O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta`lim

el
) – elektronlarni yadroga 
nisbatan siljishi, atom qutblanish (P
a
) – atomlarni bir-biriga nisban siljishi, 
orientatsion yoki joylanish qutblanish (P
j
) – qutbli molekulalarni magnit maydoni 
yo„nalishi bo„yicha joylashishi. Umumiy qutblanish har uchala qutblanishlarning 
yig„indisidan iborat: 
P = P
el 
+ P
a 
+ P
j
 

---

38 
Elektron qutblanish – elektronlarni elektr maydonining musbat qutbi tomon 
siljishini xarakterlaydi. Atom qutblanish – atomlar yadrosini elektr maydonining 
manfiy qutbi tomon siljishini xarakterlaydi. Joylanish (orientatsion) qutblanish 
faqat qutbli molekulalarda sodir bo„ladi. 
Klauzius-Mossotti tenglamasiga muvofiq qutblanish: 
bu yerda

– dielektrik konstantasi, M – moddaning molekulyar massasi, d – 
moddaning zichligi.
6. Bog‘ning to‘yinuvchanligi. Bu xossa faqat kovalent bog„ga tegishli. 
Element o„zining eng yuqori valentligini namoyon qilgan birikmalarda 
to„yinuvchanlik xossasini namoyon qiladi. H
2
SO
4
– to„yingan, H
2
SO
3
– 
to„yinmagan, CO – to„yinmagan, CO
2
– to„yingan 
7. Bog‘ning fazoviy yo‘naluvchanligi. Bu xossa ham faqat kovalent bog„ga 
tegishli bo„lib, kimyoviy bog„larning fazodagi yo„nalishini, valent burchaklarini, 
molekulaning fazoviy tuzilishini belgilaydi. 
Yo„naluvchanlik markaziy atomning gibridlanish turiga bog„liq bo„lib, 
molekulyar tuzilishli moddalarda molekulaning fazoviy tuzilishini belgilaydi. 
 
Gibridlanish – har xil elektron orbitallarni o„zaro qo„shilib, yangi elektron 
orbitallar hosil qilish hodisasi. 
Gibridlanishning asosiy turlari: 
a) sp–gibridlanish – bitta s va bitta p orbitalari gibridlanishda qatnashadi. 
Molekulaning fazovio tuzilishi chiziqli bo„ladi. Valent burchagi esa 180
0
bo„ladi. 
BeF
2
; MgBr
2
; CaH
2
; C
2
H
2
; N
2
; CO
2
; CO ; C (karbin) va boshqalar misol 
bo‘ladi. 
b) sp
2
–gibridlanish – bitta s va ikkita p orbitallari gibridlanishda qatnashadi. 
Molekula tekis uchburchak tuzilishida, valent burchagi esa 120
0
bo„ladi. BCl
3
; 
AlBr
3
; GaF
3
; AlH
3
; SO
2
; SO
3
; NO
3
-
; BO
3
3-
; O
2
; O
3
; C
2
H
4
; C(grafit) va 
boshqalar misol bo‘ladi. 
c) sp
3
–gibridlanish – bitta s va uchta p orbitallari gibridlanishda qatnashadi. 
Molekula tuzilishi tetraedr, valent burchagi 109
0
28′. Misollar: CF
4
 ; CH
4
 ; SiH
4
 ; 
CCl
4
; SO
4
2-
; SO
3
2-
; PO
4
3-
; MnO