O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta`lim
Download 4.15 Mb. Pdf ko'rish
|
Физик ва коллид химия. Дарслик
|
4
, HCl, HBr va boshqalar suvli eritmalarda kuchli kislota hisoblanadi. Agar suv o„rniga erituvchi sifatida protonlarning kuchsiz akseptori bo„lgan toza sirka kislotasi olinsa, faqatgina perxlorat kislota kuchliligicha qoladi. Xlorid, bromid kislotalar sirka kislotasida kuchsiz elektrolit, muvozanat chapga siljigan. Protonni biriktirishga nisbatan ajratib chiqarish qobiliyati kuchliroq bo„lgan erituvchilarni protogen deb nomlanadi. Shunday turdagi erituvchilarda kislotaning dissitsilanishi qiyinroq bo„ladi, lekin asosning dissotsilanishi osonlashadi: Trimetilaminning suvdagi eritmasi kuchsiz elektrolit bo„lsa, uning toza sirka kislotadi eritmasi kuchli elektrolitdir. Kislotalarning dissotsilanishi erituvchining kislotani protoniga moyilligi bilan belgilanadi. Moyillik yuqori bo„lsa, kislota osonroq dissotsilanadi. Protonga moyilligi bo„lgan erituvchilarni protofil deb ataladi. Protofil erituvchida, masalan, suyuq ammiakda juda kuchsiz HCN kuchli bo„lib qoladi. Kislota va asoslarning tabiati va ularning dissotsilanishi to„g„risidagi nazariya G.Lyuis tomonidan rivojlantirildi. Unga ko„ra kislota – elektron juftlarining akseptori, asos – elektron juftlarining donoridir. Lyuis nazariyasi moddalarning kislota-asos xossalarini ularda protonning borligi bilan bog„lamaydi. Unga ko„ra kislota (SO 3 ) va asos (N 2 O) o„rtasida H 2 SO 4 hosil bo„lishi bilan sodir bo„ladigan ta‟sirlashuvni quyidagicha tasvirlash mumkin: Kislota + asos → reaksiya maxsuloti Lyuis nazariyasi Brensted nazariyasini inkor etmaydi. U kislota-asos ta‟sirlashuvida qatnashuvchi moddalarning sonini ko„paytiradi, organik moddalar reaksiyalarining mexanizmini tushintirish uchun juda qulay. Biroq, kislota-asos ta‟sirlashuvini tushintirishda Brensted-Louri nazariyasini qo„llash maqsadga muvofiqroq bo„ladi, chunki unda proton prinsipial ahamiyatga ega. 130 8.2. Elektrolit eritmalari xossalarining noelektrolitlarnikidan chetlanishi. Elektrolit eritmalarining xossalari noelektrolit xossalaridan miqdoriy farq qiladi. Eritmalar osmotik bosimini o„rgangan Vant-Goff elektrolit eritmasining osmotik bosim xuddi shunday konsentratsiyali noelektrolit eritmasinikidan ancha yuqori bo„lishligini aniqladi. Elektrolit eritmasi uchun osmotik bosim: bu qerda: C – eritma konsentratsiyasi, R – universal gaz doimiysi, T – temperatura, K, i – izotonik koeffitsient. Aynan izotonik koeffitsient moddaning ionlarga parchalanishini hisobga oladi. SHunga o„xshab eritmaning qaynash temperaturasini ko„tarilishi va muzlash temperaturasining pasayishi ifodalarida xuddu shu izotonik koeffitsient qo„llaniladi: Izotonik koeffitsientning qiymati dissotsilanish jarayonida hosil bo„ladigan ionlarning soniga bog„liq. Eritilgan elektrolit molekularining soni , dissotsilanish darajasi ga teng bo„lsin. U holda dssotsilangan molekulalarning soni , dissotsilanmagan molekulalarning soni esa ga tengbo„ladi. Har bir dissotsilangan molekuladan sondagi ionlar hosil bo„lsa, eritmadagi umumiy ionlar soni ga teng bo„ladi. Eritmadagi barcha zarrachalarning, ya‟ni dissotsilanmagan molekulalar va dissotsilangan molekulalardan hosil bo„ladigan umumiy zarrachalar soni: [ ] Izotonik koeffitsient eritmadagi barcha zarrachalar sonini dastlabki eritilgan molekulalar soniga nisbatiga teng: [ ] (8.8) ifodaga ko„ra izotonik koeffitsient elektrolitning dissotsilanish darajasiga va bitta molekuladan nechta ion hosil bo„lishiga bog„liq. Masalan, NaOH dissotsilanganda ikkita ion hosil bo„ladi, , u kuchli elektrolit, shuning uchun . Izotonik koeffitsientni hisoblaymiz: . Demak, kuchli elektrolitlarda izotonik koeffitsient deyarli bitta molekuladan hosil bo„ladigan ionlar soniga teng. Shunga ko„ra K 2 SO 4 eritmasida . 131 Kuchsiz elektrolitlarda 1 dan ancha kichik bo„lganligi uchun izotonik koeffitsient 1 dan biroz kattaroq bo„ladi, ya‟ni kuchsiz elektrolitlarning osmotik bosimi, qaynash va muzlash temperaturasi ozgina o„zgaradi. 8.3. Aktivlik. Eritmaning ion kuchi. Konsentratsiya va konsentratsiya bo„yicha dissotsilanish konstantasi ideal eritmalar uchun qo„llaniladi, bunda ionlarning o„zaro ta‟sirlashuvi hisobga olinmaydi. Kuchli elektrolitlar eritmasida ionlar orasidagi elektrostatik ta`sirlashish kattaroq bo„ladi va ularga idealmas, real eritmalar deb qarash kerak. Kuchsiz elektrolitlar eritmalarida ionlar orasidagi ta`sirlashish ular qisman dissosilanganligi uchun kuchsizroq. Elektrolitlarni statistik nazariyasi uchun boshlang„ich shart quyidagilarga asoslanadi: eritmaning hajmida ionlar xaotik (betartib) emas, balki kulon ta`sirlashish qonuniga binoan tarqalgan. Har bir ionning atrofida markaziy ionga qarama-qarshi ishorali ionlardan iborat ion atmosferasi (ion buluti) mavjud. Turli ishorali elektr zaryadlarini fazoda shunday taqsimlanishi ular o„rtasidagi tortishishning potensial energiyasiga bog„liq. Shuning uchun o„zaro tortishishning energiyasini hisoblab elektrolitlarning hamma termodinamik xosslarini tushunish va elektrolitlarning suyultirilgan eritmalarini ba`zi xosslarini topish mumkin. Real eritmalarda ionlarning ta‟sirlashuvi (ion kuchi) natijasida konsentratsiya o„zgarganda dissotsilanish konstantasining ozgina o„zgarishini aktivlik deb ataladigan konsentratsion parametr hisobga oladi. Aktivlik shunday kattalikki, uni konsentratsiya o„rniga termodinamik tenglamalarga qo„yilganda real eritmalar uchun qo„llash mumkin bo„ladi: bu yerda: – moddaning aktivligi, mol/l; – moddaning konsentratsiyasi, mol/l; – molyar aktivlik koeffitsienti, o„lchovsiz kattalik. Agar konsentratsiya molyal kattalik bilan ifodalansa, aktivlik koeffitsienti molyal aktivlik koeffitsienti deb ataladi. Eritmaning ion kuchi – elektrolit eritmasidagi ionlarning elektrostatik ta‟sirlashuvini xarakterlovchi kattalikdir. U elektrolitning tabiatiga bog„liq emas, ionlarning konsentratsiyasi va zaryadiga bog„liq. Ion kuchi eritmadagi ionlar konsentratsiyasi bilan shu ionlar zaryadi kvadrati ko„paytmasi yig„indisining yarmiga teng: ∑ 132 bu yerda: – ion kuchi, – ionlar konsentratsiyasi, – ionlarning zaryadi. Ion kuchini hisoblashda ionlarning haqiqiy konsentratsiyasidan foydalanish kerak. Masalan, 1000 g suvda 0,01 mol CaCl Download 4.15 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|