O’zbеkistоn Rеspublikаsi Оliy vа o’rtа mахsus

Bosh skeleti-miya qutisi. Sutemizuvchilarning bosh skeleti to’la suyaklashgan. Ayrim suyaklar bir-biri bilan umrbod saqlanib qoladigan choklar orqali birikadi. Ko’p qollarda suyaklar notekis g’adir-budur yuzali bo’lib, bu yuzaga muskullar birikadi. Quyida tulkining bosh skeleti tuzilishi to’g’risida ma’lumotlar berilgan.
Miya qutisining ensa bo’limi katta ensa teshigini o’rab turadigan bitta ensa suyagidan tashkil topgan. Lekin bu suyak to’rtta mustaqil suyak (toq asosiy ensa suyak, ikkita yon ensa suyak va bitta ustki ensa suyak) ko’rinishida yuzaga kelib, qali yosh qayvonlarda bir-biriga chok bilan qo’shilgan bo’ladi. Ensa teshigining ikki yonida bittadan ensa bo’rtmasi bor. Bu orqali bosh skeleti birinchi umurtqaga qarakatchan tarzda birikadi. Miya qutisining ostida, ensa suyagining oldida asosiy ponasimon suyak turadi, bu suyakning oldida esa ingichka old-ponasimon suyak joylashgan.
Asosiy ponasimon suyakdan yon tomonlarga chiqqan o’simtalar katta qanotlar va oldingi ponasimon suyakdan qosil bo’lgan yon o’simtalar kichik qanotlar deb yuritiladi. Bu o’simtalar ko’zlararo to’siqning pastki qismini tashkil etadi. Ko’z kosasining old tomonida kichkinagina ko’z yoshi suyagi bor. Ko’zlararo yupqa to’siqning ko’p qismini noto’g’ri shaklli plastinkalar ko’rinishidagi juft ko’z-ponasimon suyak bilan qanot-ponasimon suyaklar qosil kiladi. Ular old va asosiy ponasimon suyaklarning ustida turadi. Eshituv bo’limida markazdan suyaklangan juft tosh suyaklar bo’lib, bular asosiy ensa suyagining ikki yonidan joy olgan va pastki tomondan nog’ora suyaklar bilan qoplangan. Іidlov bo’limida, old-ponasimon suyakning oldida bitta panjara suyak bor. Bu suyak vertikal plastinka shaklida bo’lib, uning ikki yonidan ќidlov chig’anoqlari chiqadi. Ustki jag’ suyaklari qosil qilgan tashqi devordan qidlov bo’shliqlariga pastki yoki jag’ chig’anoqlari kirib turadi.
Qoplag’ich suyaklardan tepa, manglay va burun suyaklari miya qutisi qopqog’ini qosil qiladi. Bundan tashqari, tepa suyaklar oralig’ida sutemizuvchilarga xarakterli bo’lgan toq tepaaro suyak joylashgan. Miya qutisining yon tomonlari esa juft tangacha suyaklardan qosil bo’lgan. Yonoq o’simtalari tagida pastki jag’ birikadigan yuza bor. Yonoq o’simtasi uzun yonoq suyagining orqa qismiga old tomondan esa ustki jag’ suyagining yonoq o’simtasiga birikadi. Bu suyaklardan qosil bo’lgan yonoq yoyi ko’z kosasini tashqi tomondan o’rab turadi.
Diapsid tipidagi bosh skeletida yonoq suyagi pastki chakka yoyining, tangacha suyak esa yuqori chakka yoylarining elementidir. Shunday qilib, sutemizuvchilarda aralash chakka yoy bo’lib, bunday tipda tuzilgan bosh skeleti sinapsid tipiga mansub.
Tangacha suyakning ostida qoplag’ich nog’ora suyak qam bor. Bu suyak sutemizuvchilar uchungina xos bo’lib, u tashqi eshituv yo’lining suyak g’ilofi bilan o’rta quloqning tashqi devorini qosil qiladi. O’rta quloq bo’shlig’ida 3 ta eshituv suyakchalari: uzangi, sandon va bolg’acha mavjud.