O’zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o’rtа mахsus

Muhоkаmа uchun sаvоllаr:

1. 
   Gipofiz bosh miyaning qaysi qismida joylashgan?
   
2. 
   Gipofiz va gipotalamus o’rtasida qanday bog’liqlik mavjud?
   
3. 
   Gipotalamo-gipofizar tizimni qanday qismlarga bo’lish mumkin?
   

3-sаvоl bo’yichа dаrs mаqsаdi: talabalarga gipotalamo-neyrogipofizar va gipotalamo-adenogipofizar tizim hаqidа mа’lumоt bеrish.
Idеntiv o’quv mаqsаdlаri.
1.1. Gipotalamo-neyrogipofizar va gipotalamo-adenogipofizar tizimni farqlay oladi.
1.2. Gipofiz gormonlarining ta’sir etish mexanizmini tushuntirib bera oladi.
Uchinchi sаvоl bаyоni.
Gipotalamo-neyrogipofiz tizimi
Gipoialamo-neyrogipofizar tizimi gipotalamusning ikki guruh yadrolari-supraoptik va paraventrikular yadrolari bilan bog’lanib, katta neyrosekretor hujayralarni tashkil qiladi. Neyrosekret o’tkazuvchi va gipotalamo-gipofizar yo’lini tashkil etuvchi asab tolalari neyrogipofiz (gipofizning orqa bo’lagi) ga kiradi. Bu yadrolarning asab hujayralarida (neyronlarida) visserotrop gormonlarning sintezi o’tadi-vazopressin yo antidiuretik gormon (ADG) va oksitosin hosil bo’ladi. Bu gormonlar 9 aminokislotalardan tashkil topib, nanopeptidlar deyiladi.
Gipotalamo-adenogipofiz tizimi.
Adenoglpofizning gipotalamus tomonidan nazorat qilishi
40-50 chi yillarda G.Xarris portal (darvoza) qon aylanishi orqali gipotalanius bilan gipofiz o’rtasidagi bog’lanishni ko’rsatib berdi. Keyinchalik, bu g’oya rivojlanib, gipotalamus va gipofiz orasida funksional bog’lanishning borligi aniqlandi. Gipotalamusning gipofizotrop mintaqasida joylashgan kichik neyrosekretor hujayralarida peptidli gornionlar hosil bo’ladi, qaysiki adenogipofizning bez hujayralarini boshqaradi. Gipofizda gormonlarni sintez qiluvchi va ishlab chiqaruvchi gormonlar rilizing-gormonlar yoki liberinlar deyiladi. Bu jarayonni tormozlanuvchilar -ingibitor-gormonlar yoki statinlar deyiladi.
Gipofizotrop mintaqasidan gormonlar adenogipofizga gipofizning darvoza venasi orqali kiradi. Gipotalamusning gipofizotrop gormonlariga quyidagilar kiradi (18-jadval).
18-jadval

Nomi	Qisqartirilgan nomi	Qaysi garmon ishlab chiqarilishiga ta’sir qiladi
I. Rilizning – gormonlar (liberinlar)
1. Tireotropin-rilizin gormon (tiroliberin)	TRG	Tireotrop gormon (TTG)
2. Luteinlovchi gormonning rilizing-gormoni (luliberin)	LG-RG	Gonadotrop gormonlar (GTT)
3. Kortikotropin-rilizin gormon (kortikoliberin)	KRG	Adrenokortikotrop gormon (AKTG)
4. O’sish gormonining rilizing gormoni (somatoliberin)	GR-RG	O’sish gormoni
5. Prolaktinning rilizing gormoni (prolaktoliberin)	PRL-RG	Prolaktin
6. Melanoshitlarni rag’batlantiruvchi gormonning-rilizing gormoni (melanoliberin)	MSG-RG	Melanotsitlarni ragbatlantiruvchi gormon
II. Ingibitor gormonlar (statinlar)
1. O’sish gormonining ingibitor omili (somatostatin)	GR-IG	O’sish gormoni
2. Prolaktinning ingibitor omili (prolaktostatin)	PRL-IG	Prolaktin
3. Melanostitlarni ragbatlantiruvchi gormonning ingibitor omili	MSG-IG	Melanostitlarni rag’batlantiruvchi gormon

19-jadval

Adenogipofiz ajratadigan gormonlar

Gormon va uni ajratadigan gipofiz bo’lagi	Kimyoviy tuzilishi	Ta’siri o’tadigan qurilma	Samarasi
Oldingi bo’lak 1. Adrenokortikotrop gopmon (AKTG)	Polipeptid	Buyrak usti bezining po’stloq qavati	Kortikisteroid gormonlar sintezini kuchaytirish
2. Prolaktin (PRL)	Oddiy oqsil	Sut bezlari va sariq tana	Sut ajralishini kuchaytirich, sariq tana rivojlanishini ta’minlash
3. O’sish gormoni (somatotrop gormon)	Oddiy oqsil	Suyaklar mushaklar, yog’ to’qimasi	Tana o’sishini ta’minlash
4. Tireotrop gormon (TTG)	Glikoprotein	Qalqonsimon bez follikulalarini qoplovchi epiteliy	Tireoid gormonlar sintazini kuchaytirish
5. Follikulalarni stimullovchi gormon (FSG)	Glikoprotein	Tuhumdon follikulalari, urug’ kanalchalari	Jinsiy hujayralar rivojlanishini va yetilishini ta’minlash, jinsiy gormonlar sekresiyasini boshqarish
6. Luteinlovchi gormon (LG)	Glikoprotein	Sariq tana, jinsiy bezlar	Sariq tana rivojlanishini va faoliyatini bosharish
Oraliq bo’lak 1. Melanositlarni stimullovchi gormon (MSG)	Polipeptid	Melanotsitlar	Terini qoraytirish