozorida yuqori texnologiyalar mahsulotlari ulushi va elektron va telekommunikatsiya uskunalari ulushining oshishida ham namoyon bo'lmoqda. 3. Axborot mahsulotining ustun o'rni. Xalqaro savdoning globallashuvi axborot almashinuvining tabiiy ehtiyojini keltirib chiqardi. Bu, avvalambor, axborot jamiyati shakllanayotgani bilan bog'liq bo'lib, qachonki ma'lumotlarga egalik qilish kompaniyaning ichki va ayniqsa tashqi muhitdagi tezkor o'zgarishlarga javob berish qobiliyatini aniqlasa. Shuni ta'kidlash kerakki, zamonaviy xalqaro savdoda ko'rib chiqilayotgan asosiy tendentsiyalar o'zaro bog'liq va bir-biriga bog'liqdir. Globallashuv korxonalar va firmalar faoliyatida tashqi omil rolining oshishiga olib keladi, bu esa o'z navbatida jahon bozoridagi vaziyat to'g'risida erkin va tezkor ma'lumot olishni talab qiladi. Ilmiy-texnik taraqqiyotning rivojlanishi, bir tomondan, tezkor va eng kam xarajat evaziga shartnoma tuzish uchun ma'lumot olish imkoniyatini beradi, boshqa tomondan esa bu mamlakatlarning o'zaro bog'liqligi omillaridan biridir. Yuqoridagi asosiy tendentsiyalar bilan bir qatorda zamonaviy sharoitlarda xalqaro savdoda bir qator boshqa tendentsiyalarni ajratib ko'rsatish mumkin, masalan: Osiyo-Tinch okeani mintaqasining o'sib borayotgan roli; AQShning xalqaro savdoda ustun rolining pasayishi (2001 yilda tovar va xizmatlarning jahon eksportidagi ulushi 11,9 va 18,1% ni tashkil etgan bo'lsa, u holda 2003 yilda - mos ravishda 9,7 va 16%; Germaniyaning ulushi 2001 yilda - 9,3 va 5,5% va 2003 yilda - 10,0 va 6,3%); jahon savdosida mahsulotlarning ekologik jihatlarining o'sib borayotgan o'rni; rivojlanayotgan mamlakatlar o'rtasidagi tovar ayirboshlashning tez sur'atlarda o'sishi (NIS eksport kengayishi); xizmatlar bozori hajmining o'sishi, ayniqsa sanoat rivojlangan mamlakatlarning eksportida; rivojlangan mamlakatlar o'rtasida tarmoq ichidagi savdo hajmining oshishi va boshqalar. Xalqaro savdo shakllarini uch yo'nalishda tizimlashtirish mumkin. Shakllarni aniqlash mezonlari - tartibga solish, savdo predmeti, xalqaro savdo sub'ektlarining o'zaro aloqasi. Tasnifda keltirilgan xalqaro savdo shakllarining har birini tushuntirib beramiz. Oddiy xalqaro savdo uni milliy qonunchilikka muvofiq to'liq tartibga solishni amalga oshirishni nazarda tutadi. Diskriminatsion xalqaro savdo eksport va import operatsiyalariga davlat tomonidan cheklovlar qo'yilishini nazarda tutadi. Imtiyozli xalqaro savdo - amalga oshirishda imtiyozlar (soliq, bojxona) qo'llaniladigan savdo. An'anaviy xalqaro savdo - bu tovar va xizmatlarning eksport-importi. Kooperativ savdo - bu uzoq muddatli shartnomalar asosida amalga oshiriladigan kooperativ va ixtisoslashgan mahsulotlar savdosi. Kompensatsion (qarama-qarshi) xalqaro savdo ayirboshlash, tolling operatsiyalari va tovon puli asosida operatsiyalarni o'z ichiga oladi. [besh] Shunday qilib, hozirgi bosqichda xalqaro savdo - bu ishlab chiqarish omillari: ishchi kuchi, er, kapital, bilim va texnologiyalar, axborot va ishbilarmonlik qobiliyati tendentsiyasi mavjudligida o'zaro manfaatli tovar va xizmatlar savdosi. ikkinchisining ulushini oshirish. Xalqaro savdo munosabatlarini rivojlantirishning zamonaviy tendensiyalari Jahon Savdo Tashkilotining hisob-kitoblariga ko'ra, 2008 yildan 2009 yilgacha jahon savdo aylanmasi 12 foizga kamaydi va urushdan keyin jahon savdosi darajasiga yaqinlashdi. 2008 yilda boshlangan global moliyaviy-iqtisodiy inqiroz barcha asosiy tovar guruhlari bo'yicha jahon savdosiga har xil darajada bo'lsa ham ta'sir ko'rsatdi. Eng katta pasayish tayyor mahsulotlar, ayniqsa, qora metallar va avtomobillar savdosida kuzatilgan, kiyim-kechak, kimyo va farmatsevtika mahsulotlari savdosi biroz pasaygan. Tovar guruhida eng kichik pasayish qishloq xo'jaligi mahsulotlarida kuzatildi, Hindiston, Xitoy va O’zbekistonga oziq-ovqat importi yanada oshdi. Shu bilan birga, minerallar va yoqilg'i savdosi, Osiyo mamlakatlari, ayniqsa, Xitoy tomonidan ularning importi sezilarli darajada oshganiga qaramay, keskin pasayib ketdi. Transport, qurilish, turizm, sug'urta, litsenziya to'lovlari va moliya, aloqa, hisoblash va axborot xizmatlari kabi tijorat xizmatlari savdosini o'z ichiga olgan global savdo sektori ham inqirozga duch keldi. Shunday qilib, 2009 yilda barcha turdagi savdo xizmatlarining eksporti butun dunyoda 2009 yilda 12% ga kamaydi - 3350 milliard dollarni tashkil etdi, shu bilan birga eng past pasayish nuqtasi o'tgan yilning ikkinchi choragida qayd etildi, shundan so'ng biroz o'sish boshlandi, yilning 2010 yilning birinchi choragida davom etdi. 2009 yilda MDH va Evropa Ittifoqidan tijorat xizmatlari eksportining pasayish darajasi o'rtacha 17% va 14% ga to'g'ri keldi. Xizmatlarning ayrim turlari bo'yicha turli xil pasayish ko'lamlari kuzatildi. Shunday qilib, jahon savdo aylanmasining keskin pasayishi tufayli transportda sezilarli pasayish kuzatildi - 23 foizga, Xitoy, Koreya Respublikasi va Yaponiyadan transport xizmatlari eksporti mos ravishda 39, 35 va 32 foizga kamaydi. AQSh, Evropa Ittifoqi va O’zbekistondan esa 20 foizga kamaydi. [31] Chet el qurilishida 2008 yildagi bum 12% qisqarish bilan almashtirildi. Sayyohlik xizmatlari eksporti qiymati 9 foizga kamaydi, garchi dunyoda chet ellik sayyohlar soni 2009 yilda atigi 4 foizga kamaydi. Kompyuter va axborot xizmatlari sektori inqirozga nisbatan ancha chidamli bo'lib chiqdi, uning jahon eksporti 2008 yilda rekord darajada 23 foizga o'sganidan so'ng, hozirda “atigi” 6 foizga kamaydi. Jahon savdosidagi tendentsiyalarni hisobga olgan holda 2000 - 2009 yillar dinamikasida quyidagi ma'lumotlarni keltirish kerak. Jahon savdo tashkilotining ma'lumotlariga ko'ra, 2000 yildan 2009 yilgacha. jahon tovarlari eksportining o'sishi 3 foizni tashkil etdi. Ko'rib chiqilayotgan davrda ushbu ko'rsatkichning eng yuqori ko'rsatkichi 2004 yilda kuzatilgan - 9%, eng katta pasayish 2009 yilda - 2008 yilga nisbatan 12% ga kuzatilgan. Bunday keskin pasayish bir qator omillarga bog'liq, ulardan biri dunyoning barcha mintaqalarini qamrab olgan global moliyaviy inqiroz. 2009 yilda Germaniya (9%) oldida tovarlarni eksport qilish bo'yicha etakchi o'rinni Xitoy egallab turibdi, uning eksporti 1202 milliard dollarni tashkil etdi, ya'ni. Jahon tovarlari eksportining 9,6%. Uchinchi o'rinni hali ham Qo'shma Shtatlar egallab turibdi, uning tovarlari eksporti 1 056 milliard dollarni tashkil etadi, ya'ni. Dunyoning 8,5%. Tovarlarning etakchi importchisi AQSh bo'lib qolmoqda, uning importi 1605 milliard dollarni tashkil etadi, ya'ni. Jahon tovarlari importining 12,7%. Ikkinchi o'rinda Xitoy - 1006 milliard dollar, ya'ni. Dunyoning 7,9%. Uchinchi o'rinda Germaniya turibdi, 938 milliard dollarlik tovar importi hajmi, bu jahon tovarlari importining 7,4 foizini tashkil etadi. Rivojlanayotgan mamlakatlar va iqtisodiyoti o'tish davri bo'lgan mamlakatlarning xizmatlar xalqaro savdosidagi ulushi o'sib bormoqda, bu ulardagi xizmat ko'rsatish sohasi rivojlanib, ushbu mamlakatlarning rivojlangan mamlakatlarga qaramligi kamayganligidan dalolat beradi. 2000 va 2009 yillardagi xizmatlarning jahon eksportidagi mamlakatlar guruhlarining ulushi Eng tez rivojlanayotgan tarmoq bu xalqaro bilim savdosi. Transport xizmatlari kamaydi, xizmatlar eksportida turizmning ulushi oshdi. Eng rivojlangan segment moliyaviy, sug'urta va konsaltingni o'z ichiga olgan "maxsus xususiy xizmatlar" segmentiga aylandi. Rivojlangan mamlakatlar biznes xizmatlarini ko'rsatishga ixtisoslashgan, rivojlanayotgan mamlakatlar esa turizm xizmatlarini ko'rsatishga ixtisoslashgan. Yuqorida aytib o'tilganlarga asoslanib, hozirgi bosqichda tovarlarning xalqaro savdosi va xizmatlarning xalqaro savdosi rivojlanishiga xos tendentsiyalarni ajratib ko'rsatish mumkin. Yangi tendentsiyalar, avvalambor, ilmiy-texnik taraqqiyot, savdo ob'ekti, tovar aylanmasi sub'ektlari va uning tashkiliy-iqtisodiy shakllari o'zgarishi bilan bog'liq. Xalqaro tovar savdosi rivojlanishining hozirgi bosqichining asosiy tendentsiyasi bu ishlab chiqarish mahsulotlari ulushining o'sishi (dunyo eksportining 3/4 qismi) va xom ashyo ulushining pasayishi. Jahon eksporti qiymatining deyarli 40 foizini texnik jihatdan murakkab, tabaqalashtirilgan mahsulotlar - mashina va transport uskunalari egallaydi. Mashinasozlik mahsulotlari eksportining o'sishi bittasi bilan birga keladi butlovchi qismlar, yig'ilishlar, ehtiyot qismlar va yarim tayyor mahsulotlar savdosining doimiy o'sishi. Kimyo sanoatining roli oshdi. Jahon eksportidagi oziq-ovqat mahsulotlarining ulushi biroz, ammo doimiy ravishda kamayib bormoqda, bu esa mamlakatlarning o'zlarini oziq-ovqat bilan ta'minlashga intilishini ko'rsatmoqda. Xalqaro savdoning tovar nomenklaturasining tez yangilanishi kuzatilmoqda, bu jahon bozorlarida juda ko'p miqdordagi printsipial yangi tovarlarning, asosan yangi sanoat mahsulotlarining, yuqori texnologiyalarning paydo bo'lishida namoyon bo'ladi. Yig'inlar, ehtiyot qismlar, butlovchi qismlar almashinuvi o'sib bormoqda, xomashyo va yoqilg'i savdosi qiymatining nisbatan pasayishi kuzatilmoqda. TMK-larning ustuvorligi mavjud bo'lib, ular uchun uskunalar, butlovchi qismlar, shuningdek, axborot, texnologiyalar, moliya orqali firma ichidagi transfer xalqaro tovar va xizmatlarni sotish shaklida amalga oshiriladi. Sun'iy yo'ldosh aloqasi va video uskunalarining yangi shakllari va vositalari paydo bo'lishi sababli xizmat ko'rsatish sohasida sotuvchi va xaridor o'rtasida shaxsiy aloqani rad etish mavjud. Xizmatlarni ishlab chiqaruvchilar va iste'molchilarning mobillik darajasi transport xarajatlari ulushining pasayishi hisobiga oshib bormoqda. Xalqaro savdoning xususiyatlari Xalqaro savdo bir qator o‘ziga xos xususiyatlarga ega: 1. Iqtisodiy resurslarning harakatchanligi mamlakatlar o‘rtasida, mamlakat ichidagiga qaraganda ancha past bo‘ladi. Masalan, ishchilar mamlakat ichida viloyatdan viloyatga, hududdan hududga erkin o‘tishi mumkin. Mamlakatlar o‘rtasidagi til va madaniy to‘siqlardan tashqari yana immigratsion qonunlar ishchi kuchining mamlakatlar o‘rtasidagi migratsiyasiga qattiq cheklashlar qo‘yadi. Soliq qonunchiligidagi, davlat tomonidan tartibga solishning boshqa tadbirlaridagi farqlar va boshqa qator muassasaviy to‘siqlar real kapitalning milliy chegara orqali migratsiyasini cheklaydi. 2. Har bir mamlakat har xil valyutadan foydalanadi. Bu mamlakatlar o‘rtasida xalqaro savdoni amalga oshirishda muayyan qiyinchiliklar tug‘diradi. 3. Xalqaro savdo siyosiy aralashuv va nazoratga mahkum bo‘lib, bu ichki savdoga nisbatan qo‘llaniladigan tadbirlardan tavsifi va darajasi bo‘yicha sezilarli farqlanadi. Xalqaro savdoning tarkibiy tuzilishi ishlab chiqarish asosiy omillarining turli mamlakatlar o‘rtasida joylashuvi hamda jahon ishlab chiqarishi tuzilmasiga bog‘liq. Agar bundan bir asr muqaddam xalqaro savdoda ustun ravishda xom ashyo, materiallar, oziq-ovqat va yengil sanoat mahsulotlari ayirboshlangan bo‘lsa, bugungi kunga kelib sanoat tovarlari, ayniqsa mashina va asbob-uskunalarning salmog‘i sezilarli darajada o‘sdi. Intellektual tovarlar va xizmatlarning ulushi ham keskin ravishda oshib, umumiy savdo aylanmasining 10%ga qadar yetdi. Shuningdek, xalqaro savdoni tashkil etish shakllari ham takomillashib bormoqda. An’anaviy ko‘rinishdagi tovar birjalari, auktsionlar, savdo-sanoat yarmarkalari, savdo ko‘rgazmalari bilan bir qatorda ikki tomonlama bitimlarning quyidagi shakllari ham keng qo‘llanmoqda: 1) barter – tovarlarni to‘g‘ridan-to‘g‘ri, pul ishtirokisiz bir-biriga ayirboshlash. Barterda pul ishtirok etmasada, tovarlarning qiymatini bir-biriga taqqoslash uchun pulning qiymat o‘lchovi vazifasi orqali baholab olinadi; 2) eksport qiluvchilar tomonidan yetkazib berilgan tovarlar qiymatining bir qismiga import tovarlarni xarid qilish; 3) texnikaning yangi modellarini sotishda eskirgan modellarni sotib olish; 4) import qilingan asbob-uskunalar qism va detallarini importga sotuvchi mamlakat tomonidan butlab berish; 5) kompensatsion bitimlari. Mazkur bitimlar shartiga ko‘ra, texnologik asbob-uskunalar yetkazib beruvchi tomonlarning biri taqdim etgan kredit (moliyaviy, tovar ko‘rinishidagi) bo‘yicha to‘lovlar ana shu asbob-uskunalarda tayyorlangan tayyor mahsulotlarni yetkazib berish orqali amalga oshiriladi; 6) bir mamlakatda undirilgan xom ashyoni boshqa bir mamlakat ishlab chiqarish quvvatlari yordamida qayta ishlashda ushbu qayta ishlash va tashib berish xizmatlarini qo‘shimcha xom ashyo yetkazib berish orqali to‘lash; 7) kliring operatsiyalari, ya’ni o‘zaro talab va majburiyatlarni hisobga olish orqali naqd pulsiz hisoblashuv. Ikki tomonlama savdo tamoyilida amalga oshiriluvchi xalqaro operatsiyalar barcha hajmida barter bitimlari 4%, ikki tomonlama xarid – 55%, kompensatsion bitimlar – 9%, kliring operatsiyalari 8%ni tashkil etadi. Xalqaro savdoda ishtirok etish har bir mamlakat uchun milliy ishlab chiqaruvchilarni tashqi raqobatdan himoya qilish vazifasini dolzarb qilib qo‘yadi. Bu vazifa mamlakatlarning savdo siyosati orqali amalga oshadi. Jahon amaliyotida bu siyosatning protektsionizm (tashqi ta’sirdan himoyalash) va fritrederlik (savdoga to‘liq erkinlik berish) kabi shakllari keng tarqalgan. Protektsionizmning klassik va zamonaviy ko‘rinishlari farqlanadi. Klassik yoki qattiq protektsionizm siyosatining nazariy asosini merkantilizm tashkil etib, uning asosiy belgilari quyidagilardan iborat: - tovarlar importini cheklash; - eksportni har tomonlama qo‘llab-quvvatlash; - chetdan keluvchi tovarlarga yuqori boj to‘lovlari o‘rnatish orqali milliy ishlab chiqarishni himoyalash; - tovarlarning ma’lum turlari bilan savdo qilishga davlat monopoliyasining o‘rnatilishi va h.k. Zamonaviy protektsionizmning ham asosiy maqsadi ichki bozorda milliy ishlab chiqaruvchilar uchun nisbatan qulay sharoitlar yaratish hamda ularni xorijiy ishlab chiqaruvchilar raqobatidan himoyalash hisoblanadi, biroq uning usul va vositalari o‘zining moslashuvchanligi bilan klassik protektsionizmdan farq qiladi. Qiyosiy xarajatlar nazariyasiga ko‘ra erkin savdo tufayli, jahon xo‘jaligi resurslarni samarali joylashtirishga va moddiy farovonlikning yuqori darajasiga erishishi mumkin. Protektsionizm, ya’ni erkin savdo yo‘lidagi to‘siqlar xalqaro ixtisoslashuvdan olinadigan nafni kamaytiradi yoki yo‘qqa chiqaradi. Erkin savdo yo‘lida juda ko‘p to‘siqlar mavjud bo‘ladi. Ularning asosiylari quyidagilar: 1) boj to‘lovlari. Boj to‘lovlari import tovarlarga aktsiz soliqlari hisoblanadi, u daromad olish maqsadida yoki himoya uchun kiritilishi mumkin; 2) import kvotalari. Import kvotalari yordamida ma’lum bir vaqt oralig‘ida import qilinishi mumkin bo‘lgan tovarlarning maksimal hajmi o‘rnatiladi; 3) tarifsiz to‘siqlar. Tarifsiz to‘siqlar deyilganda litsenziyalash tizimi, mahsulot sifatiga standartlar qo‘yish yoki oddiy ma’muriy taqiqlashlar tushuniladi; 4) eksportni ixtiyoriy cheklash. Eksportni ixtiyoriy cheklash savdo to‘siqlarining nisbatan yangi shakli hisoblanadi. Bu holda chet el firmalari o‘zlarining ma’lum mamlakatga eksportini ixtiyoriy ravishda cheklaydi. Mamlakatlar xalqaro savdo yordamida o‘zlarining davlatlararo ixtisoslashuvini rivojlantirishi, o‘zlarining resurslari unumdorligini oshirish va shu orqali ishlab chiqarishning umumiy hajmini ko‘paytirishi mumkin. Alohida davlatlar, eng yuqori nisbiy samaradorlik bilan ishlab chiqarish mumkin bo‘lgan tovarlarga ixtisoslashishi va ularning o‘zlari samarali ishlab chiqarish holatida bo‘lmagan tovarlarga ayirboshlash hisobiga yutish mumkin. Shu o‘rinda mamlakatlar nima uchun savdo-sotiq qiladi, degan savol tug‘iladi. Birinchidan, iqtisodiy resurslar dunyo mamlakatlari o‘rtasida juda notekis taqsimlanadi: mamlakatlar o‘zlarining iqtisodiy resurslar bilan ta’minlanishi keskin farqlanadi. Ikkinchidan, har xil tovarlarni samarali ishlab chiqarish har xil texnologiya yoki resurslar uyg‘unlashuvini talab qiladi. Bu ikki holatning xalqaro savdoga ta’sirini oson tushuntirish mumkin. Masalan, YAponiya ko‘p va yaxshi tayyorlangan ishchi kuchiga ega, malakali mehnat ortiqcha bo‘lganligi sababli arzon turadi. Shu sababli, YAponiya tayyorlash uchun ko‘p miqdorda malakali mehnat talab qilinadigan turli-tuman mehnat sig‘imli tovarlarni samarali ishlab chiqarishga ixtisoslashgan. Avstraliya esa aksincha, juda keng maydonlariga ega bo‘lgan holda yetarli bo‘lmagan miqdorda inson resurslari va kapitalga ega. Qisqacha aytganda, himoya qilinadigan tarmoqlar savdo to‘siqlarini kiritishdan oladigan foyda, butun iqtisodiyot uchun ancha katta yo‘qotish hisoblanadi. Erkin savdo (fritrederlik) siyosati protektsionizm siyosatining aksi bo‘lib, tashqi savdoni erkinlashtirishga qaratilgan. Bu siyosat xalqaro savdo hajmlarini o‘sishiga olib keluvchi turli tarif va kvotalarni qisqartirish, milliy iqtisodiyotning ochiqligini yanada kuchaytirishga xizmat qiladi. Xalqaro savdoni tartibga solish xalqaro va milliy darajalarda amalga oshadi. Milliy darajadagi tartibga solish eksport va importni tartiblash orqali namoyon bo‘ladi. Eksportni tartiblash tashkiliy va kredit-moliyaviy usullar yordamida uni rag‘batlantirishga yo‘naltirilgan. Eksportni rag‘batlantirishning tashkiliy usullariga quyidagilarni kiritish mumkin: - eksport qiluvchilarga axborot va maslahat berish xizmatlarini ko‘rsatiuchun maxsus bo‘linmalarni tashkil etish; - savdo bitimlarini tuzishda davlat idoralarining ishtirok etishi; - tashqi savdo uchun malakali kadrlarni tayyorlashga ko‘maklashuv; - xorijiy mamlakatlarda ko‘rgazmalar tashkil etishda yordam ko‘rsatish; - milliy kompaniyalarni diplomatik jihatdan qo‘llab-quvvatlash va h.k. Eksportni rag‘batlantirishning kredit-moliyaviy usullari quyidagilardan iborat: - eksportga tovarlar yetkazib berishni subsidiyalash; - eksport qiluvchilar uchun davlat kreditlarini berish va xususiy kreditlar berilishini rag‘batlantirish; - xorijda amalga oshiriluvchi savdo bitimlarini davlat tomonidan sug‘urtalash; - eksportdan olinuvchi foydadan soliq to‘lashdan ozod etish va h.k. Importni tartibga solish asosan uni tarifli va tarifsiz vositalar orqali cheklashdan iborat. Asosiy tarifli to‘siq sifatida bojxona bojlarini keltirish mumkin. II BOB O'zbekiston tashqi savdosini erkinlashtirish Mustaqillik yillarida O’zbekiston Respublikasi tashqi savdosining tarkibini takomillashtirish va erkinlashtirish borasida izchil islohotlar olib borildi. Ushbu islohotlarni bir necha bosqichlarga bo’lishimiz mumkin. Tahlillar ko’rsatishicha, islohotlarning dastlabki bosqichida tashqi savdoni tartibga solishning insititutsional va huquqiy bazasi yaratilgan bo’lsa, keyingi bosqichlarda tashqi savdoni tartibga solishning halqaro amaliyotiga mos keladigan dastaklari joriy qilinishi eksportga yo’naltirilgan tashqi savdo siyosati olib borildi, tashqi savdoni bosqichma-bosqich erkinlashtirish natijasida milliy valyutaning joriy operatsiyalar bo’yicha konvertatsiyalashuviga erishildi. Bu o’z navbatida eksportga yo’naltirilgan iqtisodiyotni rivojlantirish uchun kuchli rag’batlantirish omili bo’ldi O’zbekiston Respublikasi tashqi savdosini erkinlashtirish bosqichlari
Respublikamiz eksporti va importining tovar hamda geografik tarkibini takomillashtirsh orqali raqobatbardoshlikni oshirish qator vazifalarning amalga oshirilishini taqozo etadi. Xorijiy davlatlarda mamlakatimizda ishlab chiqarilayotgan yoki ishlab chiqarishni yulga qo’yish mumkin bo’lgan maxsulotlarga talabni o’rganish, bunday tovarlar bozorlariga kirib borish va ravobat qilish strategiyasini ishlab chiqish eksport qilinayotgan tovarlar sonini mamlakatlar geografiyasini kengaytirishga ijobiy ta’sir ko’rsatadi. O'zbekiston Respublikasining xalqaro savdo siyosati mamlakat iqtisodiy siyosatining asosiy va ajralmas qismini tashkil etadi. Boshqa har qanday davlat singari, O'zbekiston Respublikasi ham mamlakat tovarlari va xizmatlarini import qiluvchilar va eksport qiluvchilarni, ishlab chiqaruvchilar va iste'molchilarni qo'llab-quvvatlash, shuningdek ularning faoliyati kafolatini Respublikaning eng muhim maqsadlaridan biri deb biladi. 2000 yil 26 mayda qabul qilingan "Tashqi iqtisodiy faoliyat to'g'risida" gi O'zbekiston Respublikasi Qonunining 1-moddasiga muvofiq, qonunning asosiy vazifalari xalqaro iqtisodiy faoliyatni amalga oshirishda O'zbekiston Respublikasining iqtisodiy xavfsizligini ta'minlash, respublikaning iqtisodiy suvereniteti va manfaatlarini himoya qilish, milliy iqtisodiyotni rivojlantirishni rag'batlantirish va integratsiyalashuvi uchun sharoit yaratishdan iborat. Mamlakatning xalqaro savdo sohasidagi asosiy vazifalari mamlakat ichki bozorida tovarlarni ishlab chiqarish va yetkazib berish jarayonida mahalliy mahsulotlarning raqobatbardoshligini yengillashtirish, iqtisodiy barqarorlikni ta'minlash, shu kabi tashqi ishlab chiqaruvchilar mahalliy ishlab chiqaruvchilarning manfaatlariga zarar yetkazmaslikdir. Bozor, shuningdek eksport uchun mahsulot ishlab chiqarishda mahalliy ishlab chiqaruvchilarga yordam berish asosiy maqsadi. Agar hozirda O'zbekiston Respublikasi ichidagi raqobatni ko'rib chiqish zarur bo'lsa, qabul qilingan chora-tadbirlarning natijalarini ijobiy deb hisoblash imkonsiz bo'lar edi va ba'zi hollarda ayrim korxonalar tomonidan monopoliyaga asoslangan faoliyatni boshqarish kuzatilishi mumkin edi. Mamlakatning xalqaro savdo faoliyatini amalga oshirishda uning eksport-import operatsiyalari hajmida, tarkibi va geografik joylashuvida ta'sirini ko'rish mumkin. O'zbekiston Respublikasi sivilizatsiyalashgan davlatlar tomonidan e'tirof etilgan xalqaro huquqiy qoidalar va tamoyillarga mamlakat iqtisodiyotini dunyo iqtisodiyotiga qo'shish, shuningdek xalqaro bitimlar va bojxona ittifoqlari va erkin iqtisodiy zonalarning boshqa qoidalariga rioya qilish orqali amal qilmoqda. qaysi O'zbekiston ishtirok etadi. Xalqaro savdo faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish mexanizmlari: 1) Bojxona-tarif qoidalari (xalqaro savdoni tartibga solish mexanizmlari) import qilinadigan va eksport qilinadigan tovarlarga bojxona to'lovlarini qo'llash orqali); 2) tarifsiz tartibga solish (xalqaro savdoni tartibga solish mexanizmlari ularning miqdoriga yoki boshqasiga qarab tovarlarga cheklovlarni amalga oshirish iqtisodiy xususiyatlar); 3) taqiqlarni amalga oshirish orqali xalqaro savdoni tartibga solish va xizmatlar va intellektual faoliyat natijalariga cheklovlar; 4) xizmat ko'rsatuvchi iqtisodiy va ma'muriy xarakterdagi choralarni ko'rish xalqaro savdo faoliyatini rivojlantirish Yuridik shaxslar tomonidan tuzilgan, davlat byudjeti mablag'lari yoki O'zbekiston Respublikasi Hukumati tomonidan jalb qilingan kreditlar (qarzlar) hisobidan moliyalashtiriladigan yoki uning kafolati bilan taqdim etiladigan, ustav kapitalida 50 foizdan ko'prog'i hukumatga tegishli bo'lgan shartnomalar bo'yicha imtihon protseduralari. ulushi va o'z valyuta aktivlari hisobidan moliyalashtirilmagan sub'ektlar Tashqi iqtisodiy aloqalar, investitsiyalar va savdo vazirligi tomonidan qo'llanilgan. Bojxona tizimishu kundan boshlab O'zbekiston Respublikasida import shartnomalari bo'yicha monitoring olib borildi. Shavkat Mirziyoevning Prezidentining 2017 yil 13 apreldagi "Tashqi savdo sohasida tartibga solish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to'g'risida" gi PF-5012-sonli farmoni asosida O'zbekiston Tashqi iqtisodiy aloqalar, investitsiyalar va savdo vazirligi vazirlikka aylantirildi O'zbekiston tashqi savdosi uchun.Ushbu farmon «tashqi savdo aloqalarini yaxshilash maqsadida qabul qilingansamaradorlik, tashqi savdoni erkinlashtirish, eksportni kuchaytirish, raqobatbardosh mahalliy mahsulotlarni ekspatratizatsiya tizimini yanada takomillashtirish va mahalliy ishlab chiqaruvchi kompaniyalar va ularning xorijiy sheriklari o'rtasida uzoq muddatli barqaror tijorat aloqalarini o'rnatish. O'zbekiston mamlakat tashqi savdo siyosatini ishlab chiqish va amalga oshirish uchun mas'ul deb hisoblanadi va tashqi savdo faoliyatini tartibga solish bo'yicha davlat organlarining ishlarini muvofiqlashtiradi. Xulosa qilib shuni bemalol ayta olamizki O`zbekistonda proteksionizm siyosati asosiy o`rnida turadi biz har doim malakat ichki savdo subyektlarini xalqaro raqobatdan ximoya qilib kelganmiz balki shu sababli ham bizda maxsulotlar qimmat va chet elga nisbatan sifat tamoyillariga javob bera olmasligi mumkin. Masalaning ikkinchi tomoni shundan iboratki bizda monopol subyektlarning o`rni mustahkam o`rin egalab kelmoqda. Tashqi savdoni yanada erkinlashtirish va savdo operatsiyalarining samaradorligini oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida Tashqi savdoni yanada erkinlashtirish, tadbirkorlik subyektlarining tashqi iqtisodiy faoliyatda keng ishtirok etishi uchun teng va qulay sharoitlar yaratish, shuningdek, savdo operatsiyalarini amalga oshirishda ortiqcha to‘siq va g‘ovlarni bartaraf etish maqsadida: 1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Loyiha boshqaruvi milliy agentligi va “O‘zstandart” agentligining O‘zbekiston Respublikasiga import qilinadigan tovarlarni yuklashdan oldin majburiy inspeksiyadan o‘tkazish tartibotini bekor qilish haqidagi taklifi qabul qilinsin. 2. Belgilab qo‘yilsinki: O‘zbekiston Respublikasiga import qilinadigan tovarlarni yuklashdan oldin inspeksiyadan o‘tkazish ixtiyoriy asosda amalga oshiriladi; O‘zbekiston Respublikasiga import qilinadigan tovarlarni yuklashdan oldin inspeksiyadan o‘tkazish xizmatlarini ko‘rsatish huquqiga vakolatli organ tomonidan xalqaro standartlar talablariga muvofiq akkreditatsiya qilingan inspeksiya organlari ega; inspeksiya organlarining xizmatlari, shu jumladan yuk ortishdan oldin inspeksiyadan o‘tkazish xizmatlari uchun haq to‘lash ularning O‘zbekiston Respublikasi hududidagi banklarda ochilgan hisobraqamlari orqali amalga oshiriladi; O‘zbekiston Respublikasiga import qilinadigan tovarlar sifati, miqdori va narxlarining “O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Loyiha boshqaruvi milliy agentligi qoshidagi Loyihalar va import kontraktlarini kompleks ekspertiza qilish markazi” DUKda (keyingi o‘rinlarda – Markaz) ro‘yxatdan o‘tgan import kontraktlari shartlariga muvofiqligini ta’minlash bo‘yicha zarur choralarni ko‘rish uchun javobgarlik import qiluvchining mansabdor shaxslari zimmasiga yuklatiladi; davlat bojxona xizmati organlari Markazda ro‘yxatdan o‘tgan import kontraktlari doirasida erkin muomalaga chiqarilgan tovarlarning miqdori va narxlari haqidagi ma’lumotlarni axborot tizimlaridan foydalangan holda Markazga taqdim etadi. 3. Davlat organlari va tashkilotlariga, shuningdek, tijorat banklariga yuk ortishdan oldin inspeksiyani o‘tkazuvchi inspeksiya organini tanlash haqida import qiluvchilarga tavsiyalar berish taqiqlansin. 4. O‘zbekiston Respublikasi Bosh prokuraturasi huzuridagi Soliq, valyutaga oid jinoyatlarga va jinoiy daromadlarni legallashtirishga qarshi kurashish departamenti “O‘zstandart” agentligi va Davlat bojxona qo‘mitasi bilan birgalikda ikki oy muddatda, mazkur qaror talablaridan kelib chiqib, davlat manfaatlariga yetkazilgan zararni qoplash kafolatlarini ta’minlovchi mexanizmlarni joriy etgan holda import qiluvchilar va vakolatli davlat organlari mansabdor shaxslarining javobgarligini kuchaytirish bo‘yicha takliflar kiritsin. 5. O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi bir oy muddatda akkreditatsiya obyektlari tomonidan vakolatli organga o‘tkaziladigan to‘lovlarni undirish shartlari va miqdorlarining tanqidiy qayta ko‘rib chiqilishini ta’minlasin. 6. Belgilansinki, Markaz faoliyati sohasi tatbiq etiladigan tovarlar, ishlar va xizmatlar xaridlarini o‘tkazish (xarid tartibotlarini bajarish, reklama ishlarini tashkil etish, tender va boshqa hujjatlarni rasmiylashtirish va boshqalar) bo‘yicha ixtisoslashgan tashkilotni tanlash O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Loyiha boshqaruvi milliy agentligi tomonidan o‘rnatiladigan talablarga javob beradigan ixtisoslashgan tashkilotlar orasidan tanlov asosida amalga oshiriladi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Loyiha boshqaruvi milliy agentligi bir oy muddatda davlat xaridlarini o‘tkazish bo‘yicha xizmatlar ko‘rsatish huquqiga ega ixtisoslashgan tashkilotlarga qo‘yiladigan talablarni, shuningdek, davlat xaridlarini o‘tkazish doirasida ixtisoslashgan tashkilotlar tomonidan ko‘rsatiladigan xizmatlar turlari ro‘yxatini o‘rnatilgan tartibda belgilasin. 7. “O‘zstandart” agentligi manfaatdor vazirliklar va idoralar bilan birgalikda bir oy muddatda qonun hujjatlariga mazkur qarordan kelib chiqadigan o‘zgartish va qo‘shimchalar to‘g‘risida O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga takliflar kiritsin. 8. Vazirliklar va idoralar o‘zlari qabul qilgan normativ-huquqiy hujjatlarni bir oy muddatda ushbu qarorga muvofiqlashtirsin. 9. Mazkur qarorning ijrosini nazorat qilish O‘zbekiston Respublikasining Bosh vaziri A.N.Aripov, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Loyiha boshqaruvi milliy agentligi direktori Sh.M.Sadikov va O‘zbekiston Respublikasining Bosh prokurori O.B.Murodov zimmasiga yuklansin. O’zbekiston Respublikasida eksport-import operatsiyalarini moliyalashtirish mehanizmi. O’zbekiston Respublikasida eksport-import operatsiya-larini moliyalashtirish, asosan, banklar yordamida, xususiy yoki davlat (hukumat) mablag’lari hisobidan amalga oshiriladi. Bugungi kunda, respublikada tovar va xizmatlar importi uchun kredit ajratish amaliyoti mavjud. Eksport munosabatlarida faqatgina muddati o’tgan to’lov sifatidagi kredit mavjud. Chet el mamlakatlaridan tovar sotib olinganda to’lovlar, asosan, erkin ayirboshlanadigan valyutada amalga oshiriladi. Chet eldan keltirilayotgan tovarlarning asosiy qismini, xalqaro me'yorlarga javob beruvchi, xalq iste'moli tovarlarini ishlab chiqaruvchi, mashina va asbob-uskunalar tashkil qiladi. Bu xaridlar bank kreditlari hisobidan amalga oshiriladi. Mazkur uskunalar bilan savdo qilish, kichik va o’rta biznesni rivojlantirish uchun asosiy omillardan biri bo’lib hisoblanadi va davlat tomonidan nazorat qilinadi. Uskunalar importi, ya'ni bank krediti hisobiga sotib olish loyihasi davlat tomonidan tasdiqlanadi. Bu kreditlar qarz oluvchiga qarz beruvchilarning o’z mablag’lari yoki kredit liniyalari hisobidan beriladi. Buning uchun quyidagilar amalga oshiriladi: Iqtisodiyot vazirligidan, uning tarkibida tasdiqlangan umumiy xodimlar soni doirasida kichik va o’rta tadbirkorlikni investitsiyalashga ko’maklashuvchi Markaz tashkil etilayotganligi to’g’risida taklif qabul qilinadi va unga quyidagilar yuklatiladi: • respublikaning turli hududlari va turli sohalarda, kichik va o’rta tadbirkorlikni rivojlantirish bo’yicha takliflarni o’rganish hamda umumlashtirish, shuning asosida bankda investitsiya loyihalarga talab va takliflar bo’yicha ma'lumotlar tashkil qilish, davriy axborot byulleten chiqarish va uni manfaatdor tuzilmalar o’rtasida tarqatish; • kichik va o’rta biznes sub'ektlariga, hududlar va sohalarning rivojlanishini istiqbolli yo’nalishlari, xom-ashyo resurslari va zarur infratuzilma mavjudligini hisobga olgan xolda, ishlab chiqarishni samarali joylashtirishga ko’mak berish; • loyihalarning maqsadga muvofiqligini baholash va O’zbekiston Respublikasi investitsiya dasturiga kiritilishi to’g’risidagi takliflarni Iqtisodiyot vazirligiga tayyorlash. O’zbekiston Respublikasida hukumatning, kichik va o’rta korxonalarni jalb qilinayotgan kreditlar hisobidan, olib kirilayotgan texnologik uskunalarga import uchun bojxona bojlarini to’lashdan ozod qilish bo’yicha imtiyozlari mavjud. Loyihalarni tanlab olish, kichik va o’rta biznesni rivojlantirish uchun jalb qilinayotgan xorijiy kredit liniyalari hisobidan, kichik va o’rta korxonalarga kredit berish tartibi. Quyidagilarni ko’zda to`tuvchi investitsiya loyihalari, xorijiy valyutadagi kreditlar hisobidan moliyalashtirish huquqini kulga kiritishi mumkin: • yangi kichik va o’rta qo’shma korxonalarni tashkil qilish, faoliyat ko’rsatayotganlarini rivojlantirish; • eksportga yo’naltirilgan mahsulotlar ishlab chiqarish; • qishloq xo’jaligi mahsulotlarini qayta ishlashni rivojlantirish; • qo’shimcha ishlab chiqarish va noishlab chiqarish infratuzilmasini qishloq joylarda tashkil etish. Investitsiya takliflari tashabbuskorlari o’rnatilgan namunadagi loyiha g’oyasini o’zida jamlagan, ariza-anketani rasmiylashtiradilar va uni Uzinvestloyiha bulimlari yoki O’zbekiston banklari Assotsiatsiyasining Bankinvestloyiha bulimiga taqdim etadilar. Respublika hududida, turli sohalar rivojlanishining istiqbolli yo’nalishlari, ishlab chiqaruvchi kuchlar joylashishi va chizmasi, xom-ashyo resurslarining mavjudligi, ishlab chiqarish va ijtimoiy infratuzilmaning rivoji, hamda preferentsiya tizimi to’g’risidagi ma'lumotlarni investitsiya taklifi tashabbuskorlari Dctsiodiyot vazirligi tarkibidagi kichik va o’rta tadbirkorlikni investitsiyalashga ko’maklashish Markazi hamda vazirlikning hududiy bo’linmalaridan olishlari mumkin. Uzinvestloyiha bo’linmalari yoki Bankinvestloyiha xizmati uchun xak olmasdan 10 kunlik muddat ichida taqdim qilingan hujjatlarni ko’rib chiqadi. Ishlab chiqarish bazasida tekshiruv o’tkazadi va o’rnatilgan tartibda kichik va o’rta biznes rivojlanishi hamda jalb qilingan xorijiy kredit liniyalari kriteriyalariga muvofiq, moliyalashni ochish uchun tijorat banklari talab qiladigan hujjatlar to’plamini tayyorlashning maqsadga muvofiqligi haqida xulosa tayyorlaydi. Loyiha tashabbuskorining o’z kapitali, xorijiy kredit liniyalari doirasida moliyalash uchun tijorat banklari kuyayotgan talablarga etmay qolganda investitsiya institutlari (O’zbekiston banklari uyushmasi tarkibidagi Bankinvesttrast va boshqalar) loyiha tashabbuskorining yetarli darajadagi nizom fondini shakllantirishda qatnashishlari mumkin. Investitsiya takliflari tashabbuskorlari, zarurat tugilganda, injinering hamda konsalting kompaniyalarini jalb qilib, investitsiya oldi tekshiruvlarini amalga oshiradilar. Ushbu tekshiruvlar quyidagilarni o’z ichiga oladi: - talab va taklif prognozini hisobga olgan holda, mahsulot bozorini baholash; - iste'mol qilinayotgan resurslar va prognoz qilinayotgan xom-ashyo zahiralarini baholash; - infratuzilma ob'ektining joylashgan joyini baholash; - loyihaning atrof-muhitga ta'sirini baholash; - ishlab chiqarish ko’lamini optimizatsiyalash; - optimal texnologik qarorni tanlab olish; - loyihaning hayotiyligi va iqtisodiy natija-viyligini baholash; - loyihaning huquqiy, tashkiliy va moliyaviy asosini shakllantirish. Loyihaning Uzinvestloyiha tasdiqlagan va uning tavsiyalariga muvofiq tayyorlangan texnik-iqtisodiy asosi (TIA) loyiha tashabbuskori tomonidan tijorat banki (lizing kompaniyasi)ga taqdim etiladi. Tijorat banki, zarur bo’lganda, O’zbekiston banklari Uyushmasining konsalting flrmalari (Bankinvestloyiha, Bankhuquqxizmat, Bankinformreyting, Bankkonsaltaudit)ni jalb qilib, loyihaning TIA hamda biznes rejasini, loyiha tashabbuskorining kreditga layokatliligini baholaydi, loyihaning huquqiy, tashkiliy va moliyaviy tarkibini hamda kredit ta'minoti yetarliligi ekspertizasini amalga oshiradi Tijorat banki (lizing kompaniyasi) 30 kunlik muddat ichida loyiha tashabbuskoriga loyihani moliyalashtirish imkoniyatlari to’g’risida xabar beradi. Tijorat banki (lizing kompaniyasi) kredit qo’mitasining qarori ijobiy bo’lsa, loyiha tashabbuskori o’rnatilgan tartibda shartnomalarni rasmiylashtiradi va ro’yxatdan o’tkazadi. Adliya vazirligida garov shartnomasini rasmiylashtiradi va ro’yxatdan o’tkazadi, Iqtisodiyot vazirligi bilan Investitsion dasturga kiritish imkoniyatlarini muvofiqlashtiradi. Mulk sug’urtasi va tadbirkorlik risklari va tijorat banki (lizing kompaniyasi) talablari oldida qarzdoming javobgarligini sug’urtalashning boshqa shakllarini rasmiylashtiradi. Download 60.43 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|