O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta`lim

 
4.9 formuladan foydalanib galvanik elementning elektr yurituvchi kuchini 
hisoblaymiz: 
 
 
Olingan qiymat standart kuchlanishdan biroz kattaroq ekan. 
9.4. Elektrodlarning turlari. 
Vodorod elektroddan tashqari boshqa standart elektrodlar ham mavjud. 
Standart elektrodlar asosan quyidagi talablarga javob berishi kerak: 
1. Ularning potensiallari o„zgarmaydigan va normal vodorod potensialiga nisbatan 
aniq o„lchangan bo„lishi kerak. 
2. Ular potensialining temperatura potensiali kama bo„lishi, ya‟ni temperatura 
o„zgarganda kam o„zgaradigan bo„lishi kerak. 
3. Ularni tayyorlash osos va tayyorlanadigan materiallar tanqis bo„lmasligi kerak. 
4. Ularni ishlatish qo„lay bo„lishi kerak. 

---

155 
Jarayon yo„nalishiga ko„ra elektrodlar ikki turga bo„linadi: qaytar va 
qaytmas elektrodlar. Qaytar elektrodlar va ulardan tuzilgan elementlar 
termodinamik qaytar, muvozanat holatda ko„riladi. Elementning termodinamik 
qaytarligini undan cheksiz kichik miqdordagi tokning o„tishi bilan belgilanadi. 
Agar elementdan o„lchanadigan tok o„tsa, termodinamik qaytarligi to„xtaydi, u 
tokning kiyoviy manbasiga yoki elektrolizyorga o„tib ketadi.
Qaytar ishlovchi elementlar shundayki, zanjir uzilgandan keyin har bir 
elektrodda muvozanat qaror topadi. Elementga elektr yurituvchi kuchiga teng 
bo„lgan, lekin qarama-qarshi yo„nalishdagi tashqi tok manbasi ulansa, qaytar 
eleientdagi reaksiya to„xtaydi. Tashqi manbada kuchlanish biroz oshirilsa, 
reaksiya teskari yo„nalishda sodir bo„ladi. Qaytar elementlarga avvalroq ko„rilgan 
YAkobi-Daniel elementi misol bo„ladi. 
Agar zanjir uzilgandan keyin jarayon davom etsa, tashqi elektr toki ta‟sirida 
bir-biriga teskari bo„lmagan boshqa reaksiyalar sodir bo„lsa, bunday element 
qaytmas bo„ladi.
Potensial belgilovchi jarayonlarda qatnashuvchi moddalarning xossalari va 
tuzilishiga ko„ra qaytar elektrodlar quyidagi turlarga bo„linadi: 1) birinchi turdagi 
elektrodlar (kationga nisbatan yoki anioniga qaytar); 2) ikkinchi turdagi 
elektrodlar; 3) redoks-elektrodlar (oksidlanish-qaytarilish elektrodlar); 4) ion 
almashinuvchi (ionselektiv) elektrodlar. 
Birinchi turdagi elektrodlarga o„zini eritmasiga, ya`ni kation elektrod 
materiali bilan bir xil bo„lgan eritmaga tushirilgan metall elektrodlar hamda 
anionga nisbatan qaytar bo„gan metalloid elektrodlar kiradi. Elektrodning u yoki 
bu ionga nisbatan qaytarligi uning potensialini shu ionlar konsentratsiyasiga 
bog„liqligini bildiradi. Μ|M
z+
tipidagi metall elektrodlarga Zn°|Zn
2+
, Si|Si
2+
, 
Ag°|Ag
+
va boshqa elektrodlar kiradi. Ularning elektrod potensiali faqat bir turdagi 
metall ionlarining konsentratsiyasiga (aktivligiga) bog„liq. Anionga nisbatan qaytar 
bo„lgan metalloid elektrodlarga selen elektrodi Se|Se
2-
misol bo„ladi. 
Birinchi turdagi elektrodlar turkimiga vodorod elektrodiga o„xshash gaz 
elektrodlari ham kiradi. Vodorod elektrodi (Pt)N
2
|N
+
bilan avvalroq tanishtingiz. 
Vodorod elektrodi standart elektrodlar potensiallarini aniqlashda, H
+
ionlarining 
konsentrasiyasini topishda (eritmaning pH ko„rsatkichi) va potensiometrik 
titrlashda qo„llaniladi. 
Ikkinchi turdagi elektrodlar metall, shu metallning qiyin eruvchan tuzi va 
birinchi tuzdagi kabi anioni bo„lgan, lekin yaxshi eriydigan ikkinchi moddadan 
iborat bo„ladi. Bunday elektrodlarning shartli belgisi Μ|ΜΑ|A
2-
tarzida yoziladi. 

---

156 
Ikkinchi turdagi elektrodlar turkumiga xlorkumush va kalomel elektrodlar kiradi. 
Tayyorlanishi oson va potensialining o„zgarmas bo„lganligi uchun ularni turli 
galvanit elementlar tuzishda hamda boshqa elektrodlarnin potensialini aniqlashda 
statdart elektrod sifatida qo„llaniladi.
Xlorkumush elektrod Ag|AgCl|KS1 kumush xlorid qatlami koplangan, kaliy 
xloridning to„yingan eritmasiga tushirilgan kumush simdan iborat. KS1 eritmasi 
tekshirilayotgan eritma bilan kontakt bo„lishligi uchun mikrotirqishi bo„lgan 
idishga joylashtirilgan. Asosiy kimyoviy jarayon: 
unga yondosh sodir bo„ladigan reaksiya: 
umumiy jarayon: 
Reaksiyalar anionga nisbatan nisbatan qaytar bo„lgan elektrodning hisoblashga 
asos bo„ladi. 
Kalomel elektrodning sxemasi (Pt)Hg