lablar ishtirokiga ko„ra «u» va «o„» unlilarining har ikkalasi lablashgandir (lablanish shu ikki fonema uchun integral belgi sanaladi);
tilning gorizontal (yotiq) harakatiga ko„ra «u» va «o„» unlilarining har ikkalasi orqa qatordir (demak, —orqa qator” belgisi bu ikki unli uchun —integral belgi” sanaladi);
tilning uch darajali ko„tarilish belgisiga (vertikal harakatiga) ko„ra: «u»- yuqori tor unli, «o„»- o„rta keng unli, demak, bu ikki unlining mazkur belgilari o‘zaro farqlidir (differensial belgilar).
I z o h: hozirgi o‘zbek adabiy tili vokalizmida unlilarning lablanish- lablanmaslik belgilari va tilning uch darajali ko„tarilishiga (vertikal harakatiga) asoslangan belgilari fonologik jihatdah ahamiyatlidir,tilning gorizontal (yotiq) harakatiga asoslangan belgilari esa o‘zicha fonologik rol o‘ynamaydi, chunki unlilarning old qator yoki orqa qator bo‘lishi lablarning ishtirokiga yoxud turli kombinator omillar ta’siriga bog‘liq: lablanmaslik tilning tish tomon siljishini, lablanish esa tilning tishdan orqaga tortilishini taqozo qiladi. Demak, old qator (i,e,a) va orqa qator (u,o„,o) unlilarining fonologik xususiyati lablar ishtirokisiz namoyon bo‘lmaydi {bu haqda qarang: 1(47-b.),10(53-b.),11(109-b.),21(15-b.)}
Fonologik oppozitsiyalar
Do'stlaringiz bilan baham: |